Το φανταστικό μουσείο του Νάνου Βαλαωρίτη

Κολάζ του Νάνου Βαλαωρίτη που συνοδεύει το ποίημα "Οικοδόμοι και αποδομιστές" (Πηγή)

Στον έναν δίνεται δώρον άδωρον
Το Κάστρο του Βοριά τριώροφο
Στον δεύτερο ο άκτιστος Πύργος
Μ' ένα δυάρι ισόγειο

Βγαίνει στον εξώστη αστέρι
Ο νέος Πρωθυπουργός
Κι από την πίσω πόρτα σβησμένος
Δραπέτευσε ο παλιός

Κι οι δυο τους φτάνουν ίσαμε
Περίπου στο μισό του μπόι
Του γίγαντα που ξεπροβάλλει
Από αλουμίνιο γυαλιστερός

Σε μια κρεμάστρα καρφωμένος
Τα δυο του μπράτσα μάλλινα
Το κεφάλι του ένας γάντζος
Κρέμεται στου ντουλαπιού το άνοιγμα

Από πάνω ως κάτω φτάνει
Ένα πράσινο στο πάτωμα φουστάνι
Κάποιος τόβαψε καταλάθος
Χωρίς να ξέρει με τι ταιριάζει

Βλέπω τα χρώματα όλα μαζί
Δυο δυο και χωριστά το βυσσινί
Το κόκκινο το γαλάζιο το κίτρινο
Με ζαλίζουν και κλείνω τα μάτια

Πριν από λίγο ήμουν κάπου
Τώρα δεν είμαι πουθενά
Τίποτα δεν μου πηγαίνει καλά
Γεννήθηκα στον κόσμο ανάποδα

Και χάλασε το έργο του ο Θεός
Τον πανύψηλο Πύργο του γκρέμισε
Το δυάρι ισοπεδώθηκε εντελώς
Και το τριώροφο αφανίστηκε

Τώρα τρέχουν στην πεδιάδα
Λιοντάρια ελάφια και ζαρκάδια
Βουνοκορφές εδώ δεν υπάρχουν
Τον ουρανό ψηλά να βαστάξουν.

Κολάζ του Νάνου Βαλαωρίτη με τίτλο "Αλφάβητος των Κωφαλάλων" (Πηγή)

Το παραπάνω είναι το πρώτο μέρος από το ποίημα "Οικοδόμοι και αποδομιστές" του Νάνου Βαλαωρίτη  που απήγγειλε ο ίδιος στη διάρκεια συνομιλίας του με την Φωτεινή Μαργαρίτη, αρχιτέκτονα και διδάσκουσα στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Όλα τα υλικά του σεμιναρίου που πραγματοποιήθηκε το 2007 στον Βόλο περιλήφθηκαν στο βιβλίο "Το εργαστήρι του συγγραφέα, το εργαστήρι του αρχιτέκτονα και μια συνομιλία με τον Νάνο Βαλαωρίτη: Ένα δοκίμιο με κείμενα και εικόνες" (Καστανιώτης, 2007), απ' όπου και αντέγραψα το παραπάνω.

 

Τα κολάζ αυτά του Νάνου Βαλαωρίτη περιέχονται στο βιβλίο του μαζί με τα ποιήματα με τίτλο "Μια αλφάβητος κωφαλάλων",  (μαζί και το παραπάνω ποίημα). Διαβάζουμε στη σελίδα του βιβλίου στην Βιβλιονέτ:

 

Τα κολάζ αυτά έγιναν τη δεκαετία του 1970 στην Καλιφόρνια κι είχαν εκτεθεί σε μια μικρή γκαλερί του Σαν Φρανσίσκο και μερικά παρουσιάστηκαν στο περιοδικό "Androgyne". Η ιδέα ήταν να φτιαχτεί ένα αλφάβητο κωφαλάλων σε συνδυασμό με ορισμένες εικόνες, έτσι ώστε να μιλάνε με την άηχη εικαστική γλώσσα που να υποβάλλει προοπτικές. Σ' αυτή τη σειρά έρχονται τώρα να προστεθούν και ποιήματα, που δεν αντιστοιχούν μεν θεματικά αλλά που απηχούν λεπτομέρειες στις εικόνες έτσι ώστε ο αναγνώστης να τις συλλαμβάνει μόνος του. Η ονειρική ατμόσφαιρά τους γίνεται τότε εικονολεκτική. 

Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2003 από τις εκδόσεις Άγκυρα. Την ίδια εποχή πραγματοποιήθηκε έκθεση στην αίθουσα "Αστρολάβος - Δεξαμενή" με έργα τα 27 κολάζ του ποιητή που περιέχονται και στο βιβλίο.

Δανείζομαι τον τίτλο της ανάρτησης από τη Φωτεινή Μαργαρίτη που έγραψε για τη διάσταση του χώρου στο έργο του ιδιότυπου αυτού συλλέκτη, όπως χαρακτηρίζει τον ποιητή, στο αφιέρωμα του περιοδικού Διαβάζω (2010, τεύχος 511, σελ. 84-89) :

Το σύνολο του έργου του θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελεί ένα τέτοιο φανταστικό μουσείο ["μια σύνοψη του κόσμου που μπορεί να είναι και ο κόσμος του συλλέκτη ποιητή", γράφει παραπάνω], μια συλλογή όπου κατοικούν ετερόκλιτα αντικείμενα και εποχές σαν αποσπάσματα.

Θα έρχομαι, του Γιώργη Παυλόπουλου

Στάθηκε στο πίσω μέρος του σπιτιού
Κοντά στο φράχτη
Και είδε τ’ απλωμένα ρούχα
Το ποδήλατο, την αξίνα
Το λάστιχο του ποτίσματος
Και το πιθάρι πλαγιασμένο στο χορτάρι.

Ύστερα μπήκε στον κήπο.

Πλησίασε στο παράθυρο της κουζίνας
και είδε από το τζάμι
τον άντρα της γυναίκας του
να παίζει με τα παιδιά.
Εκείνη μαγείρευε και τους χαμογελούσε.

Ας με ξεχνάνε, είπε.

Εγώ θα έρχομαι να τους βλέπω
Θέλω να τους βλέπω συχνά.
Δεν μπορώ να συνηθίσω
Το σκοτάδι εκεί κάτω.

 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Το ποίημα "Θα έρχομαι" του Γιώργη Παυλόπουλου είναι από τη συλλογή "Πού είναι τα πουλιά;" και περιέχεται στον συγκεντρωτικό τόμο Ποιήματα 1943-2008 (Κίχλη, ,2017). Μια "μεγάλη ελάσσονα φωνή της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς", διαβάζω στο απόκομμα που βρήκα φυλαγμένο στις σελίδες του βιβλίου με ένα περιεκτικό κείμενο του Αριστοτοτέλη Σαϊνη για τον ποιητή (Εφημερίδα των Συντακτών 25-11-2017). Ηλείος, όπως οι φίλοι και συνοδοιπόροι Νίκος Καχτίτσης και Τάκης Σινόπουλος, όπως και ο άλλος συνοδοιπόρος, ο "μινιμαλιστής στρατηγός" Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος. Το επίμετρο μαζί με το εργοβιογραφικό κείμενο του Γιάννη Ξούρια μας δίνει σημαντικές πληροφορίες γνωριμίας με τον ποιητή.

Βρέχει αιώνια στάχτη και τίποτα δεν βλέπω πια.

Όλη μου η γνώση είναι άχρηστη.

Εκείνο μόνο που μου έμεινε

είναι η αγάπη μου για Σένα.

Κι εσύ δεν είσαι δω να μου κρατάς το χέρι.

Ύπνος, όνειρα, μνήμες, εικόνες, ίσκιοι, σκόνη και στάχτη, χρόνος στην ποίηση του Γιώργη Παυλόπουλου.

"Με ενδιαφέρει η ποίηση του Γ.Π. γιατί είναι αποτελεσματική χωρίς ψιμύθια" είχε σχολιάσει ο Σεφέρης όπως αναφέρει ο Σαϊνης. Αλήθεια, τι θα πει "αποτελεσματική ποίηση"; Ίσως απαντά ο ίδιος ο ποιητής στο ποίημά του "Οι τρεις":

Αυτός που γράφει το ποίημα

κι εκείνος που θα το διαβάσει

μπορεί να είναι το ίδιο πρόσωπο

με κάποιον που το ονειρεύτηκε.

Μάσκες

Τα παιδιά φτιάχνουν και ζωγραφίζουν μάσκες (Πηγή εδώ)

Η παραπάνω ζωγραφιά είναι από ένα εργαστήριο μάσκας που είχε διοργανώσει το 2016 το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού (με τότε πρόεδρο την Μυρσίνη Ζορμπά) για τα προσφυγόπουλα στις δομές Σχιστού κι Ελληνικού. Από το αποτέλεσμα της δουλειάς αυτής, μάλιστα, προέκυψε έκθεση φωτογραφίας του Νίκου Κολοβού. Στο παρακάτω βίντεο υπάρχουν κι άλλες εικόνες των παιδιών με τις μάσκες.

Ζωγραφιές με μάσκες κάνουν και σήμερα τα παιδιά, όπως αυτή παρακάτω που προέκυψε από σχετική δράση των προσκόπων. 

Παιδική ζωγραφιά από δράση του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων (Πηγή)

Μάσκες ζωγραφίζουν και οι γκραφιτάδες σε όλο τον κόσμο.

Σας ευχαριστούμε, γράφει το γκράφιτι στον τοίχο ενός νοσοκομείου του Μπέργκαμο (Πηγή)

Keep calm, είναι το θέμα του γκράφιτι σε δρόμο του Μουμπάι στην Ινδία (Πηγή)

Τριδιάστατης τεχνικής γκράφιτι στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης (Πηγή)

Μάσκες φέραμε και από κάποιο ταξίδι μας στη Βενετία...

Μάσκες αγοράσαμε και σε κάποιες μακρινές Απόκριες...

Πόσοι γνωρίζουμε ότι υπάρχει ένα χωριό στα Πιέρια, η Μελίκη, που διαθέτει το Εθνογραφικό Κέντρο Γιώργη  Μελίκη - Κέντρο Έρευνας Μάσκας; (Πληροφορίες στη σελίδα του Κέντρου https://www.facebook.com/GeorgeMelikisMuseum/).

Από τη συλλογή του Εθνογραφικού Κέντρου Γιώργη Μελίκη (Πηγή)

Οι μάσκες που φορούν οι ηθοποιοί του Ιαπωνικού θεάτρου Νο έχουν μακρά ιστορία, αφού ξεκίνησαν τον 14ο αιώνα. Εδώ η μάσκα μιας μεσήλικης γυναίκας από τις δεκάδες που περιγράφονται στη σχετική βάση δεδομένων του Θεάτρου (http://www.the-noh.com/en/world/mask.html).

Και στο δικό μας αρχαίο θέατρο οι υποκριτές και τα μέλη του χορού φορούσαν μάσκες, τα προσωπεία.

Ομοίωμα θεατρικής μάσκας ηθοποιού από τη Θήβα, 3ος αι. π.Χ. (Πηγή)

Και στο σύγχρονο θέατρο οι μάσκες παίζουν το ρόλο τους. Έχει ενδιαφέρον μια αναζήτηση στον ιστότοπο του ΕΛΙΑ με ψηφιοποιημένες συλλογές προγραμμάτων και άλλου σχετικού υλικού από τον 19ο και 20ο αιώνα (http://eliaserver.elia.org.gr:8080/lselia/geniki.aspx).

Φυλλάδια για θέατρο και τέχνη από το Λαϊκό Θέατρο Αθηνών του Βασίλη Ρώτα (Πηγή)

Γράφει η Δήμητρα Μήττα στη μελέτη της για τις Μάσκες που έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (http://www.komvos.edu.gr/masks/masks.html):

Προσωπείο φορά ο θεός, λ.χ. ο Διόνυσος, ο νεκρός, ο πιστός, ο μύστης, ο ηθοποιός, ο κλόουν, ο δήμιος, ο μεταμφιεσμένος του καρναβαλιού. Μιλούμε ακόμη για μάσκα ομορφιάς, αυτή δηλαδή που θα επιτρέψει τη διατήρηση μιας κατάστασης και την ανάσχεση του χρόνου, για μάσκα οξυγόνου που δίνει ζωή. μιλούμε για μάσκες προστατευτικές από αέρια, για μάσκα ξιφασκίας, τεχνιτών όπως οι οξυγονοκολλλητές, πυροσβεστών, δυτών αλλά και για τις μάσκες του αθλητισμού, εννοώντας τα φάρμακα ή τα φαρμάκια που μπορεί να πάρει ένας αθλητής για να ανεβάσει την απόδοσή του αλλά και που δρουν στα νεφρά σαν φίλτρο μη επιτρέποντας την ανίχνευση στα ούρα των απαγορευμένων ουσιών κατά τον αντιντόπινγκ έλεγχο. Μάσκα ονομάζεται και το κυρτό μέρος της πλώρης ενός σκάφους από την καρίνα μέχρι το ανώτερο κατάστρωμα, όπου χτυπούν τα κύματα κατά την κίνηση του πλοίου. Μιλούμε ακόμη για μασκάρισμα στη φωτογραφία –επιτρέπει στον φωτογράφο να σκιάσει περισσότερο ένα μέρος της φωτογραφίας και να φωτίσει ένα άλλο, να αναδείξει κάτι σκοτεινιάζοντας κάτι άλλο-, μιλούμε για το προσωπείο της Κου Κλουξ Κλαν, του κλέφτη και του τρομοκράτη, του καταδότη, του χούλιγκαν και των ράμπο, για τον άνθρωπο με το σιδερένιο προσωπείο, τον Ζορό και το Φάντασμα της Όπερας που κρύβει το παραμορφωμένο πρόσωπό του πίσω από μια μάσκα.

Κι επειδή το θέμα είναι ανεξάντλητο, θα τελειώσω με την αναφορά στο πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Νίκης Τρουλλινού - οδοιπορικό στην Αβινιόν του 14ου αιώνα, στο τοπίο των ποταμών, των αμπελιών και της λεβάντας, στην πόλη που σάρωσε η πανούκλα στο Μεσαίωνα  (https://www.efsyn.gr/nisides/241560_i-arrostia-ston-hrono).  "Η αρρώστια στο χρόνο" επιγράφεται το άρθρο και αναφέρεται στον "μαύρο θάνατο" που έπληξε την Ευρώπη για τρεις αιώνες και σκότωσε χιλιάδες ανθρώπους. Γράφει για τις μάσκες:

Στις πανούκλες του Μεσαίωνα οι μάσκες που φορέθηκαν ήταν εξαιρετικά ευφάνταστες κυρίως όσον αφορούσε τη μορφή των πουλιών. Λογής προσωπίδες με τις μορφές των πουλιών κατασκευάζονται και είναι πολύτιμο εμπόρευμα. Στα χειρόγραφα της εποχής απεικονίζονται κάπως τρομακτικά, πάνω από τα μακριά ενδύματα, συχνά πολυτελέστατα, η μουτσούνα–ράμφος ενός αρπακτικού πουλιού. Λες και ήταν ένας τρόπος να απομακρυνθεί από την επιθυμία το κάθε είδος φιλιού. Και για να μην ξεχάσουμε τον Βοκάκιο, όχι μόνο η δική του Φλωρεντία ερήμωσε στον θάνατο της πανούκλας αλλά και συνεχώς, μετά τη γνωριμία τους, καθώς ακολουθούσε τον Πετράρχη, δεν μπορεί, είχε και προβηγκιανές προσλαμβάνουσες. Κι ύστερα, μπορεί μαζί να ξεγελούσαν τον Θάνατο. Να τον μαστιγώνουν με τις λέξεις.

Γιατρός του 17ου αιώνα κυνηγώντας τον "μαύρο θάνατο"

Ποιος θα το 'λεγε πως η μάσκα θα 'μπαινε για καλά στη ζωή μας τη φετινή Άνοιξη!  

Άσχημη μάλλον διάλεξα εποχή
μάσκες πουλάνε στο παζάρι...