Κώστας Μουντάκης, ο Κρητικός Τραγουδιστής

   

Ο πραματευτής

 

Κουβαρίστρες, βελονάκια, ψιλολόγια ένα σωρό

Πήρα δρόμους και σοκάκια την αγάπη μου να βρω

 

Σε μια γειτονιά, είχα μια αγαπητικιά

Δέκα χρόνια πάνε τώρα που δεν την ξανάδα πια

 

Μαντηλάκια, τσιμπιδάκια, ψιλικά πολλών λογιών

Τον πλανόδιο θα κάνω μήπως και την ξαναδώ

 

Χώρες και χωριά σαν τα έρημα πουλιά

θα γυρίζω να φωνάζω τη δική μου καταντιά

 

Μιας αγάπης το χατίρι μ’ έκανε τραγουδιστή

και ζητιάνο και διαβάτη και φτωχό πραματευτή

 

Πέστε μου κυρές, παντρεμένες, γριές και νιές

η δικιά μου αγάπη πού ’ναι, και χαλάλι οι πραματειές

 

Ο πραματευτής

Το τραγούδι του πραματευτή ήταν το αγαπημένο της μάνας μου. Ποιος ξέρει γιατί, πάντως μέχρι σχεδόν τα τελευταία της όσο είχε δυνάμεις, ήταν η καλύτερη πελάτισσα στους πλανόδιους εμπόρους που περνάνε ακόμη από τις συνοικιακές γειτονιές της πόλης μας κι απ' τα χωριά, σαν τους παλιούς πραματευτάδες. Και τι δεν είχε αγοράσει, προίκες για τις κόρες και το γιο, προίκες για τα εγγόνια, σεντόνια για όλα τα σπίτια, κουβαρίστρες, τσιμπιδάκια, ψιλικά πολλώ λογιώ...

 

Αδριάντας του Κώστα Μουντάκη στο Ρέθυμνο (Pavlos 1988, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kostas_Mountakis_statue_at_Rethymno.jpg)

Αυτή την εμπειρία του πραματευτή είχε κι ο Κώστας Μουντάκης ως βοηθός σ' έναν πλανόδιο μικροπωλητή και την κατέγραψε για να δώσει ένα από τα ομορφότερα κρητικά λαϊκά τραγούδια. Ο Κώστας Μουντάκης, ο σπουδαίος Κρητικός λυράρης και τραγουδιστής, μ' ένα ιδιαίτερο μέταλλο φωνής, γεννήθηκε στο χωριό Αλφά του Ρεθύμνου από φτωχή πολυμελή οικογένεια. Την πρώτη του λύρα την απέκτησε το 1943, αφού έδωσε ένα αρνί και πέντε οκάδες τυρί (https://www.candiadoc.gr/2020/01/31/me-ena-arni-ke-5-okades-tyri-apektise).

 

Έφυγε σαν σήμερα πριν από 30 χρόνια, 31 Ιανουαρίου του 1991. Είχε γεννηθεί το 1926, ίδια χρονιά με τον πατέρα μου. Εκείνος αγαπούσε τ' αγρίμια κι αγριμάκια μου, πάλι από τη φωνή του Μουντάκη.

Αγρίμια κι αγριμάκια μου,
λάφια μου μερωμένα,
πέστε μου πού `ναι οι τόποι σας,
πού `ναι τα χειμαδιά σας;

Γκρεμνά `ναι εμάς οι τόποι μας,
λέσκες τα χειμαδιά μας,
τα σπηλιαράκια του βουνού
είναι τα γονικά μας.

 

Χίλια καλώς σε βρήκαμε καινούριε χρόνε!

 

 Ταχιά ταχιά’να αρχιχρονιά
ταχιά’ ν’ αρχή του χρόνου,
ταχιά’ ν’ απού περπάτησε
ο Κύριος στον κόσμο
Και εβγήκε και χαιρέτησε
ούλους τους ζευγολάτες.
Και ο πρώτος που τα’ απάντησε
ήταν ο Άης Βασίλης
Πολλά τα έτη Βασιλειό,
καλόν ζευγάριν έχεις.
Καλό το λες αφέντη μου καλό
και ευλογημένο,
Η χάρη σου το βλόγησε
με το δεξί σου χέρι,
με το δεξιό με το ζερβό
με το μαλαματένιο.
Πες μου να ζήσεις Βασιλειό
πόσα μουζούρια σπέρνεις;
Σπέρνω κριθάρι δώδεκα,
σταράκι δέκα πέντε
ταή και ρόβι δεκαοχτώ
κι από νωρίς στο στάβλο.

Είπαμε δα τ‘ αφέντη μας
να πούμε τση κυράς μας
Κυρά μαρμαροτράχηλη
και φεγγαρομαγούλα
οπού τον έχεις τον υγιό,
τον μοσχοκανακάρη
λούζεις τον και χτενίζεις τον
και στο σχολειό τον πέμπεις
κι ο δάσκαλος τον έδειρε
μ” ένα χρυσό βιτσάλι
και η κυρά δασκάλισσα
μ’ ένα μαργαριτάρι.

Είπαμε δα και στη κυράς
ας πούμε και τση βάγιας
Νάψε βαγίτσα το κερί
νάψε και το ντουμπλέρι
και κάτσε και ντουχούντιζε
ίντα θα μας εφέρεις
απάκι γή λουκάνικο
γη από πλευρά κομμάτι
γη από τον πόρο του βουγιού
να πιούμε μια γεμάτη.

Κι αν είναι με το θέλημα,
άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας
να πούμε καλησπέρα

Επά που καλαντρίσαμε
καλά μας επλερώσαν
Καλά να ‘ναι τα έχη τους
και τα πονομάτά τους
και αν έχουν και αρσενικό παιδί
στη σέλα καβαλάρη
να σιέται να λυγίζεται
να πέφτει το λογάδι
να το μαζώνει η μάνα του,
να’χει χαρά μεγάλη.

Πάλι κι αν είναι θηλυκό
μια καλή να κάνει
Που δεν τον φτάνει τον υγιό
Άντρα να τον επάρει.

Ξύπνησ' αφέντη ξύπνησε, να φάμε και να πιούμε!

Χίλια καλώς σας βρήκαμε!

Καλή καλύτερη χρονιά!!!

 

 

Σημείωση:

Τα κάλαντα στις δύο εικόνες είναι όπως τα κατέγραψε ο Αντώνης Γιανναράκης από τους Λάκκους Χανίων στο βιβλίο του Άσματα Κρητικά που κυκλοφόρησε το 1876 στη Λειψία (περιέχεται στην ψηφιακή Βιβλιοθήκη Ανέμη του Πανεπιστημίου Κρήτης). Τα κάλαντα στη σύγχρονη εκδοχή τους είναι αντιγραμμένα από τον ιστότοπο Candiadoc. Στο βίντεο ακούγονται σε μια παλιά ηχογράφηση ο σπουδαίος Κρητικός λυράρης και τραγουδιστής Κώστας Μουντάκης και η Καίτη Ρουκουνάκη.

Στης Γραμπούσας τ' ακρωτήρι...

Βρέθηκα τον Αύγουστο στη Γραμβούσα και το Μπάλο, εκεί στο βορειοδυτικό άκρο των Χανίων και της Κρήτης, εκεί που η αγριάδα του τοπίου συναντιέται με την απέραντη ομορφιά.

Εκεί ήταν και τα λημέρια των πειρατών. Ο πειρατής της Γραμβούσης  (εκδόσεις Νεφέλη 1988) είναι ένα από τα ναυτικά διηγήματα του Κωνσταντίνου Ράδου (1862-1931), ο οποίος δίδαξε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με αντικείμενο την ιστορία του Ναυτικού. Στο συγκεκριμένο βιβλίο μάλιστα, το οποίο γράφτηκε το 1910, περιέχεται ως εισαγωγή μια ενδιαφέρουσα αναδρομή του συγγραφέα για τη ναυτική λογοτεχνία στους αιώνες. Ξεκινά με την Οδύσσεια, αναφέρεται στην Αίγυπτο των Πτολεμαίων, στους Άραβες (όπου, λέει, οι Χίλιες και μια Νύχτες περιέχουν τις θαλασσοπορίες του Σινδμπαδ-αλ-Μπαχαρί), στους Ενετούς, στο Δάντη, στο Ραμπελαί, στο Δον Κιχώτη και φτάνει μέχρι τις μέρες του (ξεχνώντας βέβαια κάποια ονόματα, αλλά δεν πειράζει). 

Σημειώνεται ότι την  επιμέλεια της σειράς αυτής των εκδόσεων Νεφέλη είχε ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ενώ το εξώφυλλο είχε φιλοτεχνήσει ο Νίκος Χουλιαράς (ο οποίος πέθανε τον Ιούλιο 2015).

Και βέβαια, η Γραμπούσα μας θυμίζει τον θρυλικό λυράρη Κώστα Μουντάκη που έγραψε για το Νικόλα Τζέγκα τον ψαρά που έζησε σ' εκείνα τα μέρη γύρω στα 1900 και πνίγηκε "στης Γραμπόυσας τα νερά".

Στης Γραμπούσας τ’ακρωτήρι,
στης Γραμπούσας τ’ακρωτήρι
εγλεντούσα μια φορά
μ’ένα Κρητικό ψαρά

Ένα γέρο καπετάνιο,
ένα γέρο καπετάνιο
που ’χε βάρκα τη χαρά,
στης Γραμπούσας τα νερά

Πλανέφτρα θάλασσα,
πλανέφτρα θάλασσα.

Θάλασσα λεβεντοπνίχτρα
θάλασσα λεβεντοπνίχτρα
που ’ναι ο γέρο μερακλής
ο παλιός τραγουδιστής

ν’αρματώσει τη χαρά του,
ν’ αρματώσει τη χαρά του.
το τραγούδι του να πει,
το τραγούδι του να πει

Πλανέφτρα θάλασσα,
πλανέφτρα θάλασσα.

όλα τ’άρμενα αρμενίζουν
όλα τ’άρμενα αρμενίζουν
με πανιά και με κουπιά
με πανιά και με κουπιά

μα του Τζέκα τ’αρμενάκι,
μα του Τζέκα τ’αρμενάκι.
δεν ξαναγυρίζει πια
στης Γραμπούσας τα νερά

Πλανέφτρα θάλασσα,

πλανέφτρα θάλασσα...