Χαίρε κεχαριτωμένη υπόσχεση του ανέλπιστου: Εις μνήμην Κικής Δημουλά και Λάκη Σάντα

   

[...] Χαίρε συνέπεια λουλουδιών

προς την τακτήν επιστροφή σας

χαίρε συνέπεια του ανεπίστρεπτου

τήρησες κατά γράμμα τους νεκρούς.

Χαίρε του σκοταδιού το σφιχταγκάλιασμα

που δέχεσαι το δικαιολογημένο

έχει να σε δει πρν τη γέννησή σου.

Χαίρε των ματιών σου η ανοιχτοφοβία

χαίρε κεχαριτωμένη υπόσχεση του ανέλπιστου

πως βλέμμα σου θα ξεθαρρέψει πάλι κάποτε\να ξανοιχτεί προς έντρομο δικό μου.

Χαίρε των ματιών σου η ανοιχτοφοβία

- της μνήμης το «ελευθέρας» να πηγαίνει

όποτε θέλει να τα βλέπει

αυγή χαμένης μέρας.

Όσο για σένα κόσμε

που καταδέχεσαι να ζεις

όσο έχει την ανάγκη σου η τύχη

για να καρπούνται τα δεινά την εύφορη αντοχή σου,

που εξευτελίζεσαι να ζεις

για να σου πει μια καλησπέρα το πολύ

κατά τον διάπλου

ένα εγγαστρίμυθα ολόγιομο φεγγάρι

τι να σου πω

χαίρε κι εσύ.

Σαν σήμερα πριν από δυο χρόνια έφυγε η Κική Δημουλά, η ποιήτρια που κέντησε τον ποιητικό λόγο με στολίδια καθημερινών πραγμάτων, που ύμνησε τη λήθη για να παραμένει ζωντανή η μνήμη, η γυναίκα που θα ήθελε

«κάπως αλλιώς ν' αγαπιούνται τα πράγματα». *

 

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από το ποίημα Χαίρε ποτέ της ομώνυμης συλλογής της ποιήτριας (Στιγμή, 1991).**

Ο κολοφώνας της έκδοσης «Χαίρε ποτέ», Στιγμή 1991

Κι από την άλλη, σαν σήμερα πριν από 100 ακριβώς χρόνια γεννήθηκε ένας άλλος ωραίος άνθρωπος, ο Λάκης Σάντας, εκείνος που μαζί με τον Μανώλη Γλέζο, στις 30 Μαίου του 1941, λίγο μετά τη Μάχη της Κρήτης, νεαρά παιδιά στα 19 τους χρόνια, κατέβασαν από τον βράχο της Ακρόπολης τη γερμανική σημαία με τη σβάστικα των ναζί κατακτητών. 

 

«Είμαστε αποφασισμένοι ότι εάν μας ανακάλυπταν θα πέφταμε από την Ακρόπολη να σκοτωθούμε. Δεν διστάσαμε στιγμή για αυτό. Πάνω στον Ιερό Βράχο αισθανθήκαμε την Ιστορία μας και το καθήκον του Αγώνα για τα Ιερά της Πατρίδας μας», είχε πει σε συνέντευξή του σε εφημερίδα της Λευκάδας, του γενέθλιου τόπου. 

 

Τα είχε γράψει και στο βιβλίο του «Μια νύχτα στην Ακρόπολη» (Βιβλιόραμα, 2010). Τάχε διηγηθεί μαζί με τον Μανώλη Γλέζο στον Φρέντυ Γερμανό σε μια ιστορικής αξίας συζήτηση το 1982 στην ΕΡΤ (https://archive.ert.gr/73796/).

Ήταν ένα τέταρτο φεγγάρι, έτσι Μανώλη;

Το 2009, σε συνέντευξή του στο Έψιλον της Ελευθεροτυπίας ο Λάκης Σάντας έλεγε:

 

«Εμείς είμαστε δρακογενιά. Κοιμηθήκαμε πάνω στο χιόνι κι ανάμεσα στα σκίνα, δεχτήκαμε ιατρικές επεμβάσεις χωρίς αναισθητικό, ζήσαμε στα ξερονήσια και τις φυλακές, μάθαμε εν ολίγοις ν’ αντέχουμε».

 

Χαίρε Λάκη Σάντα, χαίρε κι εσύ Κική Δημουλά!

.......................................................................................................................

* Ο στίχος είναι από την ποιητική συλλογή της Κικής Δημουλά «Άνω Τελεία».

** Νιώθω την ανάγκη να σημειώσω λίγα για τις πληροφορίες έκδοσης του βιβλίου. Το εξώφυλλο είναι έργο του σπουδαίου ζωγράφου μας Σωτήρη Σόρογγα, ενώ, όπως διαβάζουμε στον κολοφώνα, το αντίτυπο που έχω στη βιβλιοθήκη μου (αγορασμένο, όπως έχω σημειώσει στη σελίδα του τίτλου, στις 10 Φεβρουαρίου 1993) έχει αριθμό έκδοσης 77 και είναι η δεύτερη ανατύπωση (εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1988) που έγινε τον Μάιο 1991 σε δυο χιλιάδες αντίτυπα στο λιθογραφείο Ζαχαρόπουλος-Σιταράς. Οι εκδόσεις Στιγμή μας δίνουν πάντα όμορφες και ιδιαίτερες ποιοτικά, τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς την αισθητική, εκδόσεις, όπου την τυπογραφική επιμέλεια έχει ο επίσης σπουδαίος Αιμίλιος Καλιακάτσος.

Άνω τελεία, της Κικής Δημουλά

Σε ετοιμότητα


Μου είπες "αύριο θα 'ρθω να σε δω
τι προτιμάς μεσημεράκι ή απόγευμα;"

Όποτε θέλεις σου απάντησα
εμένα μου αρκεί ένα περίπου πότε.
Κι αν στο ζητώ
είναι για να γλιτώνω καύσιμο
χρόνο - δυσεύρετη πλέον πανάκριβη
αυτή η κινητήρια δύναμη - τη σπαταλώ

γιατί περιμένοντάς σε απ' το χάραμα
κρατάω ώρες αναμμένη τη μηχανή
να ξεκινήσω αμέσως μόλις ακουστεί
από μακριά ο ερχομός σου ώστε
στιγμή να μην καθυστερήσω να χαρώ.

Είναι σαν ν' ακούω τη φωνή της μάνας μου. Της το αφιερώνω. Η Κική Δημουλά το αφιερώνει στην κόρη της.

Το παραπάνω ποίημα είναι από την τελευταία ποιητική της συλλογή "Άνω τελεία" (Ίκαρος 2016). Κι εδώ, κυρίαρχα στοιχεία στην ποίησή της είναι 

ο χρόνος, 

Όσο μπορείς, Νεότητα, απόφευγε

την πείρα.

Είναι μια γριά ζηλότυπη, ανέραστη.

Μόνον ο χρόνος ο πολύς

τη γλυκοκοιτάζει...

η μνήμη και η λήθη, 

Πληκτικό.

Πάλι μνήμη πάλι λήθη.

Διαρκώς τις ίδιες λέξεις χρησιμοποιώ.

Κι ο βίος ο πολυλογάς

σ' αυτές τις δύο λέξεις αρκείται

εντέλει, μνήμη και λήθη...

και οι έννοιες με τις πολλές μεταφορές, συχνά και με ανθρώπινα χαρακτηριστικά.

Θα ήθελα 

κάπως αλλιώς ν' αγαπιούνται τα πράγματα

....................

Θα ήθελα;

Και πού θα κοιμάται η προσποίηση;

αγκαλιά με την αγάπη;

Και βγάζουν μια πικρία τα λόγια της

Και συ λήθεια γιατί λες τόσα ψέματα;

Κι εσύ Ψέμα γιατί δεν αληθεύεις ποτέ;

και μια ίσως προσμονή ή αποδοχή αυτού που δεν μπορούμε ν' αποφύγουμε; Γράφει στο τελευταίο ποίημα της συλλογής, το "Ανω τελεία":

Ναι το έχω ξαναπεί

κι όσο οι λέξεις θα με αφήνουν 

ακόμα να μιλώ, θα το υπενθυμίζω

φωναχτά ότι οι μλέξεις φταίνε

αν όχι για όλα

πάντως για τ' αξεπέραστα

σκέψου τη λέξη "φεύγω"

πόσα "θα μείνω" γκρέμισε

......................

κι αυτά δεν είναι τίποτα

σε σχέση με το αίφνης θα πάψω να μιλώ

όταν διαμιάς θα φύγουν όλες

οι λέξεις από μέσα μου με πρώτη

πρώτη πρώτη απ' όλες τη λέξη Υπάρχω,

..........................

Ξεθωριάζουν πίσω μας τα περασμένα;

Ρίγησε τάφε
ο θρήνος μου τ' αγέρι
του φθινοπώρου

Τούτο το Φθινόπωρο
γερασμένα μοιάζουν
τα πουλιά και τα σύννεφα

Τόσα όνειρα
αγριόχορτα στον τάφο
του στρατιώτη

(Από τα χαϊκού του φθινοπώρου του Matsu Basho στο: Haiku "Το ραβδί του οδοιπόρου", εκδ. Αιώρα, 2011).

Ο θάνατος.

Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή· ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός· κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι' αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος.... "Μην πεθάνεις, για να μην πεθάνουμε!" φωνάζουν μέσα σου οι νεκροί... 

(Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική, εκδ. Ελένης Καζαντζάκη, 1971).

Και η λήθη.

Η λήθη των νεκρών, που τόσο αξεπέραστα ύμνησε ο Λορέντζος Μαβίλης στο ομώνυμο ποίημα:

Kαλότυχοι οι νεκροί, που λησμονάνε
Tην πίκρια της ζωής...

Και η λήθη των ζωντανών που διατρέχει όλο το έργο της Κικής Δημουλά  :

Πόσο εύκολα γυρίζει η κλειδαριά των αισθημάτων
μ' ένα οποιοδήποτε κλειδί της λησμονιάς.

(Από το Λίγο του Κόσμου, εκδ. στιγμή, 1990)

Η λήθη και η μνήμη:

Αν δεν υπήρχες εσύ απόσταση
θα πέρναγε πολύ ευκολότερα 
πιο γρήγορα εν μια νυκτί η λήθη
τη δύσκολη παρατεταμένη εφηβεία της
αυτό που χάριν ευφωνίας ονομάζουμε μνήμη...

(Από το "Η εφηβεία της Λήθης", εκδ. στιγμή, 1994)

Και η φωτογραφία:

Νέα σου δεν έχω.
Η φωτογραφία σου στάσιμη.
Όπως βρέχει χωρίς να βρέχει.

(από το ποίημα "Απροσδοκίες", της συλλογής Χαίρε ποτέ", εκδ. στιγμή, 1991)

Και τελικά

Κυλάει ο καιρός
ξεθωριάζουν πίσω μας
τα περασμένα

(χαϊκού του φθινοπώρου του Yosa Buson)


Ο θάνατος, η λήθη και η μνήμη, ζούμε για να ζούν... Πάνε 23 χρόνια...
Εις μνήμην...

Η Ανάγκη και ο Έρωτας - Κική Δημουλά

Ευλαβούμαι, Ανάγκη
ότι εσύ έπλασες το συνεχές του κόσμου
το δωσ' μου, το δεν έχω του.
Αλλά τον έρωτα όχι, όχι εσύ, Ανάγκη
τον έρωτα τον έπλασε ο θάνατος
από άγρια περιέργεια
να εννοήσει
τι είναι ζωή.

Από την τελευταία ποιητική συλλογή της Κικής Δημουλά «Τα εύρετρα». Νομίζω από τους ωραιότερος στίχους της.