Βρετανία, η "ντελικάτη" χώρα

Είναι σήμερα οι κρίσιμες εκλογές στη Μεγάλη Βρετανία, αβέβαιο το αποτέλεσμα και αβέβαιο το μέλλον της μεγάλης αυτής χώρας. Αν και συχνά την κατηγορούμε ότι θέλει να έχει την αίγλη της χώρας ιδιοκτήτριας (αποικιοκρατία, Βρετανική Κοινοπολιτεία), που θέλει να ξεχωρίζει, που ακόμη και στην Ευρώπη ήθελε πάντα να είμαστε και μαζί και χώρια, δεν παύει να είναι ταυτόχρονα και μια αγαπημένη χώρα. Τι κι αν η πρώτη κουβέντα των Άγγλων που άκουσα, πολλά χρόνια πριν, το 1982, όταν πήγα σε σεμινάριο στο Λονδίνο και με ρώτησαν με ποια εταιρεία ταξίδεψα και γω τους απάντησα "με την Ολυμπιακή", με ρώτησαν μ' εκείνο το αγγλικό χιούμορ, που ακόμη δεν ξέρω αν ήταν χιούμορ ειρωνείας ή αμηχανίας: "και δεν πέσατε;". 

Τόποι με φυσικές ομορφιές και η Αγγλία και η Ουαλία και η Σκωτία, με τις δικές τους ιδιαιτερότητες και τον δικό τους ιδιαίτερο πολιτισμό (δεν έχω ταξιδέψει στην Ιρλανδία και στο μυαλό μου δεν ξεχωρίζουν τα δύο μέρη). Χώρα που έδωσε πολλούς σπουδαίους ανθρώπους, που γέννησε μεγάλες ιδέες, που γέννησε τον Σέξπηρ, χώρα απ' όπου ξεκίνησε η βιομηχανική επανάσταση και ξεπήδησε το εργατικό κίνημα. Πολιτικοί, μουσικοί, ποιητές, πεζογράφοι, φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, επιστήμονες, μηχανικοί, ελληνιστές και φιλέλληνες (πολλοί και πολύ), τι να πούμε και τι ν' αφήσουμε.

Αντί άλλων, παίρνω το θάρρος ν' αντιγράψω το ποίημα του Μπόρχες για την τρυφερή Αγγλία, την ντελικάτη χώρα, το "συγκεκριμένο νησί" (A cierta isla), που μετέφρασε ο Γιώργος Κεντρωτής και ανάρτησε χθες στο ιστολόγιό του (https://alonakitispoiisis.blogspot.com/2019/12/blog-post_11.html). Δίνει τον τίτλο "Απευθύνομαι σ' ένα συγκεκριμένο νησί".

Πώς να σε υμνήσω, τρυφερή μου Αγγλία;

Προφανώς και δεν μου επιτρέπεται να δοκιμάσω
την επισημότητα και τον σάλο της ωδής,
που απάδει στη δική σου αιδημοσύνη.
Δεν θα μιλήσω για τις θάλασσές σου,
που είναι η Θάλασσα όλη,
ούτε για την αυτοκρατορία που κατίσχυσε, ω νησί μου οικείο,
επί της απευθείας των άλλων.
Απλώς και με χαμηλή τη φωνή μου
θ’ αναφέρω εν συνεχεία ορισμένα σύμβολα:
την Αλίκη, που υπήρξε όνειρο του Κόκκινου Βασιλιά,
που υπήρξε όνειρο του Κάρολ, που είμαι εγώ ως όνειρο,
τη γεύση του τσαγιού και των γλυκών,
έναν λαβύρινθος μέσα στον κήπο,
κάποιο ρολόι ηλιακό,
κάποιον άντρα που εκπλήσσεται (και σε κανέναν
δεν λέει πως εκπλήσσεται)
απ’ την Ανατολή και από τις παγωμένες μοναξιές
που ουδέποτε είδε ο Κόλριτζ
και τα έκλεισε όλα σε λέξεις μέσα ακριβέστατες,
τον θόρυβο της βροχής, που δεν αλλάζει,
το χιόνι στα μάγουλα,
τον ίσκιο του αγάλματος του Σάμιουελ Τζόνσον,
τον ήχο ενός λαούτου που επιμένει ν’ ακούγεται
ακόμα κι όταν κανείς δεν το ακούει,
το κρύσταλλο ενός καθρέφτη που αντικατόπτρισε
το τυφλό βλέμμα του Μίλτωνος,
την ασίγαστη αγρυπνία κάποιας πυξίδας,
το Βιβλίο των Μαρτύρων,
το χρονικό των ζοφερών γενεών,
τις τελευταίες σελίδας κάποιας Βίβλου,
τη σκόνη κάτω από το μάρμαρο,
των χαραμάτων τη μυστικοπάθεια.
Εδώ είμαστε οι δυό μας, ω νησί μυστικό,
κανείς δεν μας ακούει.
Μεταξύ λυκαυγούς και λυκόφωτος
σιωπηλά μοιραζόμαστε πράγματα αγαπημένα.

Πόσο όμορφα το αποδίδει ο Κεντρωτής, τη νιώθει κι εκείνος αγαπημένη χώρα όταν τη λέει "τρυφερή μου Αγγλία" αποδίδοντας το "delicada Inglaterra" του άλλου ποιητή. Μεταξύ λυκαυγούς και λυκόφωτος σιωπηλά μοιραζόμαστε πράγματα αγαπημένα... Και κάποια σύμβολα, όπως την Αλίκη του Κάρολ, τη γεύση του τσαγιού, τον θόρυβο της σκιάς, τη σκόνη κάτω από το μάρμαρο, των χαραμάτων τη μυστικοπάθεια. 

Κι άλλα πολλά.

Good morning Britain. Schock the establishemnt. Vote for Hope!

Σε αναμονή...

...................................................................

Σημ. Στο παραπάνω βίντεο ακούγεται το έργο του Άγγλου συνθέτη Ralph Vaughan Williams "English Folk Song Suite".

Γεια σου Γιάννη... (Εις μνήμην Γιάννη Παπαδάκη!)

Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ*

Όταν ανοίγω στα πράγματα την πόρτα του εαυτού μου:
ποιός μου κλέβει το αίμα, το είναι, την πραγματικότητά μου;
Ποιός με σπρώχνει στο κενό
όταν ανασαίνω; Ποιος είναι
ο δήμιός μου που μένει μάλιστα μέσα μου;

Ω Χρόνε! Ω όψη εσύ πολλαπλή.
Όψη πολλαπλάσια του εαυτού μου.
Βγες έξω από τις ρίζες της μουσικής. Βγες έξω
από τον θρήνο μου. Ύψωσε το γελαστό σου προσωπείο.
Περίμενέ με να σε φιλήσω, κάλλος εσύ σπασμωδικό.
Περίμενέ με στην πύλη της θάλασσας. Περίμενέ με
στο πράγμα εκείνο που αιώνια αγαπάω.

Πάνε είκοσι χρόνια που πρωτοσυνάντησα τον Γιάννη. Ήταν ακόμη φοιτητής στο Τμήμα Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πειραιά. Είχαμε συγκεντρωθεί τα μέλη μιας ομάδας εργασίας για τη μελέτη και τη δημιουργία του ηλεκτρονικού συστήματος γκρίζας βιβλιογραφίας ΑΡΤΕΜΙΣ στα ακαδημαϊκά Ιδρύματα στo πλαίσιo της Οριζόντιας δράσης για τον εκσυγχρονισμό των βιβλιοθηκών. Ο Γιάννης είχε έλθει με τον Βασίλη Χρυσικόπουλο που ήταν από τα βασικά μέλη της ομάδας, καθηγητή τότε Πληροφορικής στο ΠαΠει και σημερινό πρύτανη του Ιονίου Πανεπιστημίου. Το αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής του ήταν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες. Ο Γιάννης πήγε φαντάρος, χαθήκαμε και σε λίγα χρόνια βρεθήκαμε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Αρχειονομίας-Βιβλιοθηκονομίας. Με σύμβαση 407 κι αυτός. Συνέπιπταν οι μέρες που πηγαίναμε στην Κέρκυρα, συχνά ταξιδεύαμε και με το ίδιο αεροπλάνο, ήταν πάντα γελαστός, καλοσυνάτος, ευγενής. Υπήρχε νομίζω και ρίζα κρητική, δεν θυμάμαι καλά.

Γεια σου Κατερίνα, έλεγε, αλλά πόσο δυσκολεύομαι να μεταφέρω στο χαρτί τον τόνο της φωνής του. Συνεργαστήκαμε πολύ και καλά, χωρίς κανένα πρόβλημα ποτέ. Σε κάποιες αλλαγές μαθημάτων, μοιραστήκαμε το μάθημα της Αξιολόγησης, όταν άφησα το προπτυχιακό πήρε και τα Συστήματα θεματικής πρόσβασης. Συνεργαστήκαμε και στο μεταπτυχιακό, και σχεδόν μόνιμα στην εξέταση των πτυχιακών. Χωσιματάκια μου έλεγε, σχεδόν απολογούμενος, όταν κανόνιζε χωρίς να το ξέρω, ήξερε πως δεν υπήρχε περίπτωση να του αρνηθώ. 

Σήμερα ήταν μόνιμος επίκουρος καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας και με προοπτικές λαμπρής εξέλιξης. Ήταν νέος, γερός και χαρούμενος. Τον ενδιέφεραν τα ζητήματα θεματικής οργάνωσης των πληροφοριών. Μου είχε στείλει πριν από χρόνια τη διεύθυνση από ένα σύστημα θεματικής αναζήτησης πληροφοριών που είχε αναπτύξει (με SKOS κτλ.) για να το δοκιμάσουμε και να στείλουμε σχόλια. Είχαμε κάνει συζητήσεις για τις δυνατότητες συνδυασμού αναζητήσεων με λέξεις κλειδιά και θεματικές επικεφαλίδες, είχαμε ανταλλάξει μηνύματα για την ορολογία, σε κάποιες περιπτώσεις δεν συμφωνούσαμε, θεωρούσε υπερβολική την άποψή μας (των ορολόγων) να επιδιώκουμε τη χρήση, (ντε και καλά ή κατά το δυνατόν), ελληνικών όρων. Και βέβαια, είχαμε κουβεντιάσει για τις οντολογίες όπως εφαρμόζονται στα συστήματα πληροφοριών. Και να που είχα πάλι σκοπό να του ζητήσω να τα πούμε με αφορμή την κουβέντα που υπάρχει στο πεδίο της Ορολογίας διεθνώς και την εισήγηση που έχω στο φετινό συνέδριο της ΕΛΕΤΟ. Άργησα...

Δύσκολες ημέρες ετούτες, όταν μαθαίνεις ξαφνικά ότι δεν υπάρχει πια ένας άνθρωπος που γνώριζες για χρόνια, που συνεργάστηκες μαζί του, ένας άνθρωπος δραστήριος, ζωντανός, που αγαπούσε αυτό που έκανε, ένας νέος επιστήμονας που είχε πολλά να δώσει, ένας καθηγητής στο Ιόνιο για τον οποίο μόνο καλές γνώμες έχουν οι συνάδελφοί του και όλοι οι φοιτητές. 

Ο δικός μας Γιάννης; μου έστειλε στο μήνυμα μια φίλη, συνάδελφος και φοιτήτρια στο μεταπτυχιακό πριν από μερικά χρόνια που τον είχε μάλιστα επιβλέποντα. Ναι, ο δικός μας Γιάννης, δυστυχώς! Και τι ειρωνεία! Η απάντησή του να είναι η χρονιά καλή για όλους μας στην ευχή που του έστειλα στη γιορτή του δεν έπιασε. 

Κρίμα κι άδικο. Και πολύ οδυνηρό, αβάσταχτο για τους πολύ οικείους του. Τι να πούμε τώρα στους δικούς του. Τι να πούμε στη γυναίκα του και τι να πούμε στους γονείς του. Να τους πούμε ότι όσοι τον γνωρίσαμε θα θυμόμαστε το όμορφο, καλοσυνάτο και χαμογελαστό του πρόσωπο.

Γεια σου Γιάννη...

....................................................................

* Αντέγραψα το ποίημα του Χιλιανού ποιητή Gonzalo Rojas από τον ιστότοπο του Γιώργου Κεντρωτή. Είναι σε δική του μετάφραση, το ανάρτησε σήμερα, ας με συγχωρήσει για την αντιγραφή.  Σε λίγες ώρες, ο Γιάννης θα έχει κατεβεί βαθιά στη γη, κι είναι σαν να καλεί τον χρόνο να τον πάει στην πύλη της θάλασσας, αυτή που αιώνια αγαπούσε κι αυτή που του πήρε τη ζωή! Ας με συγχωρήσουν οι δικοί του για τη φλυαρία μου μέσα στον αβάσταχτο πόνο τους. Γεια σου Γιάννη...

Τα λόγια ρίχνουν καθεστώτα; Ή όταν θέλουν ανδρεία τα λόγια τα σοφά...

"... Ψυχικά εντόσθια, αυτό είναι όλο. Μπορείς να πείς πως υπάρχει και ο πόθος του Σουλτάνου, να λατρεύεις και να λατρεύεσαι τελείως μόνος αποκλείοντας όλο τον υπόλοιπο κόσμο. Στην παλιά Ανατολή, γεννήθηκε έτσι το χαρέμι, και σήμερα έχουμε στη θέση του την οικογένεια, τον έρωτα και το σκύλο.  Και μπορώ να πώ πως η μανία μιας τέτοιας αποκλειστικής κατοχής ενός ανθρώπου , ώστε να μην μπορεί να πλησιάσει κανένας άλλος, είναι δείγμα προσωπικής μοναξιάς μέσα στην ανθρώπινη κοινότητα που ακόμα και οι σοσιαλιστές σπάνια την απαρνούνται. Εάν το δείς έτσι, δεν είμαστε τίποτε άλλο από μια αστική παρεκτροπή. Δες! Τι υπέροχο!..."

Βρήκα το παραπάνω απόσπασμα στον "Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες" του Ρόμπερτ Μούζιλ (εκδ. Οδυσσέας, τ. ΙΙ, σελ. 328, μετάφραση από την Τούλα Σιετή που δυστυχώς έφυγε πρόωρα το 2010), κάνοντας το τέχνασμα που αναφέρει ο Κούντερα στο βιβλίο του "Η τέχνη του μυθιστορήματος" (εκδ. Εστία, 1996, μετάφραση Φίλ. Δρακονταειδής): "Οταν παίρνω στα χέρια μου αυτό το βιβλίο το ανοίγω πάντοτε στην τύχη, σε οποιαδήποτε σελίδα, χωρίς να με ενδιαφέρει τόσο αυτό που προηγείται ή αυτό που ακολουθεί. Κάθε απόσπασμα διαθέτει από μόνο του μια δική του αξία, μια δική του σοφία, που είναι πάντα εντυπωσιακή." (Παράθεση από το άρθρο του Θανάση Γιαλκέτση στην Ελευθεροτυπία 4/1/2004 "Γιατί διαλέγω τον Μούζιλ"). Οι συμπτώσεις με την ώρα που τα γράφω αυτά και με αυτά που παρακολουθώ να διαδραματίζονται στην πατρίδα μου απόψε και τόσες ημέρες τώρα είναι πραγματικά ανατριχιαστικές...

Ο Μούζιλ στο "Περί βλακείας" (εκδ. Δελφίνι, 1992), όπως σημειώνει πολύ όμορφα ο μεταφραστής του Γιώργος Κεντρωτής, πιστεύει ότι μέσω της πρόσδοσης νοήματος στα πράγματα, της νοηματοδοσίας, συγχωνεύονται το "εν τοις πράγμασι αντίκρυσμα του λόγου" με το νόημα. Γράφει:

"... Περιστασιακά είμαστε όλοι βλάκες, περιστασιακά, επίσης, πρέπει να ενεργούμε σαν τυφλοί, ή έστω, σαν μισότυφλοι, γιατί διαφορετικά ο κόσμος θα έπαυε να κινείται. Αλλά εάν ο κανόνας, που θα συναγόταν από τους κινδύνους της βλακείας, είναι "να απέχεις από κρίσεις και αποφάνσεις για ό,τι δεν πολυκαταλαβαίνεις", τότε είναι κάτι παραπάνω από ασφαλές ότι οι άνθρωποι θα παρέμεναν εσαεί αδρανείς!..."

Έχει ενδιαφέρον η ανάλυση του Γιώργου Κεντρωτή για τη νοηματοδότηση των πραγμάτων μέσω του λόγου, όπως γίνεται από τον Ρόμπερτ Μούζιλ, αλλά αντίστοιχα και από τον Τίτο Πατρίκιο στο ποίημά του Οι στίχοι, 3 από τη συλλογή "Αντικριστοί Καθρέφτες" (εκδ. Στιγμή, 1991):

Κανένας στίχος δεν ανατρέπει καθεστώτα

είχα γράψει πριν από χρόνια

κι ως σήμερα μου το καταλογίζουν.

Όμως οι στίχοι κάνουν τη δική τους τη δουλειά

δείχνουν τα καθεστώτα, τα κατονομάζουν

ακόμα κι όταν πάνε να εξωραϊστούν

ν΄ανακαινίσουν λίγο τη βιτρίνα

ν΄αλλάξουν επωνυμάι και ταμπέλα.

Μάλιστα οι στίχοι κάποτε πετυχαίνουν

σ΄απρόσμενες στάσεις τους ηγέτες

βέβαιους πως κανένας δεν τους βλέπει

με σώβρακο κιτρινισμένο κι ανοιχτό

πριν φορέσουν περισκελίδα ή παντελόνι

με καλαμέναι πόδια παντόφλες στραβοπατημένες

πριν βάλουν μπότες ή σκαρπίνια

με την κοιλιά να ξεχειλάει πριν τη ρουφήξουν

για να κουμπώσουν το αμπέχονο ή το σακκάκι

με τις μασέλες αφημένες στο ποτήρι

πριν ξαναπροβάρουν τον ιστορικό τους λόγο

με τα προγούλια τους να κρέμονται, τις λάπες

πριν θεληματικό υψώσουν το πηγούνι

πριν ατενίσουν πάντα νέοι το μέλλον.

Οι στίχοι δεν ανατρέπουν καθεστώτα

μα σίγουρα ζούνε πιο πολύ

απ΄ όλες τις καθεστωτικές αφίσες."

Είχαν, λέει, τη σοφία και την ανδρεία να λένε τα πράγματα με τ΄όνομά τους.


Ο Ρόμπερτ Μούζιλ γεννήθηκε  6 Νοεμβρίου 1880. Ανάμεσα στα άλλα, βρήκα πολύ ενδιαφέρουσες τις αναφορές στον Μούζιλ, στην προσωπικότητά του, στις σχέσεις του με διανοητές της εποχής του όπως ο Χέρμαν Μπροχ και άλλοι, στον τρίτο τόμο της αυτοβιογραφίας του Ελίας Κανέτι Το παιγνίδι των ματιών (εκδ. Καστανιώτη, 2006). Άλλα βιβλία του που έχω είναι: Ο Κότσυφας (Διάττων, 1988), Δεσμοί (Νεφέλη, 1986), Τρεις Γυναίκες (Νεφέλη, 1985), Ο νεαρός Τέρλες (Ύψιλον, 1984).