Η Ορολογία, ως διακριτός επιστημονικός τομέας, είναι αντικείμενο με το οποίο ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια, παράλληλα αλλά και πέραν της κύριας επαγγελματικής μου απασχόλησης. Στο πλαίσιο αυτό, δημοσιεύτηκε πρόσφατα μια συνέντευξή μου στην ιστοσελίδα της Μονάδας Ορολογίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου TermCoord. Αντιγράφω εδώ την ελληνική εκδοχή της συνέντευξης.
Σε ποιο σημείο της σταδιοδρομίας σας άρχισε η ενασχόληση με την Ορολογία και τι σας οδήγησε σε αυτήν;
Με την Ορολογία ως αντικείμενο, και ειδικότερα με την τυποποίηση στην Ορολογία, ξεκίνησα να ασχολούμαι το 1987 όταν έγινα μέλος της Τεχνικής Επιτροπής του ΕΛΟΤ για την Ορολογία ΤΕ21 (αντίστοιχη της TC37 του ISO). Ουσιαστικά όμως, η ενασχόλησή μου ξεκίνησε νωρίτερα, το 1981, όταν άρχισα να εργάζομαι στη Βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, όπου το αντικείμενο της ενασχόλησής μου ήταν ταξινόμηση, θεματική ευρετηρίαση, βάσεις δεδομένων και θησαυροί, πεδία δηλαδή που απαιτούσαν εννοιολογική και ορολογική αντιμετώπιση. Επομένως, η ενασχόλησή μου με την ΤΕ21 προέκυψε ως συνέχεια της επαγγελματικής μου απασχόλησης στο ΤΕΕ. Θα ήθελα όμως να συμπληρώσω ότι έχω και προσωπικό ενδιαφέρον στα ζητήματα της γλώσσας γενικότερα και, όπως γνωρίζετε, τα ζητήματα αυτά είχαν και έχουν ιδιαίτερη σημασία στη χώρα μας και με το γλωσσικό ζήτημα που μας είχε ταλανίσει για πολλές δεκαετίες.
Είστε συντονίστρια και ένα από τα παλαιότερα μέλη της Τεχνικής Επιτροπής ΤΕ21 “Αρχές Τεχνικής Ορολογίας”. Θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε εν συντομία ποιο είναι το βασικό αντικείμενο με το οποίο ασχολείται η Επιτροπή καθώς και τον τρόπο λειτουργίας της;
Καταρχάς, θα ήθελα να ενημερώσω ότι η Επιτροπή μας έχει μετονομαστεί σε «Ορολογία – Γλωσσικοί πόροι» κατ’ αντιστοιχία με την ονομασία της αντίστοιχης Διεθνούς Επιτροπής TC37 του ISO. Βασικό αντικείμενο της Επιτροπής είναι η σύνταξη ελληνικών προτύπων για την Ορολογία και η θέσπιση κανόνων ορολογίας. Επίσης, η ΤΕ21 είναι πλήρες μέλος (P-Member) της TC37 και στο πλαίσιο αυτό, παρακολουθεί και ενημερώνεται για όλο το έργο της Επιτροπής, ενώ συμμετέχει στις ψηφοφορίες ή μόνο στις συζητήσεις για τα νέα πρότυπα και άλλα τυποποιητικά κείμενα που προκύπτουν, ανάλογα με τη σχέση που μέχρι τώρα έχει με τις υποεπιτροπές της (ως πλήρες μέλος P-Member ή ως μέλος-παρατηρητής O-Member). Η συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας και άλλους φορείς σε θέματα ορολογίας, καθώς και η διοργάνωση ημερίδων, σεμιναρίων κτλ. σε συνεργασία με τους φορείς αυτούς είναι δραστηριότητες για τις οποίες επίσης η ΤΕ21 ενδιαφέρεται και έχει ήδη επιδείξει αξιόλογο, κατά τη γνώμη μου, έργο εντός της χώρας. Πρόσφατη εξάλλου ήταν η συμμετοχή με ομιλητές μέλη της Επιτροπής στο σεμινάριο για μεταφραστές που διοργάνωσε το Μάιο 2015 το Γραφείο Αθηνών της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ενώ συμμετέχει και στις προσπάθειες δημιουργίας του Ελληνικού Δικτύου Ορολογίας της ίδιας υπηρεσίας.
Όσον αφορά τη δομή και τη λειτουργία της ΤΕ21, μέλη της Επιτροπής ορίζονται εκπρόσωποι επιστημονικών φορέων οι οποίοι έχουν ενδιαφέρον και συνάφεια με τα ζητήματα αυτά. Οι φορείς αυτοί είναι η Ελληνική Εταιρείας Ορολογίας, η Ακαδημία Αθηνών, ο ΕΛΟΤ, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, το ΙΕΛ, το ΕΜΠ, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Ένωση Ελλήνων Φυσικών και η Ένωση Ελλήνων Χημικών. Πέραν των μελών, υπάρχει και κατάλογος παρατηρητών, οι οποίοι ενημερώνονται ηλεκτρονικά για το έργο της Επιτροπής, αλλά και συμβάλλουν με τις ειδικές γνώσεις τους στα επιμέρους ζητήματα που προκύπτουν. Οι συνεδριάσεις της Επιτροπής είναι ανοικτές, ενώ για τη σύνταξη και έκδοση των προτύπων ακολουθούνται οι διαδικασίες που ορίζονται από τον κανονισμό του ΕΛΟΤ αλλά και κατά την αντίστοιχη διεθνή πρακτική (δηλαδή σύνταξη του κειμένου, συζήτηση μεταξύ των μελών, δημόσια κρίση, έκδοση, ενημέρωση ενδιαφερομένων μερών).
Έχετε σπουδάσει χημικός μηχανικός. Πόσο σημαντικό είναι να διαθέτει κάποιος εξειδικευμένες γνώσεις για την παραγωγή ορθής και συνεπούς τεχνικής ορολογίας;
Οι εξειδικευμένες γνώσεις επί του θεματικού πεδίου έχουν σημασία για την καλύτερη αντίληψη και διαχείριση των εννοιών με τις οποίες χρειάζεται να καταπιαστεί κανείς σε ένα έργο ορολογίας. Πρέπει βέβαια να σημειώσω ότι δεν αρκεί, γιατί ένα έργο ορολογίας απαιτεί την εφαρμογή κανόνων, τόσο ορολογικής όσο και γλωσσικής διαχείρισης. Πάντως, ναι, νομίζω ότι οι σπουδές μου έχουν συμβάλει (και συμβάλλουν συνεχώς) καθοριστικά στην ενασχόλησή μου με ζητήματα Ορολογίας, σε συνδυασμό μάλιστα με ζητήματα Τυποποίησης, δεδομένου ότι και η Τυποποίηση συνδέεται στενά με τα αντικείμενα του μηχανικού. Θα ήταν αλήθεια εγωιστικό να επισημάνω ότι τόσο ο Αυστριακός Eugene Wüster, όσο και ο Ρώσος Dmitrij Semënovič Lotte, που θεωρούνται πατέρες της Ορολογίας ως διακριτού επιστημονικού πεδίου, ήταν μηχανικοί;
Στο πλαίσιο της διδακτικής σας εμπειρίας στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Επιστήμη της Πληροφορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου ποια θέση κατέχει η διδασκαλία της Ορολογίας;
Στο αντικείμενο της Επιστήμης της Πληροφορίας περιλαμβάνονται πεδία όπως θεματική ανάλυση, ταξινόμηση, συστήματα θεματικής ευρετηρίασης και πρόσβασης, οργάνωση και παράσταση της γνώσης. Για αυτά, εκ των πραγμάτων είναι απαραίτητο οι φοιτητές να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τον κόσμο των εννοιών ώστε και στην επαγγελματική τους ζωή, να είναι σε θέση να συνδέουν τη θεματική με την εννοιολογική ανάλυση κατά τη διαχείριση των πόρων. Επιπλέον, η Επιστήμη της Πληροφορίας είναι ένας διαρκώς εξελισσόμενος επιστημονικός κλάδος, που ακολουθεί τις εξελίξεις στους τομείς των τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, και με την έννοια αυτή υπάρχει διαρκής ανάγκη για την απόδοση των νέων εννοιών με νέους όρους και μάλιστα στην ελληνική, αφού οι νέες αυτές έννοιες στην πλειονότητα διατυπώνονται στην αγγλική γλώσσα. Στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, καθώς και στο ΤΕΙ Αθήνας παλαιότερα, δίδαξα μαθήματα όπως «Συστήματα θεματικής πρόσβασης», «Τεκμηρίωση», «Μεταδεδομένα», «Επιστήμη της πληροφορίας στο σύγχρονο περιβάλλον» κτλ. στα οποία είχα ενσωματώσει και διαλέξεις Ορολογίας σε μικρότερη ή μεγαλύτερη έκταση ανάλογα με την περίπτωση. Εξάλλου, μέχρι και πρόσφατα έχω δώσει, μετά από πρόσκληση, ξεχωριστές διαλέξεις με αυτό το αντικείμενο σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του Ιονίου Πανεπιστημίου (τελευταία ήταν το Μάιο 2015 με τίτλο «Τυποποίηση, Ορολογία και Βιβλιοθήκες). Εξάλλου, στο πλαίσιο αυτό, συμμετείχα στην Ομάδα μελέτης και κατασκευής του Ελληνικού Θησαυρού Επιστημονικών Όρων για λογαριασμό των ακαδημαϊκών βιβλιοθηκών, ενώ επίσης είμαι μέλος της Τεχνικής Επιτροπής ΕΛΟΤ/ΤΕ22 «Τεκμηρίωση» (αντίστοιχης της ISO/TC46).
Είστε επίσης μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ορολογίας . Με ποιους τρόπους γίνεται η διάχυση του πολύ σημαντικού έργου που παράγει η ΕΛΕΤΟ στο ευρύτερο κοινό;
Η Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας είναι ένας δραστήριος επιστημονικός φορέας με διττό ρόλο: αφενός την υπηρέτηση της Ορολογίας ως επιστήμης με τη διαγλωσσική της διάσταση και αφετέρου την ανάπτυξη και προώθηση της ελληνικής ορολογίας σε συμφωνία πάντα με την ανάπτυξη της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας. Είναι καθοριστική η συμβολή της ΕΛΕΤΟ καταρχάς στη λειτουργία της Επιτροπής ΤΕ21, αλλά και των άλλων Επιτροπών Τυποποίησης του ΕΛΟΤ στα συναφή με ορολογία ζητήματα. Επίσης, διοργανώνει σταθερά κάθε δύο χρόνια το Συνέδριο «Ελληνική γλώσσα και Ορολογία» (και ήδη φέτος το Νοέμβριο διοργανώνουμε το 10ο Συνέδριο), ενώ έχει διοργανώσει, σε συνεργασία και με άλλους φορείς, ημερίδες και σεμινάρια ορολογίας. Εκδίδει το διμηνιαίο δελτίο «Ορόγραμμα» το οποίο διατίθεται ελεύθερα στο Διαδίκτυο και περιέχει άρθρα, εργασίες πάνω σε όρους, ορολόγια και νέα από τον ελληνικό και διεθνή χώρο της Ορολογίας. Συνεργάζεται με κάθε φορέα ή άτομο που εκδηλώνει σχετικό ενδιαφέρον, σε μόνιμη ή περιστασιακή βάση, ενώ για όλα τα ειδικά ζητήματα ορολογίας γίνεται διεξοδική συζήτηση στο ΓΕΣΥ, λαμβάνονται αποφάσεις (συχνά και μετά από δημόσια διαβούλευση εάν κριθεί απαραίτητο) και δημοσιεύονται τα αποτελέσματα στο Ορόγραμμα. Αρχή της ΕΛΕΤΟ είναι ότι οι όροι πρέπει να είναι πόροι ελεύθερα διαθέσιμοι και έτσι διαθέτει όλο της το ορολογικό έργο στο διαδίκτυο, μέσα από τον ιστότοπό της (www.eleto.gr). Η ΕΛΕΤΟ έχει διατυπώσει εδώ και χρόνια ένα φιλόδοξο Πρόγραμμα Ορολογικού Συντονισμού, το οποίο αν και λείπει στην Ελλάδα, δυστυχώς δεν έχει λάβει μέχρι τώρα την υποστήριξη που θα έπρεπε. Τέλος, θα ήθελα να κάνω αναφορά στον Πρόεδρο της ΕΛΕΤΟ, τον Κώστα Βαλεοντή, ο οποίος είναι ένας ακάματος, χαμηλών τόνων αλλά πολύ υψηλών επιστημονικών προδιαγραφών άνθρωπος, που η συμβολή του στην Ορολογία και στην Τυποποίηση είναι ανεκτίμητη και οδηγός για μας τους υπόλοιπους.
Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον όπου δημιουργούνται διαρκώς νέες επικοινωνιακές ανάγκες η ορολογία παίζει σημαντικό ρόλο. Πώς γίνεται η διαχείριση ενός ολοένα αυξανόμενου αριθμού νεοεισαγόμενων ξενόγλωσσων όρων στην ελληνική γλώσσα;
Εδώ θα μπορούσα να μιλάω επί μακρόν! Τα ζητήματα είναι πολλά και αφορούν καταρχάς την κατανόηση και την ερμηνεία των νέων εννοιών και στη συνέχεια τις διεργασίες «μεταφοράς» τους στη γλώσσα μας, πράγμα που απαιτεί ή και προϋποθέτει καλή γνώση της ελληνικής, αλλά καλή γνώση και της γλώσσας πηγής, που συνήθως είναι η αγγλική. Αυτά τα ζητήματα μας απασχολούν στην ΤΕ21, τα βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας αφού τα Ελληνικά Πρότυπα που συντάσσουμε είναι στην πλειονότητα μεταφορά και προσαρμογή των Διεθνών προτύπων ISO. Ασχοληθήκαμε δε ιδιαίτερα και αναλυτικά ως προς την πολιτική και τους κανόνες που πρέπει ν’ ακολουθούνται κατά την επεξεργασία του προτύπου ISO 860 για την εναρμόνιση εννοιών και όρων. Στην πράξη τώρα, η διαχείριση που αναφέρετε δεν είναι εύκολη υπόθεση. Η ΕΛΕΤΟ, η ΤΕ21 και ο ΕΛΟΤ συνολικά κάνουν προσπάθειες δημοσιοποίησης των σχετικών ζητημάτων και της ανάγκης για συλλογική, επιστημονική αντιμετώπισή τους. Το θετικό είναι ότι διάφοροι φορείς ανταποκρίνονται και έτσι έχουν ήδη δημιουργηθεί θεματικές ομάδες ορολογίας σε συνεργασία με την ΕΛΕΤΟ που λειτουργούν σε μόνιμη βάση ή λειτούργησαν περιστασιακά για συγκεκριμένο πεδίο και πάντως έδωσαν χρήσιμα αποτελέσματα. Θα πρέπει βέβαια να πω ότι προσπάθειες στην κατεύθυνση καταγραφής των νέων όρων και εννοιών γίνονται και από το Κέντρο Ερεύνης Επιστημονικών Όρων και Νεολογισμών της Ακαδημίας Αθηνών. Σε κάθε περίπτωση, μας ενδιαφέρει να γίνονται προσπάθειες ώστε οι νεοεισαγόμενοι όροι να καταγραφούν, αλλά κυρίως να κατανοηθούν και να αποδοθούν στα ελληνικά.
Κατά την άποψή σας η στάση του ορολόγου θα πρέπει να είναι περιγραφική ή ρυθμιστική;
Η ορολογία, τόσο ως θεωρητικό επιστημονικό πεδίο αλλά και ως αποτέλεσμα εργασίας με και πάνω στις έννοιες και στους όρους, έχει ρυθμιστικό χαρακτήρα, αφού βασίζεται σε αρχές, σε κανόνες και σε πρότυπα, αφού ανάμεσα στους βασικούς σκοπούς της είναι η δημιουργία τρόπων και εργαλείων έκφρασης και επικοινωνίας και αφού για να δημιουργηθούν αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιεί τυποποίηση στη γλώσσα δηλαδή τυποποίηση στην ορολογία δηλαδή ορολογική πολιτική. Και δεν πρέπει επίσης να παραλείψουμε ότι στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης χώρας και γλώσσας, ρόλος του έργου της ορολογίας και της ορολογικής πολιτικής είναι η προστασία (με την έννοια της διατήρησης) και η ανάπτυξη και εξέλιξη κάθε ξεχωριστής εθνικής γλώσσας στα διάφορα ειδικά θεματικά πεδία και, στη συνέχεια η εναρμόνιση, δηλαδή η «συνομιλία» με κανόνες ώστε να επιτευχθεί η επικοινωνία και η διαλειτουργικότητα που είναι το σοβαρό ζητούμενο τελικά. Με βάση αυτή την ανάλυση, ο ορολόγος δεν μπορεί γενικά να έχει περιγραφική στάση. Έχει να εργαστεί με έννοιες και όχι με λέξεις, για να καταλάβει δε τις έννοιες και να τις περιγράψει (κατασημάνει όπως λέμε στην Ορολογία) με συγκεκριμένες λέξεις κάθε φορά, με όρους δηλαδή, θα πρέπει να επιστρατεύσει τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις που θεωρεί απαραίτητες, ακολουθώντας τις αρχές και τους κανόνες που έχουν ήδη διατυπωθεί.
Ποια είναι η άποψή σας για τη βάση δεδομένων IATE που διαχειρίζεται η TermCoord; Έχετε ενδεχομένως κάποιες προτάσεις σχετικά με το πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί;
Χρησιμοποιώ πολύ συχνά την IATE. Είναι πολύ χρήσιμο εργαλείο, έχει ανεκτίμητο πλούτο γλωσσικών και ορολογικών δεδομένων. Θα μου επιτρέψετε να κάνω κάποιες σύντομες παρατηρήσεις που μπορούν να αποτελέσουν και ιδέες για βελτίωση. Καταρχάς, το περιβάλλον διεπαφής θα έπρεπε να έχει έναν πιο φιλικό σχεδιασμό. Η κατηγοριοποίηση σε τομείς χρειάζεται επανεξέταση, δεν είναι πάντα εύκολα διακριτό το περιεχόμενο κάθε τομέα. Και επειδή δεν διευκολύνει ο περιορισμός σε κατηγορία, με την αναζήτηση παντού προκύπτουν πολύ συχνά πολλές σελίδες αποτελεσμάτων, με αποτέλεσμα ο χρήστης να μην ικανοποιείται και να αποθαρρύνεται ως προς την αποτελεσματικότητα της βάσης γενικότερα. Γι’ αυτό, θα χρειαζόταν ένα σύστημα πιο ευέλικτο και με περισσότερες δυνατότητες παραμετροποίησης από το χρήστη την ώρα της αναζήτησης. Τέλος, θα ήθελα να συμπληρώσω ότι θα χρειαζόταν εμπλουτισμός ακόμη περισσότερο με όρους και στην ελληνική γλώσσα, κάτι βέβαια που εξαρτάται καταρχάς από εμάς, εδώ στην Ελλάδα, που ασχολούμαστε με την ορολογία.
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το μείζον θέμα αυτή τη στιγμή για την Ορολογία στην Ελλάδα;
Θα μου επιτρέψετε, αντί να ξεχωρίσω ένα θέμα ως μείζον, να αναφέρω δύο θέματα που κατά τη γνώμη μου είναι πολύ σημαντικά για τη χώρα μου και που έτσι κι αλλιώς έχουν άμεση σχέση και εξάρτηση μεταξύ τους. Αυτά είναι η ορολογική πολιτική (η έλλειψή της δηλαδή και η ανάγκη σχεδιασμού σε εθνικό και σε τομεακό επίπεδο) και η εκπαίδευση (ανάγκη καθιέρωσης προγραμμάτων εκπαίδευσης, τόσο ειδικής και διακριτής στα τμήματα γλωσσών και γλωσσολογίας, όσο και συμπληρωματικής με διάφορες μορφές διδασκαλίας στα υπόλοιπα). Από κει και πέρα, ζητήματα είναι η διεύρυνση της ανάπτυξης ελληνικής ορολογίας σε όσο το δυνατόν περισσότερα θεματικά πεδία, η ενασχόληση με την Ορολογία περισσότερων ανθρώπων, ο εντοπισμός και η συνεργασία των διαφόρων φορέων που ασχολούνται με την Ορολογία, η υποστήριξη για την πιο ενεργή συμμετοχή μας στο διεθνή προβληματισμό κτλ.
Ποια θεωρείτε τα πιο σημαντικά επιτεύγματα που έχουν συντελεστεί στο χώρο της ελληνικής Ορολογίας; Τι προσδοκάτε για το μέλλον;
Κι εδώ θα αναφέρω την ίδρυση της ΕΛΕΤΟ και της Τεχνικής Επιτροπής ΤΕ21, όπου και οι δύο αυτοί φορείς λειτουργούν συνεχώς για πολλά χρόνια και παρεμβαίνουν ενεργητικά στα ζητήματα της Ορολογίας και της Γλώσσας. Ειδικότερα, θα μπορούσα να αναφέρω τα συνέδρια της ΕΛΕΤΟ, τα Ελληνικά Πρότυπα Ορολογίας, την πρόταση για την Εθνική Πολιτική Ορολογίας (ακόμη και ως πρόταση είναι ένα πολύ σοβαρό έργο), το Ορόγραμμα, τον πλούτο εννοιών και όρων που έχουν αναλυθεί, τη συνεργασία με διάφορες επιστημονικές και επαγγελματικές ομάδες. Εύχομαι αυτά να παραμείνουν και να συνεχίσουν, εύχομαι η ελληνική γλώσσα να εξακολουθήσει να εμπλουτίζεται και να διατηρείται. Αν οι προσδοκίες είναι και ευχές, εύχομαι και προσδοκώ να γίνει κατανοητό και πράξη ότι «αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις…».
