Μυρσίνη Ζορμπά: η γυναίκα με όραμα τον πολιτισμό της καθημερινότητας, με το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες εγγύηση ανάπτυξης

 

Ένας χρόνος συμπληρώνεται σήμερα που έφυγε από τη ζωή η Μυρσίνη Ζορμπά, η γυναίκα που τίμησε τα γράμματα, τον πολιτισμό, το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες με μεράκι και διαρκή εγρήγορση. Δυστυχώς, ενώ είχα ετοιμάσει αμέσως μετά τον θάνατό της ένα κείμενο για ανάρτηση, δικές μου δυσκολίες ανέβαλαν την ολοκλήρωση και δημοσιοποίησή του. Έτσι, παραθέτω το κείμενο που είχα ετοιμάσει πέρσι, τον Απρίλιο του 2023, και στη συνέχεια συμπληρώνω με λίγα από τα πολλά που θα ήθελα να γράψω.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

Δεν είναι πια στη ζωή η Μυρσίνη Ζορμπά, η γυναίκα που πάλευε με όλο της το είναι για τον πολιτισμό, τον πολιτισμό για τον καθένα, τον πολιτισμό της καθημερινότητας, που ήταν και όραμά της όταν ήταν υπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση Σύριζα. Φτωχότερος ο κόσμος μας!

«Αν δεν μπορέσουμε να έχουμε τον πολιτισμό στην καθημερινή μας ζωή, στην πραγματικότητα είμαστε απομακρυσμένοι και από τα άλλα [...] πρέπει να μπαίνουμε στους χώρους πολιτισμού και να βγαίνουμε διαφορετικοί, διαφορετικοί στην καθημερινή συμπεριφορά, στη νοοτροπία, στη σκέψη μας», έλεγε στη συνέντευξη που έδινε ως Υπουργός Πολιτισμού στην εκπομπή Άλλη διάσταση της ΕΡΤ στον Κώστα Αρβανίτη και τη Φωτεινή Λαμπρίδη.

Ήταν η γυναίκα που ονειρεύτηκε κι έκανε πράξη έναν φορέα βιβλίου για τη χώρα μας, το ΕΚΕΒΙ, που κατάργησε η Κυβέρνηση Σαμαρά το 2013 και που πάλι εκείνη, ως Υπουργός Πολιτισμού, έβαλε τα θεμέλια να ξαναδημιουργήσει μα δεν πρόλαβε. Η δημόσια διαβούλευση για το νομοσχέδιο που όριζε τη δημιουργία του νέου Οργανισμού Βιβλίου είχε ολοκληρωθεί στις 12 Απριλίου του 2019, οι εκλογές την πρόλαβαν και δεν τα κατάφερε να ολοκληρώσει το όραμά της, η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν έκανε τίποτα, η αρμόδια υπουργός κυρία Μενδώνη είχε δηλώσει από πολύ νωρίς ότι δεν συμφωνεί με το νομοσχέδιο και θα το αλλάξει (πρωτότυπο, η συνέχεια του κράτους πάει περίπατο), βέβαια δεν έγινε τίποτα εδώ και τέσσερα χρόνια...*
Φτωχότερος ο κόσμος μας!

Η Μυρσίνη Ζορμπά ήταν μια στοχάστρια, φαίνεται στον λόγο της, στα βιβλία της, αλλά και στη μεγάλη τιμή που της έκανε το Πανεπιστήμιο της Ρώμης να δώσει το όνομά της στο Εργαστήριο Νεοελληνικών Σπουδών.
Φτωχότερος ο κόσμος μας! 

Σήμερα θα περιοριστώ ν' αναφερθώ στην Πρωτοβουλία για ένα Δίκτυο Βιβλιοθηκών που ξεκίνησε από τη Μυρσίνη Ζορμπά το 2021 και αγκαλιάστηκε από μεγάλο αριθμό ανθρώπων του βιβλίου, των βιβλιοθηκών και φίλων τους. 

Η αρχή έγινε με άρθρο των Αντώνη Λιάκου και Μυρσίνης Ζορμπά με τίτλο «Ανάπτυξη χωρίς βιβλιοθήκες;» (Εφημερίδα των Συντακτών, 10 Ιανουαρίου 2021), στο οποίο αναγνωρίζουν τις βιβλιοθήκες ως απαραίτητα στοιχεία παιδείας και πολιτισμού μιας κοινωνίας.

Σχολεία χωρίς βιβλιοθήκες σημαίνει αφυδατωμένη και σχολαστική εκπαίδευση. Ο πολιτισμός χωρίς ένα δίκτυο από πολιτισμικές κυψέλες, που αναπτύσσονται στις τοπικές βιβλιοθήκες σε όλη τη χώρα, σημαίνει φωτισμένη βιτρίνα χωρίς περιεχόμενο. Μπορεί ο κόσμος να περνά από τον έντυπο στον διαδικτυακό λόγο, αλλά κάθε εποχή χτίζεται ακουμπώντας πάνω στην προηγούμενη, αλλιώς πέφτει στο κενό χάνοντας και το επόμενο τρένο.

Η βιβλιοθήκη δεν είναι αποθήκη βιβλίων. Είναι προπαντός σχέση ανάμεσα στα βιβλία και τους αναγνώστες. Σχέση που διαμεσολαβείται από βιβλιοθηκονόμους που προσανατολίζουν και τους μαθητές και τους χρήστες στους λαβυρίνθους της γνώσης. Σχέση ανάμεσα στους αναγνώστες που μαθαίνουν ο ένας από τον άλλο. Είναι κοινότητα αναζητήσεων, συζητήσεων και δραστηριοτήτων.

Με τα παραπάνω λόγια αρχίζουν το κείμενό τους για να συνεχίσουν με τη διατύπωση της ανάγκης για τη δημιουργία ενός Δικτύου Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού σε πανελλαδική κλίμακα 

που θα λειτουργεί προσφέροντας την υποδομή πάνω στην οποία να ακουμπούν οι ανάγκες για πληροφόρηση, επικοινωνία, εκπαιδευτική και πολιτισμική ανάπτυξη χωρίς περιορισμούς

και που θα συνδέει εκπαίδευση και πολιτισμό, που θα δημιουργεί κοινότητες ενδιαφερόντων, ένα πλέγμα γνώσης και πολιτισμού που

θα έπρεπε να αποτελεί και την βασική εγγύηση ενός εθνικού σχεδίου ανάπτυξης.

Η κατάσταση των ελληνικών βιβλιοθηκών όπως δίνεται από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ 2002-2020 και δημοσιεύονται στο κείμενο της Πρωτοβουλίας (Φεβρουάριος 2021)

Με βάση το παραπάνω, περισσότεροι από 60 συγγραφείς, εκδότες, μεταφραστές, βιβλιοθηκονόμοι, πανεπιστημιακοί και άλλοι συνυπογράφουν κείμενο της Πρωτοβουλίας για ένα Δίκτυο Βιβλιοθηκών (σε μορφή pdf το έχω ανεβάσει εδώ). Στο κείμενο οι υπογράφοντες υποστηρίζουν ότι ένα Δίκτυο Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού μπορεί να εξασφαλίζει τους μοναδικούς δημόσιους χώρους και να λειτουργεί:

-ως θεσμός δια βίου μάθησης και κατάρτισης. Οι βιβλιοθήκες είναι οι πλέον "εμπιστεύσιμοι" φορείς, καθώς ενήλικες με ζητήματα γραμματισμού (βασικού ή και ψηφιακού) καταφεύγουν ευκολότερα σε μία βιβλιοθήκη.

- ως αστερισμός κέντρων τεκμηρίωσης και αρχείων της τοπικής πολιτιστικής, καλλιτεχνικής, κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας και δραστηριότητας. Η αξιοποίηση τους μπορεί να προσφέρει τη  δυνατότητα  καταγραφής της προφορικής τοπικής ιστορίας, αναπτυξιακές προοπτικές, καθώς και να διευκολύνει την πρόσβαση σε αυτές.

- ως δυναμική συνεργασία με άλλες δομές και θεσμούς της κοινότητας (ΚΑΠΗ, παιδικοί σταθμοί, ΜΚΟ της περιοχής, ωδεία, εργαστήρια τέχνης κλπ) και κοινωνική υποστήριξη ιδιαίτερα ευαίσθητων χώρων, όπως είναι οι φυλακές (βιβλιοθήκες φυλακών), τα νοσοκομεία (βιβλιοθήκες συνοδών και ασθενών), τα γηροκομεία, τα ιδρύματα. 

Σημειώνεται επίσης ότι:

Η ενσωμάτωση της λειτουργίας των υποδομών αυτών και του ανθρώπινου δυναμικού τους στις καθημερινές λειτουργίες της κοινότητας, των μικρών και μεγάλων πόλεων και περιοχών, θα μεγιστοποιήσει την εκπαιδευτική και πολιτισμική τους αξία προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος.

Η εικόνα από τη σελίδα της Πρωτοβουλίας στο Facebook

Η Πρωτοβουλία απέκτησε υπόσταση, είχαμε τακτικές διαδικτυακές συναντήσεις τις οποίες συντόνιζε ο Μιχάλης Καλαμαράς μαζί με βιβλιοθηκονόμους, ενώ όλες οι δράσεις δημοσιοποιούνταν στη σελίδα της Πρωτοβουλίας στο Facebook, κάποιες από τις οποίες αναφέρω επιγραμματικά παρακάτω:

Στις 14 Απριλίου 2021 πραγματοποιήθηκε η συζήτηση με θέμα  «Η ανάγκη Δικτύου Βιβλιοθηκών και το Ταμείο Ανάκαμψης». Μίλησαν βιβλιοθηκονόμοι, εκδότες, συγγραφείς και άλλοι άνθρωποι του βιβλίου, και η Μυρσίνη (μετά το 2:06'), τόνισε με έμφαση ότι τα κονδύλια που δίνονται από το Ταμείο Ανάκαμψης είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί.

Η Μυρσίνη Ζορμπά κατά τη συζήτηση της Πρωτοβουλίας Βιβλιοθηκών για τις δυνατότητες του ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας

 

Η Μυρσίνη Ζορμπά έβλεπε το Ταμείο Ανάκαμψης ως την καλύτερη ευκαιρία για τη δημιουργία ενός Δικτύου Βιβλιοθηκών-Κέντρων Πολιτισμού, κάτι όμως που δεν συμβάδιζε με την κυβερνητική πολιτική ούτε την πολιτική των Υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού αυτά τα τέσσερα χρόνια, και αυτό φαίνεται από την παντελή απουσία πολιτικής βιβλιοθηκών (και βιβλίου), από την ουσιαστική (ή και φυσική;) ανυπαρξία του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών και από τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν για το έργο της Εθνικής Βιβλιοθήκης (όπου άλλαξαν τις προτεραιότητες όπως τις είχε θέσει η ίδια η Βιβλιοθήκη και ο οραματικός Γενικός Διευθυντής της, πρόσφατα χαμένος κι αυτός, Φίλιππος Τσιμπόγλου και όπου χωρίς καμιά συζήτηση και κανένα προφανή λόγο ανέθεσαν το έργο στο Τεχνικό Επιμελητήριο!).

 

Από τη συζήτηση που διοργάνωσε η Πρωτοβουλία για τις παιδικές και εφηβικές βιβλιοθήκες στη μνήμη Έλγκας Καββαδία στις 9 Δεκεμβρίου 2021

Στις 9 Δεκεμβρίου 2021 πραγματοποιήθηκε η διαδικτυακή συζήτηση για τις παιδικές και εφηβικές βιβλιοθήκες με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Παιδιού και στη μνήμη της Έλγκας Χατζοπούλου-Καββαδία. Είχε προηγηθεί στις 22 Νοεμβρίου μια εξίσου ενδιαφέρουσα και επιτυχημένη συζήτηση με θέμα «Λέσχες ανάγνωσης και Βιβλιοθήκες». Όλα τα υλικά των συναντήσεων έχουν αναρτηθεί στη σελίδα στο Facebook. Δυστυχώς, το εγχείρημα δεν συνεχίστηκε, δεν βοήθησε η ταχεία επιδείνωση της υγείας της, φάνηκε όμως ότι κι εμείς είχαμε αδυναμία να θεμελιώσουμε και να υποστηρίξουμε μια πρόταση συνέχειας του έργου. Ήταν όμως μια χρήσιμη εμπειρία κι έδωσε καλές ευκαιρίες να τεθούν ζητήματα και να έρθουν κοντά άνθρωποι του βιβλίου, των βιβλιοθηκών και φίλων τους.

Το σήμα της Πρωτοβουλίας για ένα Δίκτυο Βιβλιοθηκών

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Για να μη μακρηγορήσω, δεν θα πω άλλα για τη Μυρσίνη Ζορμπά και για τα βιβλία της «Πολιτική του πολιτισμού: Ευρώπη και Ελλάδα στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα» και «Ανδρέας Παπανδρέου: Πολιτισμικό πορτρέτο» που είχα διαβάσει όταν εκδόθηκαν, θα παραθέσω όμως κάποιες ποιητικές σκέψεις της από το «Ημερολόγιο του τέλους» όπως επιγράφεται το τελευταίο κεφάλαιο από το βιβλίο που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2023 με τίτλο «Σημειώσεις από την εποχή των προσδοκιών» (εκδ. Πόλις, με εισαγωγή και επιμέλεια από τον σύντροφό της και ιστορικό Αντώνη Λιάκο).

 

Τόση άνοιξη

πώς να κρατηθώ αμέτοχη 

πώς να αδικήσω τις παπαρούνες, ανταποδίδοντας

     σε άσπρο μαύρο

τα κίτρινα ράμφη των αρσενικών κοτσυφιών σαν θηλυκά

τις μηλιές, τις λεμονιές, κάνοντας οικονομία στο άρωμα.

Μετράω τα πενηνταράκια μου, τις τρύπιες δεκάρες

ξεχασμένες στην τσέπη ενός ευτυχισμένου παλτού

μήπως και φτάνουν να αγοράσω μια εφήμερη μετοχή.

[...]

 

 Και στην τελευταία σελίδα, με ημερομηνία 19.1.23, διαβάζουμε:

Το φαγητό, το διάβασμα, ο καιρός έξω από το παράθυρο, τα ωραία λουλούδια, οι φίλοι, οι επικοινωνίες, οι συζητήσεις, τα ενδιαφέροντα πάνω απ' όλα, η δύναμη των ιδεών που δεν σταματάει να υπάρχει και που καταφέρνει να εξακτινωθεί πέρα από τον χρόνο.

Έτσι νικούσε τον φόβο της ανυπαρξίας, που ήταν πια κοντά, μόλις τρεις μήνες της είχαν απομείνει. Όμως, η ανυπαρξία της ύλης δεν εξαφανίζει την ύπαρξη του λόγου, του πνεύματος, της σπουδαίας παρακαταθήκης που άφησε. Για μένα, με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, και παρά τα όσα τυχόν προβλήματα προέκυψαν στην πορεία, έδωσε ορατότητα στο βιβλίο, στην ανάγνωση, στις λέσχες ανάγνωσης, στις βιβλιοθήκες, η Μυρσίνη Ζορμπά οραματίστηκε πολιτική βιβλίου. Σήμερα τι υπάρχει; * 

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Σημείωση

 

* Αν και στο περσινό κείμενο αναφέρω ότι η κ. Μενδώνη δεν είχε κάνει τίποτα για έναν Οργανισμό Βιβλίου (και πράγματι έτσι ήταν), μόλις πρόσφατα (και μετά από πέντε χρόνια στην Κυβέρνηση) έδωσε στη δημοσιότητα για διαβούλευση σχέδιο για την ίδρυση Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού, που θα είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, στη θέση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και που βασικό σκοπό θα έχει την εξωτερική πολιτιστική πολιτική. Συνοπτικά, μπορώ να παρατηρήσω ότι δεν έχει καμιά σχέση με το εύρος δράσεων του ΕΚΕΒΙ και δεν δίνει καμιά σιγουριά για το τι ακριβώς θέλουν να κάνουν. Κι, επίσης,  υπάρχουν πολλά ερωτήματα. Γιατί όχι Ίδρυμα Βιβλίου; Γιατί μόνο το Υπ. Πολιτισμού έχει λόγο; Γιατί λείπουν οι βιβλιοθήκες και οι βιβλιοθηκονόμοι από την εκπροσώπηση; Γιατί λείπουν οι εκπαιδευτικοί; Τι θα γίνει με το εξαφανισμένο έργο του ΕΚΕΒΙ;

Πολιτική βιβλίου;

(Πηγή εικόνας εδώ)

Τον Ιούλιο του 2016 είχε συσταθεί μια Επιτροπή για το βιβλίο, είχε ανακοινωθεί η σύνθεσή της και αναμενόταν το πόρισμα μέχρι το τέλος Οκτωβρίου. Είχαν τότε δημοσιευτεί άρθρα σε πολλά μέσα, η ανακούφιση ήταν έκδηλη, οι προσδοκίες πολλές και η ελπίδα για αλλαγή σελίδας θα γινόταν πραγματικότητα. Ο τότε Υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς μάλιστα είχε τοποθετηθεί και δημόσια υποστηρίζοντας τη θέση για την ενιαία τιμή βιβλίου. Κι όμως, από τότε δεν έχει ακουστεί τίποτα. Κάνοντας μια αναζήτηση στο Διαδίκτυο, η επιτροπή αυτή χάνεται κάπου μετά το καλοκαίρι του 2016, ενώ στον ιστότοπο του ΥΠΠΟ και ειδικότερα στη σελίδα του Τμήματος Γραμμάτων, Βιβλίου και Ψηφιακού Περιεχομένου δεν υπάρχει καμιά αναφορά, ούτε όμως και η αναζήτηση στον ιστότοπο είναι δυνατή (δεν λειτουργεί!).

(Πηγή εικόνας εδώ)

Έτσι, το άρθρο του Πέτρου Ζούνη με τίτλο "Απαραίτητος ο επαναπροσδιορισμός πολιτικής για το βιβλίο" που δημοσιεύτηκε την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου στην εφημερίδα "Εποχή" είχε ενδιαφέρον γιατί  έδωσε κάποιες πληροφορίες ότι μάλλον κάτι μπορεί να κινείται. Δημοσιεύω εδώ ολόκληρο το κείμενο:

Απαραίτητος ο επαναπροσδιορισμός πολιτικής για το βιβλίο

Αν δεχτούμε ότι η παιδεία και ο πολιτισμός είναι αυτά τα στοιχεία πάνω στα οποία στηρίζεται η συνοχή μιας κοινωνίας, αλλά ταυτόχρονα και η ανάπτυξή της σε όλα τα επίπεδα. Αν δεχτούμε, ότι η γνώση που αποκτάται στο διάβα της ιστορίας εκτός της μεταφοράς της από γενιά σε γενιά διά του προφορικού λόγου, κυρίως γίνεται διά του γραπτού. Αν λάβουμε επίσης υπ’ όψιν ότι το βιβλίο, σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της ΕΕ έχει χαρακτηριστεί ως πολιτιστικό αγαθό, τότε εύλογα μπαίνει το ερώτημα: «είναι δυνατόν να αντιμετωπίζεται και να συνωστίζεται το πολιτιστικό αγαθό μαζί με τα διάφορα άλλα, και να επαφίεται η τιμή και διακίνησή του στην ελεύθερη αγορά»;

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες όπως Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Πορτογαλία κ.λπ. υπάρχει ενιαία τιμή βιβλίου. Με τον τρόπο αυτό προστατεύονται κυρίως τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία και οι εκδότες από τους μεγάλους ανταγωνιστές τους. Μάλιστα κατά τις διαπραγματεύσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (όπου δεν ισχύει η ενιαία τιμή βιβλίου) σχετικά με τη συμφωνία για τη Διατλαντική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων, γνωστή ως TTIP, ο επικεφαλής των διαπραγματεύσεων της ΕΕ δήλωσε κατηγορηματικά ότι η Ενιαία Τιμή Βιβλίου δεν αποτελεί αντικείμενο συζήτησης.

Το ελληνικό ολιγοπώλιο

Στην Ελλάδα η Ενιαία Τιμή Βιβλίου καθιερώθηκε με το νόμο 2557/24.12.1997. Σύμφωνα με αυτόν, ο εκδότης όριζε τη λιανική τιμή του βιβλίου και κανείς δεν μπορούσε να το διαθέτει σε ψηλότερη ή χαμηλότερη τιμή, πέρα από ένα +/- 10%. Ο νόμος αυτός καταργήθηκε το 2014 από τον κ. Χατζηδάκη. Πρόκειται για μνημονιακό νόμο, ο οποίος ψηφίστηκε στο πλαίσιο της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ. Στόχος ήταν να λειτουργήσει ο ανταγωνισμός στην αγορά και να πέσουν οι τιμές του βιβλίου.

Τα αποτελέσματα δύο χρόνια μετά ήταν, ναι μεν, να πέσουν οι τιμές στα εμπορικά βιβλία, αλλά να ακριβύνουν τα ποιοτικά και μη εμπορικά. Επίσης να περάσει η αγορά σε δύο-τρία βιβλιοπωλεία και πέντε –έξι εκδότες. Ταυτόχρονα, κλείνουν βιβλιοπωλεία μικρά, και κυρίως στην περιφέρεια, τα οποία λειτουργούσαν και ως χώροι πολιτισμού. Όσο το φαινόμενο αυτό θα συνεχίζεται, τόσο πιο πολύ θα υποβαθμίζεται το ποιοτικό βιβλίο. Επίσης, η περίοδος κρίσης που περνάει η χώρα μας και η καθίζηση της κατανάλωσης είναι φανερό ότι οξύνει και επιταχύνει το παραπάνω πρόβλημα, που με τη σειρά του παρασέρνει και σε αύξηση της ανεργίας.

Δυνατότητα αναθεώρησης

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, με τους αρμόδιους υπουργούς, Ν. Ξυδάκη και Αριστερίδη Μπαλτά, έχει δηλώσει ότι θα προχωρήσει σε διαδικασία αναθεώρησης της κατάργησης της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η σημερινή υπουργός κ. Κονιόρδου. Το θέμα, όμως, είναι ότι δεν είναι αρμοδιότητα μόνο του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά εμπλέκεται και το υπουργείο Οικονομίας. Επίσης ο νόμος είναι μνημονιακός και χρειάζεται και η γνώμη των θεσμών-δανειστών μας.

Με ερώτηση προς την Κομισιόν ο έλληνας ευρωβουλευτής κ. Γραμματικάκης για την επαναφορά της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου, η επίτροπος άφησε ανοιχτή τη δυνατότητα. Επίσης από το υπουργείο Πολιτισμού έχει τεθεί το θέμα στα τεχνικά κλιμάκια των θεσμών και έγινε δεκτό να συζητηθεί, εφόσον υπάρχει μελέτη που αιτιολογεί την πρόταση αναθεώρησης της κατάργησης της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου.

Αναμένεται μέσα στον Φλεβάρη να δημοπρατηθεί η μελέτη και να ολοκληρωθεί η διαδικασία μέσα στο 2017. Για να έχει αίσιο τέλος αυτή η προσπάθεια, είναι φανερό πως πρέπει να κινητοποιηθούν τα αρμόδια υπουργεία. Το υπουργείο Πολιτισμού θα πρέπει να ζητήσει τη στήριξη των ομόλογων υπουργών στην Ευρώπη, να αξιοποιήσει τη θέση του επικεφαλής διαπραγματευτή της ΕΕ για την TTIP, όπως επίσης και τους συλλόγους εκδοτών της Γερμανίας και της Γαλλίας, που με επιστολή τους προς τον πρωθυπουργό και τον αρμόδιο υπουργό ζητούν την Ενιαία Τιμή Βιβλίου.

Επίσης για να στηριχθεί και ενισχυθεί η αγορά βιβλίου, χρειάζεται να υπάρξουν και ευρύτερες παρεμβάσεις, που έχουν να κάνουν με τη σύσταση φορέα που θα έχει την αρμοδιότητα να ασχολείται και να διαμορφώνει πολιτική για το βιβλίο, την προώθησή του στην ελληνική, αλλά και την ξένη αγορά. Να υπάρξει εξορθολογισμός στον ΦΠΑ, όπου έχουμε το παράδοξο υπηρεσίες και υλικά να είναι στο 24% και το βιβλίο στο 6%. Ουσιαστικά, χρειάζεται ένας επαναπροσδιορισμός της πολιτικής γι’ αυτό το πολιτιστικό αγαθό που λέγεται Βιβλίο.

Πάντως, σε κάθε περίπτωση το πόρισμα της επιτροπής θα ήταν πολύ χρήσιμο να υπάρχει και να δημοσιοποιηθεί. Τα θέματα που θα είχε, όπως είχε δημοσιοποιηθεί στα μέσα ενημέρωσης, ήταν:

• Θεσμικό όργανο με αρμοδιότητες για την πολιτική του βιβλίου 
• Προγράμματα υποστήριξης των δημιουργών 
• Προγράμματα υποστήριξης των συντελεστών παραγωγής 
• Προγράμματα για τις βιβλιοθήκες 
• Κοινωνική διάδοση της ανάγνωσης 
• Ειδικά θέματα λειτουργίας της αγοράς βιβλίου 
• Προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό 
• Κλαδικές εκθέσεις βιβλίου 
• Έρευνες και βιβλιογραφική βάση δεδομένων 
• Πνευματικά δικαιώματα και προστασία τους 
• Θεσμικό πλαίσιο για τα Κρατικά Βραβεία

Ποιος θα μπορούσε να πει ότι δεν είναι, όχι απλά σημαντικά αλλά και υποχρεωτικά απαραίτητα τα παραπάνω ζητήματα για τα οποία πρέπει να διατυπωθούν θέσεις και προτάσεις; Ποιος θα μπορούσε να πει ότι δεν είναι όχι απλά σημαντικό, αλλά υποχρεωτικά απαραίτητο να έχουμε σαφώς ορισμένη και σαφώς διατυπωμένη πολιτική βιβλίου; 

Εύχομαι και ελπίζω να μην βρεθούμε στην ανάγκη να αναρωτηθούμε κάποια στιγμή: Πολιτική βιβλίου (την είδατε;), τίτλο που αντέγραψα από ένα άρθρο στο περιοδικό της Ένωσης Ελλήνων Βιβλιοθηκαρίων σε τεύχος του 1992. 

Πολιτική βιβλίου (την είδατε;):
άρθρο στο περιοδικό της ΕΕΒ, 1992 (Πηγή εδώ)

Για μια Εθνική πολιτική βιβλίου και βιβλιοθηκών (μερικές πρώτες σκέψεις και ως συμβολή στις συζητήσεις που έχει ξεκινήσει ο Σύριζα)

Έγραψα τις προάλλες, με αφορμή τη μέρα θανάτου του Λένιν, για τη σχέση του με το βιβλίο, με την ανάγνωση και με τις βιβλιοθήκες. Η σχέση του ήταν βαθειά, συστηματική και διαρκής. Ο Ρώσος ηγέτης παρακολουθούσε τη διεθνή βιβλιογραφία, αναζητούσε τα βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά που τον ενδιέφεραν και επισκεπτόταν τις ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες προκειμένου να μελετήσει τα θέματά του. Και ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε με την Επανάσταση του Οχτώβρη, ήταν η υποστήριξη πολιτικής βιβλίου και βιβλιοθηκών, για την αναδιοργάνωση των βιβλιοθηκών στη Ρωσία, την ίδρυση κεντρικού συστήματος βιβλιοθηκών και για την εισαγωγή του Ελβετο-αμερικάνικου συστήματος σύμφωνα με τις πρακτικές που εφαρμόζονταν στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην Ελβετία. Ενώ, ήδη το Νοέμβριο 1917, διετύπωσε τους στόχους της Δημόσιας Βιβλιοθήκης στην Πετρούπολη που δεν υπολείπονται από τους στόχους που σήμερα θα πρέπει να βάζουν οι αντίστοιχες βιβλιοθήκες.

Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια. Μάλιστα, βιβλίο του 1970 για τις υπηρεσίες παράδοσης βιβλίων στο σπίτι από δανειστικές βιβλιοθήκες στην Ευρώπη και στην Αμερική και που ξεκίνησαν το 1918 στην Ολλανδία, αναφέρεται σε ρώσικο περιοδικό του 1937 που κάνει λόγο ότι η αποστολή βιβλίων με το ταχυδρομείο είναι πρόσθετη υπηρεσία που παρέχεται στους Ρώσους αναγνώστες, οι οποίοι μπορούν να τηλεφωνούν ή να αποστέλλουν με το ταχυδρομείο το αίτημα τους στη βιβλιοθήκη, επιβαρυνόμενοι με το κόστος αποστολής. Πρέπει να προσθέσω επίσης ότι στο ίδιο βιβλίο αναφέρεται ότι οι δανειστικές υπηρεσίες της Βρετανικής Βιβλιοθήκης ξεκίνησαν το 1740, ενώ το 1765 δημιουργήθηκε η πρώτη αμερικάνικη δανειστική βιβλιοθήκη στη Βοστώνη. Οι συνδρομητικές βιβλιοθήκες εμφανίστηκαν το 19^ο αιώνα οι οποίες παρείχαν υπηρεσίες απομακρυσμένης παράδοσης, ενώ το 1926 οι 37 από τις 44 ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες των ΗΠΑ παρείχαν αντίστοιχες υπηρεσίες. (Πηγή: Jordan, Robert Thayer, Tomorrow's Library: Direct Access and Delivery. New York: Bowker, 1970).

Έγραφα αλλού για τον Μάριο Βίττι και τη σχέση του συγγραφέα με τον αναγνώστη. Έλεγε σε μια συνέντευξή του το 1988 ο Μάριο Βίτι ότι συγγραφέας και αναγνώστης "επιζητούν μια αλληλεγγύη για το ίδιο αντικείμενο αγάπης". 

Η γνωστή Αμερικανίδα συγγραφέας Τόνυ Μόρρισον είχε δηλώσει σε συνέντευξή της το 1998 στο περιοδικό Vibe αναφερόμενη στη στάση ανδρών και γυναικών απέναντι στα βιβλία και την ανάγνωση: «… λέγανε κάποτε στις γυναίκες: “μην το διαβάζεις αυτό το πράγμα, θα σου βάλει ιδέες”…»

Αυτό το τελευταίο δένει με τα προηγούμενα και δένει πολύ καλά με την αντίληψη που έχω για το βιβλίο και για τους φορείς που το στηρίζουν και το υποστηρίζουν. Το βιβλίο βάζει ιδέες! Άραγε, γι’ αυτό δεν έχει υποστηριχθεί όσο πρέπει στον τόπο μας; Κάποιοι φοβούνται τις ιδέες; Ή μήπως, δεν εκτιμούν αυτό ακριβώς το πράγμα; Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση που έχει προκύψει εδώ και πάνω από ένα χρόνο με το ΕΚΕΒΙ, που το καταργεί ο ένας Υπουργός χωρίς άλλη συζήτηση (στην κυριολεξία, έτσι … χωρίς πρόγραμμα), για να υποσχεθεί ο επόμενος ότι δεν θα το καταργήσει (πάλι έτσι … χωρίς πρόγραμμα), για να το στείλει τελικά ο ίδιος σε έναν άλλο προβληματικό οργανισμό, στην ουσία καταργώντας το, αυτό που δείχνει τελικά είναι ότι υπάρχει πρόγραμμα και αυτό είναι ότι δεν ενδιαφέρει να έχουμε διακριτές δράσεις «που βάζουν ιδέες!».

Κι ένας τέτοιος θεσμός είναι το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Δεν εξετάζω εδώ τα λάθη και τις αδυναμίες και τα τυχόν μικρά ή μεγάλα ατοπήματα, εξάλλου, όπως είχα γράψει και παλιότερα, δεν γίνεται ν’ ακολουθούμε «πονάει δόντι, κόψει κεφάλι», ας τα διορθώσουν (π.χ. εδώ  και εδώ). 

Το ΕΚΕΒΙ είναι ένας προοδευτικός, ένας δημοκρατικός θεσμός, ξεχωριστός για τη χώρα μας, που μπορεί να παίζει ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην πνευματική παραγωγή και εν τέλει στη διαμόρφωση κουλτούρας με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει ως έννοια και ως πρακτική στην καθημερινή ζωή κάθε ανθρώπου. Ξεφυλλίζω μια σειρά τευχιδίων που είχε εκδώσει το ΕΚΕΒΙ γύρω στο 1998 με τίτλο «φιλόβιβλον», καθένα από τα οποία περιέχουν αποσπάσματα κειμένων σχετικών με τα βιβλία και την ανάγνωση, γραμμένα από γνωστούς ξένους συγγραφείς. Την επιλογή και τη μετάφραση έχει κάνει ο Θανάσης Γιαλκέτσης. Ξεφυλλίζω μια άλλη σειρά τευχιδίων του ΕΚΕΒΙ με τις εισηγήσεις από το Συμπόσιο που οργάνωσε μαζί με το Τμήμα ΜΜΕ του Παντείου Πανεπιστημίου τον Μάιο 1998 με τίτλο «Βιβλίο και μέσα μαζικής επικοινωνίας».
 

Για το ΕΚΕΒΙ, η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να υπάρχει ως ξεχωριστός φορέας βιβλίου, και όχι να μεταφερθεί σε άλλον. Εξάλλου, με τη συγχώνευσή του δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα από αυτά που μερικές φορές επικαλούνται για να δικαιολογήσουν την απαξίωσή του. Όπως μάλιστα έγραψα σε σχόλιο στη δημόσια διαβούλευση για το σχετικό άρθρο 9 στο νομοσχέδιο που καταργεί φορείς αδιακρίτως ρόλων, σημασίας, έργου, ανθρώπων κτλ.: «Το κύριο ζήτημα στο σχετικό άρθρο είναι η αναφορά κατάργησης του ίδιου του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου και δευτερευόντως η μεταφορά διαφόρων αρμοδιοτήτων, οι οποίες εξάλλου δεν αναφέρονται αναλυτικά. Όταν ορίζεται ότι μεταφέρονται διάφορες οικονομικές, δικονομικές και άλλες σχετικές εκκρεμότητες (χωρίς να λησμονείται το χαράτσι), δεν υπάρχει ιδιαίτερη αναφορά στο ίδιο το αντικείμενο του ΕΚΕΒΙ, δηλαδή στο βιβλίο και ούτε στους εργαζόμενους που απασχολούνται μέχρι τώρα. Τι θα γίνει με τους εργαζόμενους στο ΕΚΕΒΙ; Υπάρχει πολιτική βιβλίου; Όταν αναφέρεται ότι «οι μεταφερόμενες αρμοδιότητες κατανέμονται μεταξύ των υφιστάμενων οργανικών μονάδων του φορέα υποδοχής», δεν διασφαλίζεται ότι υπάρχουν διακριτές λειτουργίες σχετικές με τον φορέα του βιβλίου. Ποια θα είναι η τύχη της Biblionet; Και ξανά, οι εργαζόμενοι στο αντικείμενο του βιβλίου έχουν συγκεκριμένο αντικείμενο και ειδικότητα. Ποια θα είναι η τύχη τους;»

Υπάρχει και η συζήτηση για την ενιαία τιμή βιβλίου, όπου η Κυβέρνηση, μέσω άλλου Υπουργού τώρα, θέλει να καταργήσει την ενιαία τιμή βιβλίου, ευνοώντας έτσι τις μεγάλες αλυσίδες και αδιαφορώντας τόσο για τους μικρούς βιβλιοπώλες (κύρια στη συνοικία και στην περιφέρεια) όσο και για τους πολίτες, ως «καταναλωτές, ως υπαρκτούς ή δυνητικούς αγοραστές βιβλίων. 

Και ενώ οι περισσότεροι εκδότες έχουν εναντιωθεί στο ενδεχόμενο αυτό, μου είναι εξαιρετικά περίεργο και μου γεννά αρνητικές εντυπώσεις η πολεμική εκ μέρους συγκεκριμένου ιδιοκτήτη γνωστού ιστορικού βιβλιοπωλείου της Αθήνας (που σαν φοιτήτρια στη δεκαετία του ’70 το υπογειάκι στα Εξάρχεια ήταν η κύρια πηγή τροφοδότησής μου με πολιτικά και όχι μόνο βιβλία!). Αν και αυτά που καταγγέλλονται κι εδώ είναι σοβαρά, αυτό δεν σημαίνει ότι, για άλλη μια φορά, πρέπει να ξεριζώσουμε μια θετική ρύθμιση (κι εδώ μάλιστα, επίσης … με πρόγραμμα!). ¨Ετσι σχολίασα με αφορμή τη δημοσίευση του σχετικού αντίλογου: «Φοβάμαι ότι ο αντίλογος εξυπηρετεί ίδιους σκοπούς με αυτούς που επικαλείται για τους υπόλοιπους. Και φυσικά δεν απαντάει επί της ουσίας τι γίνεται με τα μικρά βιβλιοπωλεία (που, καλώς κάνουν και ξεφυτρώνουν εδώ κι εκεί) και ούτε με τους αναγνώστες, με τους βιβλιόφιλους ή με τους δυνητικούς βιβλιόφιλους τέλος πάντων. Γιατί δεν τα βρίσκουν μεταξύ τους οι εκδότες και βιβλιοπώλες, ώστε να μην υπάρχει αυτός ο ανταγωνισμός; Μήπως ο αντίλογος γίνεται για να γίνεται; Αυτή τη στιγμή, πάρα πολύ συχνά, πάμε στα διάφορα βιβλιοπωλεία, βλέπουμε, δεν αγοράζουμε αλλά πάμε σε ένα από εκείνα τα βιβλιοπωλεία που ξέρουμε ότι έχουν χαμηλότερη τιμή (για τα προ των δύο ετών βέβαια, προφανώς ο αντιλέγων θα ήθελε να μπορεί να έχει έκπτωση και στα νέα βιβλία). Για μας τους "πελάτες" εξυπηρετεί η ενιαία τιμή και ας βρουν το θεσμικό και δεοντολογικό πλαίσιο για ένα υγιή ανταγωνισμό, γιατί όντως αυτά που αναφέρονται είναι σοβαρά και σε σημεία μου θυμίζουν  το περίφημο "το νόμιμο είναι και ηθικό"!!!»

 Μετά από τα παραπάνω, νομίζω ότι χρειάζεται να διατυπωθεί μια πολιτική βιβλίου συγκεκριμένη, δηλαδή τι λέμε και τι κάνουμε για το βιβλίο. Δεν έχω μάλιστα πρόβλημα να την ονομάσω Εθνική Πολιτική Βιβλίου η οποία θα υλοποιεί μια Εθνική Στρατηγική για την Παιδεία και τον Πολιτισμό (όσο και αν αυτό από κάποιους μπορεί να χαρακτηριστεί υπερφίαλο, μη ρεαλιστικό κτλ.). Ξεκινάμε με αφετηρία ότι αντιμετωπίζουμε / εξετάζουμε το βιβλίο από διάφορες πλευρές, οι οποίες έχουν ή δεν έχουν σχέση μεταξύ τους, ανάλογα με τον τομέα δράσης και ανάλογα με τα εμπλεκόμενα μέρη. Έτσι, έχουμε το βιβλίο ως πνευματικό αγαθό και το βιβλίο ως εμπόρευμα. Κι έχουμε τους εκδότες που ενδιαφέρονται πρώτιστα για το βιβλίο ως εμπόρευμα (και όχι μόνο βέβαια, αλλά η διάκριση αυτή χρειάζεται αρχικά για λόγους ταξινόμησης), έχουμε τους συγγραφείς και λοιπούς πνευματικούς παραγωγούς (μεταφραστές, επιμελητές κτλ) οι οποίοι ενδιαφέρονται και για τις δύο επόψεις και έχουμε τέλος τις βιβλιοθήκες, τα σχολεία και την κοινωνία / όλους τους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για το βιβλίο ως πνευματικό αγαθό (κι εδώ βέβαια ισχύει το ίδιο όπως με τους εκδότες). Κι έχουμε για το ίδιο το βιβλίο, ως έννοια και ως δημιούργημα, τις διάφορες εκφάνσεις μορφής, χρήσης, λειτουργίας κτλ. Σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις, χρειάζεται να διατυπωθεί συγκεκριμένη πολιτική, με αρχές και κανόνες, όπου θα λαμβάνονται υπόψη οι τοπικές ανάγκες και δυνατότητες μαζί με τις διεθνείς εμπειρίες και εξελίξεις.

Η εθνική πολιτική βιβλίου δεν είναι το ΕΚΕΒΙ, ή μάλλον δεν είναι μόνο το ΕΚΕΒΙ. Το ΕΚΕΒΙ όμως υλοποιεί στο μεγαλύτερο μέρος την πολιτική βιβλίου ή συντονίζει τις πολιτικές και τις δράσεις που σχετίζονται με αυτό. Και στο πλαίσιο αυτό, το ΕΚΕΒΙ οφείλει να συνεργάζεται με φορείς (δεν είμαι σίγουρη αν η μέχρι τώρα τυπική συμμετοχή εκπροσώπων φορέων έχει συμβάλει στο έργο τους ή αν επέτρεψαν οι κυβερνητικές παρεμβάσεις να έχουν συμβολή, για αυτό οι ίδιοι θα πρέπει να τοποθετηθούν ανοιχτά), όπως οι φορείς των παραπάνω κύριων εμπλεκόμενων μερών (εκδότες, βιβλιοθήκες, συγγραφείς, εκπαιδευτικά ιδρύματα κτλ.), αλλά και η Εθνική Βιβλιοθήκη, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, οι φορείς διαχείρισης δικαιωμάτων (π.χ. ΟΣΔΕΛ) κτλ.

Στο σημείο αυτό, δεν θα εξειδικεύσω τι σημαίνει καθένα από τα παραπάνω στοιχεία. Θα προχωρήσω παραπέρα, στο ζήτημα των βιβλιοθηκών. Και για τις βιβλιοθήκες χρειάζεται – επιτέλους – Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών. Δεν είμαστε στην αρχή, έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς προτάσεις, έχουν γίνει ενέργειες, έχουν γίνει αρκετά πράγματα τα προηγούμενα χρόνια – ιδιαίτερα στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες αλλά και σε αρκετές δημόσιες και ειδικές κ.ά., κυρίως με τη συνδρομή των κονδυλίων από ευρωπαϊκά προγράμματα. Υπάρχουν πολλά προβλήματα και είναι πολύ σημαντικό να πούμε ότι σήμερα, εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης συνολικά αλλά και εξ αιτίας των πολιτικών που εφαρμόζονται και των αντιλήψεων που υπάρχουν, οι βιβλιοθήκες και οι άνθρωποι που τις λειτουργούν όχι απλά δεν αποτελούν προτεραιότητα, μάλλον δεν ενδιαφέρουν. Έτσι, διώχνεται προσωπικό, κόβονται συνδρομές, υπηρεσίες και συστήματα που είχαν δημιουργηθεί από ανθρώπους με πολύ μεράκι, αγάπη και γνώση (πολύ σημαντική παράμετρος το διανοητικό κεφάλαιο που περικλείεται στις δράσεις αυτές) καταδικάζονται στην απαξίωση, στην αδράνεια, στη «διαθεσιμότητα» (νιώθω ότι αυτή τη λέξη βρήκαν για να αποδώσουν το αγγλικό obsolescence!), δηλαδή στην αχρήστευση. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στον ιστότοπο της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης ή του Αριστοτέλειου Θεσσαλονίκης για να πάρει μια εικόνα του τι έχει γίνει.

Πάντως, η Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών χρειάζεται και γενικά και για τους παραπάνω λόγους να διατυπωθεί από την αρχή. Η Πολιτική αυτή πρέπει να πάρει υπόψη της όλες τις κατηγορίες βιβλιοθηκών, τα ζητήματα εκπαίδευσης του προσωπικού τους, αλλά και εκπαίδευσης των πολιτών ως χρηστών τους (με ιδιαίτερη βαρύτητα στις μικρές ηλικίες αλλά και στο χώρο της εκπαίδευσης και της έρευνας). Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι δεν αφορά ένα συγκεκριμένο υπουργείο και γι’ αυτό η παρακολούθηση της υλοποίησής της δεν μπορεί να ενταχθεί κάτω από τη μία ή την άλλη Διεύθυνση Γραμμάτων οποιουδήποτε Υπουργείου. 

Χρειάζεται να οριστεί ο ρόλος των κεντρικών θεσμικών φορέων όπως είναι η Εθνική Βιβλιοθήκη (ο όρος Νέα Εθνική Βιβλιοθήκη δεν μου αρέσει, να θυμίσω εξάλλου ότι είχε ξαναγίνει μια τέτοια προσπάθεια, έτυχε να είμαι μέλος εκείνης της – άμισθης – ομάδας με μέλη και γνωστούς συγγραφείς, όμως δεν θυμάμαι να έγινε κάτι στη συνέχεια). Η γνώμη μου είναι ότι η Εθνική Βιβλιοθήκη χρειάζεται καταρχάς να παίζει το ρόλο της ως Εθνική Βιβλιοθήκη. Οι εξαγγελίες περί της μεγάλης Δημόσιας Βιβλιοθήκης στην Αθήνα δεν μπορώ να καταλάβω σε τι θα συμβάλει, όταν ως πολίτης, χρήστης βιβλιοθηκών ή πολύ περισσότερο δυνητικός χρήστης (με δεδομένο το χαμηλό ποσοστό χρήσης των βιβλιοθηκών στη χώρα μας αλλά και γενικότερα το χαμηλό ποσοστό ανάγνωσης βιβλίων), θέλω να έχω τη βιβλιοθήκη με ρόλο δημόσιας στη γειτονιά μου (κι εδώ δεν θα συμφωνήσω με το Γ. Τροχόπουλο που υποστήριξε σε κάποια συνέντευξή του περίπου ότι δεν πειράζει αν κλείσουν κάποιες δημοτικές βιβλιοθήκες, για μένα πειράζει και χρειάζεται και αυτό να συζητηθεί).

Υπάρχει επίσης το ζήτημα της υποστήριξης των βιβλιοθηκών από τους χορηγούς, κύρια από το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου, που έχει αναλάβει έναν αριθμό δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών, καθώς και την Εθνική Βιβλιοθήκη. Δεν θα εκθέσω τώρα πλήρη άποψη για το θέμα, εξάλλου, προσωπικά και σε θεωρητικό επίπεδο κατ’ αρχήν, δεν έχω πλήρη αντίθεση στη συμβολή των ιδρυμάτων αυτών (να σημειώσω ότι επίσης τα Ιδρύματα Λάτση και Ωνάση έχουν αναλάβει σχετικές δράσεις, διατηρώντας όμως χαμηλότερους τόνους προβολής). Νομίζω όμως ότι χρειάζεται να αποσαφηνιστεί ο ρόλος των δύο μερών, να είναι διακριτός ο ρόλος της Πολιτείας και των θεσμικών φορέων της και βέβαια οι δράσεις να ανταποκρίνονται στο ρόλο των βιβλιοθηκών στη σημερινή εποχή, όπως ορίζονται από τον ίδιο το χώρο των βιβλιοθηκών και σε συνεργασία με τις κοινότητες των ανθρώπων στους οποίους απευθύνονται. 

Τελειώνοντας προς το παρόν, χωρίς να κλείνω το θέμα, θα ήθελα να σημειώσω ότι δεν είμαστε στην αρχή. Υπάρχουν βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και υπάρχουν δανειστικές βιβλιοθήκες στην Ελλάδα (γιατί έχει ακουστεί και αυτό) και υπάρχει ένα σημαντικό ανθρώπινο κεφάλαιο (για να χρησιμοποιήσω … όρους οικονομικούς, αλλά που εγώ τους δίνω γενικότερη σημασία) που τις λειτουργεί (αρκεί να του δίνεται η δυνατότητα αυτή). 

Η Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών δεν είναι ίδια με την Εθνική Πολιτική Βιβλίου, έχουν συνάφειες, όπως και την Εθνική Πολιτική για την Έρευνα και για την Παιδεία και για τον Πολιτισμό και κάθε μια πρέπει να παίρνει υπόψη της στοιχεία από τις άλλες. Έτσι, για να δέσω το θέμα και με το ΕΚΕΒΙ, θα αναφερθώ σε μια έρευνα που είχε γίνει το 1998 για το Παρατηρητήριο Βιβλίου του ΕΚΕΒΙ από το Τμήμα Αρχειονομίας – Βιβλιοθηκονομίας του Ιονίου Πανεπιστημίου και αφορούσε την καταγραφή των ελληνικών βιβλιοθηκών. Διαβάζω στην Τελική Έκθεση της έρευνας:

«… Ο χώρος των βιβλιοθηκών και των υπηρεσιών Πληροφόρησης στην Ελλάδα παρουσιάζει, όπως είναι γνωστό, σοβαρότατα προβλήματα, οφειλόμενα, σε μεγάλο βαθμό, στην καθυστερημένη, χαλαρή, χωρίς σύστημα, νομοθετικές προβλέψεις και προγραμματισμό διαμόρφωση του τομέα αυτού στη χώρα μας. Η από πολλούς και σε πολλά επίπεδα διαπιστωμένη απουσία ουσιαστικής υποστήριξης της έρευνας, της εκπαίδευσης, της επιμόρφωσης και της ψυχαγωγίας από ένα ικανοποιητικό αναπτυγμένο δίκτυο βιβλιοθηκών και υπηρεσιών πληροφόρησης οφείλεται σε πολλούς, ιστορικούς, κοινωνικούς και άλλους λόγους…

….Η ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος, ο σωστός σχεδιασμός και η διαμόρφωση και άσκηση της ανάλογης πολιτικής από όσους εμπλέκονται σα θέματα αυτά προϋποθέτει τη γνώση του χώρου ή, καλύτερα, τη γνώση του προβλήματος…»

Την επόμενη χρονιά, ο Μπεκατώρος έγραφε: "Εκπαίδευση των παιδιών μας ορθή (σε όλες τις  βαθμίδες), πολιτική για τον πνευματικό πολιτισμό και για την επιμόρφωση και καλλιέργεια του λαού μας, βιβλιοθήκες πάσης φύσεως (σχολικές/λαϊκές, πανεπιστημιακές, ειδικές, ερευνητικές κ.ά.) δεν πρόκειται να αποκτήσουμε αν δεν αλλάξουμε γραμμή πλεύσεως..."

Τα έχουν πει και η Ένωση Βιβλιοθηκονόμων και άλλοι μεμονωμένοι επαγγελματίες του χώρου. Αυτό που χρειάζεται είναι όντως ο σωστός σχεδιασμός, ο προγραμματισμός, οι νομοθετικές προβλέψεις, η διαμόρφωση και αυστηρή υλοποίηση πολιτικής. Ας πιάσουμε το νήμα από μια άκρη κι ας προχωρήσουμε. Είνα καλό να βάζουμε ιδέες στα κεφάλια των παιδιών μας κι ας το θεωρούν κάποιοι κακό πράγμα...

Υστερόγραφο

Στην έρευνα του Ιονίου Πανεπιστημίου, βασικοί συντελεστές ήταν ο Γιώργος Μπώκος, ομότιμος σήμερα καθηγητής του παραπάνω τμήματος και η Μαρία Σκεπαστιανού, τότε διδάσκουσα του τμήματος. Δυστυχώς, η δυναμική Μαρία έφυγε νωρίς. Ας αφιερώσω την ανάρτηση αυτή στη μνήμη της. Είναι τόσο λίγο για τα τόσα πολλά που πρόλαβε στο σύντομο βίο της.

Bloomsday και Δουβλινιάδα σήμερα

Μέρα γιορτής η σημερινή για τους Ιρλανδούς. Είναι η Bloomsday, σε ανάμνηση μιας μέρας - 16 Ιουνίου 1904 - από τη ζωή του Μπλουμ, του ήρωα του Τζέιμς Τζόυς στον Οδυσσέα του. Σήμερα το Δουβλίνο γιορτάζει. Αλλά, και σε όλο τον κόσμο, η Bloomsday γιορτάζεται, πολλές πόλεις συμμετέχουν στην ανάγνωση κειμένων του σπουδαίου Ιρλανδού συγγραφέα (όχι, η Αθήνα δεν συμμετέχει).

Είχα ξαναγράψει πριν δυο χρόνια (http://katerinatoraki.blogspot.gr/2011/06/16-1904.html) για την ημέρα αυτή γιατί με εντυπωσιάζει η τόση δραστηριοποίηση (παρά και τον εμπορικό χαρακτήρα που μπορεί να προσλαμβάνει και την ίσως  υπερβολική έκθεση του θέματος αλλά και του σπουδαίου συγγραφέα). 

Όμως, δεν μπορώ να μη σκεφτώ, τι κάνουμε εμείς για τον Καβάφη (έχουμε και Έτος φέτος), τι κάνουμε για τον Καζαντζάκη, για να αναφέρω μόνο δύο μεγάλους μας λογοτέχνες που έχουν και ιδιαίτερη διεθνή απήχηση. Και βέβαια, μου δίνεται και πάλι η ευκαιρία να διαμαρτυρηθώ για το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ, είχαμε ένα θεσμό που με όλα τα στραβά (που ας τα διορθώσουν), μπορούσε να πάρει πάνω του τέτοιες πρωτοβουλίες. Όμως τι λέω τώρα, πονάει δόντι, κόψει κεφάλι, το έκαναν στο ΕΚΕΒΙ, το κάνουν στις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες,  το έκαναν στην ΕΡΤ, το κάνουν στην κοινωνία όλη!

Το σπίτι στο Παρίσι όπου ο Τζέημς Τζόυς ολοκλήρωσε τον Οδυσσέα του (φωτογραφία από ταξίδι μου στο Παρίσι)

Με την ευκαιρία της μέρας, προτείνω για ανάγνωση το μυθιστόρημα  Δουβλινιάδα του Ενρίκε Βίλα - Μάτας (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011, μετάφραση Νάννα Παπανικολάου). Πολλοί εκδότες θα βρουν τον εαυτό τους στο έργο αυτό του Ισπανού λογοτέχνη (και ίσως μελαγχολήσουν μάλιστα, βρίσκοντας αντιστοιχίες και με την εποχή και την κατάσταση στη χώρα μας). Και πολλοί αναγνώστες θα βρουν τον εαυτό τους, ως βιβλιόφιλοι, ως εραστές της ιρλανδικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αλλά και ως εραστές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Για όλα έχει αναφορές ο Βίλα-Μάτας, ένας σπουδαίος λογοτέχνης και διανοητής, που αξίζει κανείς να δει τη συζήτηση που είχε με τον Ανταίο Χρυσοστομίδη και τη Μικέλα Χαρτουλάρη για την καταπληκτική σειρά εκπομπών "Οι κεραίες της εποχής μας" (δυστυχώς και το Αρχείο της ΕΡΤ έχει μαύρο τώρα, File not Found, με τις εντολές του Αντώνη Σαμαρά και την ανοχή τουλάχιστον των άλλων εταίρων, η πληροφόρηση φιμώνεται, μια εγκληματική, σκοταδιστική, αντιδημοκρατική στιγμή της ιστορίας μας).

Στη δική του Δουβλινιάδα, ο Βίλα-Μάτας περιγράφει έναν συνταξιούχο Ισπανό εκδότη, με εμμονές στον Τζέημς Τζόυς, με σφοδρή επιθυμία να επισκεφθεί την πόλη του το Δουβλίνο και τα μέρη που σύχναζε (αυτός ή οι ήρωές του, ένα και το αυτό εξάλλου πια), με προβληματισμούς για τη νέα εποχή της τυπογραφίας, και ο οποίος σχεδιάζει να γιορτάσει το τέλος της εποχής του Γουτεμβέργιου στην πατρίδα του αγαπημένου του συγγραφέα. (Θυμίζω ότι για το τέλος ή το επόμενο βήμα της εποχής Γουτεμβέργιου προβληματίζεται και η Χριστίνα Μπάνου στο βιβλίο της που παρουσίασα πρόσφατα). Και ξεκινά έτσι ένα ταξίδι λόγου, αναμνήσεων, αναφορών, αναδρομών, ένα όμορφο ταξίδι στον λόγο και στο πνεύμα και άλλων σπουδαίων συγγραφέων από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. 

Μου άρεσε το ταξίδι του Βίλα-Μάτας στον κόσμο του Τζέημς Τζόυς, στον κόσμο των συγγραφέων (έχει ονομαστεί εξάλλου και συγγραφέας των συγγραφέων), στους προβληματισμούς για το βιβλίο, τις εκδόσεις, την ψηφιακή εποχή. Και πολύ μου άρεσε το ταξίδι στο Δουβλίνο!

Η τιμή του ελληνικού βιβλίου στην εποχή της κρίσης

Ανοιχτή επιστολή στους Έλληνες εκδότες:

Ζητούμενο, τόσο για σας όσο και για μας τους βιβλιόφιλους ιστολόγους, είναι να αυξηθεί η αναγνωσιμότητα σε μια Ελλάδα.

Βασικό πρόβλημα τα τελευταία χρόνια είναι η κρίση. Μια κρίση οξύτατη και πολυεπίπεδη. Έχει εισβάλει στις επιχειρήσεις σας, αλλά διαστρωματωμένα αποτυπώνεται πλέον και στο μεγαλύτερο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας και επηρεάζει, αντιστοίχως αναλογικά και πάντως δραματικά, τη ζωή όλων μας. Όταν η ανεργία και η κάθετη πτώση του εισοδήματος έχουν εκτοξευθεί στους πιο υψηλούς δείκτες των τελευταίων δεκαετιών, η βασική βεβαίως προτεραιότητα δεν μπορεί παρά να είναι η υπεράσπιση της Αξιοπρέπειας στην καθημερινή διαβίωση με όλα όσα πρέπει αυτή να περιλαμβάνει σε συνθήκες Δημοκρατίας: Υγεία, Στέγη, Τροφή, Εκπαίδευση, Ελευθερία.

Για τους βιβλιόφιλους αυτής της χώρας, που στην πλειονότητά τους δεν είναι ένα προνομιούχο κομμάτι που ζει εκτός κοινής οικονομικής πραγματικότητας, αλλά και για όλους τους πολίτες, το βιβλίο αποτελεί ένα πολύ σημαντικό αγαθό ενταγμένο στα παραπάνω, το οποίο δεν μπορεί και δεν πρέπει να μπει στην λίστα εκείνων, που θα μειωθούν ή θα κοπούν εντελώς, επειδή η ακρίβεια το καθιστά συχνά απλησίαστο.

Αν με τις προσφορές και τα παζάρια διαφαίνεται μια καλή λύση για τα βιβλία παλιότερων ετών, τι θα γίνει με τους καινούργιους τίτλους;

Θα αφορούν όλο και πιο λίγους; Και αν παγιωθεί αυτό ως αναγκαστική συνθήκη στην κρίση, θα πάμε από την εκδοτική πλημμυρίδα σε μιαν εκδοτική άμπωτη, της οποίας τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά θα περιγράφονται με την φράση εκδίδουμε ό,τι μπορεί να αποσβέσει;

       

Το ίδιο ισχύει και για το ηλεκτρονικό βιβλίο. Εκεί που θα έπρεπε η τιμή να είναι πολύ χαμηλότερη, δεδομένου ότι τα έξοδα έκδοσης είναι μικρότερα, παρατηρούνται μικρές διαφορές σε σχέση με το έντυπο βιβλίο. Το λογικό θα ήταν ο αναγνώστης, που έχει την ανάλογη συσκευή, να παρακινηθεί να αγοράζει άυλα κείμενα, ενώ αυτός που δεν έχει, να βρει κίνητρο για να ακολουθήσει την εξέλιξη.

Πριν φτάσουμε στο θλιβερό και στρεφόμενο στην ουσία κατά του πολιτισμού μας σημείο, να εκμηδενιστεί δηλαδή εντελώς ο αριθμός των αναγνωστών, ας επιχειρήσετε εσείς, οι εκδοτικοί οίκοι, καθώς σ’ εσάς πέφτει πρωτίστως αυτή η υποχρέωση,ένα θαρραλέο βήμα: μείωση της τιμής των καινούργιων τίτλων, ώστε να μην ανακοπεί η δημιουργική έκφραση όλων αυτών, στους οποίους ανάμεσα, πάντοτε, υπάρχουν ταλέντα που δεν πρέπει να χαθούν, επειδή θα έχει προκριθεί λόγω ωμής ανάγκης, το εφήμερο και το ευπώλητο.

Το βιβλίο,σήμερα, είναι ακριβό και αποτρέπει την αγορά του. Αυτή είναι η πραγματικότητα  και σας καλούμε να εξετάσετε τη μείωση της τιμής, συμμεριζόμενοι πάντα και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο χώρος του βιβλίου (εκδότες, συγγραφείς κτλ.).

Αντιλαμβανόμαστε τις ποικίλες δυσκολίες από τις  υποχρεώσεις σας στους εργαζόμενους, το κόστος χαρτιού, τα βάρη των δικαιωμάτων, των μεταφράσεων κτλ., μέσα μάλιστα στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής αγοράς με τους γλωσσικούς της περιορισμούς και τον ελάχιστο πληθυσμό, όμως και πάλι  το βιβλίο, ακριβώς στην παρούσα κρίση, οφείλουμε να το διαδώσουμε ως αγαθό και όχι ως πολυτέλεια των ολίγων.

Τα ιστολόγιά μας, πάντα φιλόξενα και χωρίς κανενός είδους αντάλλαγμα, λειτουργήσαμε και λειτουργούμε, εκ των πραγμάτων, ως… "διαφημιστές" βιβλίων, ειδικά μάλιστα εκείνων που υπερβαίνουν το εφήμερο… Και συνεχίζουμε, υπηρετώντας από κοινού με σας τη λογοτεχνία και κάθε άλλου είδους γραπτό λόγο και συμβάλλοντας στην επιβίωσή του. Όχι μόνο για μας όμως, μα για όλους, σας καλούμε να συμβάλετε κι εσείς στη διατήρηση και ανύψωση του πνευματικού επιπέδου του λαού μας, στην αύξηση της φιλαναγνωσίας και στην επικοινωνία με τον ελληνικό και τον παγκόσμιο πνευματικό και επιστημονικό πολιτισμό του σήμερα και του χθε. Σας καλούμε να προχωρήσετε σε χαμηλές τιμές σε όλα και ειδικότερα στα καινούργια βιβλία, χωρίς βέβαια αλλαγή στην αισθητική και την ποιότητά του,ς που αναμφισβήτητα υπάρχει και αναγνωρίζεται.

Η παραπάνω επιστολή (με κάποιες δικές μου μικροεπεμβάσεις) δημοσιοποιείται μετά από επικοινωνία κάποιων ιστολογίων που ενδιαφέρονται για το βιβλίο και την ανάγνωση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαντλείται ο αριθμός των βιβλιόφιλων ιστολογίων βέβαια, κάθε άλλο μάλιστα.  Αφορμή στάθηκαν δύο αναρτήσεις από τη Λέσχη Ανάγνωσης Degas και το Βιβλιοκαφέ και τα σχόλια που ακολούθησαν. Ούτε βέβαια σημαίνει ότι δεν μπορούν να είναι ευπρόσδεκτες αλλά και απαραίτητες οι όποιες παρατηρήσεις, επιφυλάξεις, αντιρρήσεις στα παραπάνω.

Έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό μια συζήτηση για την τιμή των βιβλίων, κυρίως των νέων κυκλοφοριών για τα οποία ισχύει υποχρεωτικά η ενιαία τιμή (για το οποίο είμαι σύμφωνη), ενώ για τα παλιότερα βιβλία διαμορφώνονται ευνοϊκότερες συνθήκες δεδομένου ότι και οι εκδότες αλλά και οι βιβλιοπώλες προβαίνουν σε εκτεταμένες προσφορές για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της μειωμένης ζήτησης. Μια τέτοια συζήτηση για παράδειγμα είχε διεξαχθεί στο Διαδίκτυο και με τον εκδότη της Ωκεανίδας. Βέβαια, δεν παραγνωρίζω τις δυσκολίες του εκδοτικού χώρου (π.χ. ΦΠΑ, υποχρέωση προπληρωμής αγοράς χαρτιού, καταβολή μεταφραστικών δικαιωμάτων στον ξένο εκδότη κτλ.) αλλά και των συγγραφέων (π.χ. υποχρέωση ανοίγματος βιβλίων για κάθε νέο συγγραφέα κτλ.).

Προσωπικά, δεν κυνηγώ απαραίτητα τα καινούρια βιβλία μόνο, είμαι μανιώδης κυνηγός "ξεχασμένων" βιβλίων στα παζάρια, ενώ βέβαια υποστηρίζω την χρήση των βιβλιοθηκών (όπως εξάλλου έχω καταγράψει στις αναρτήσεις για τα Διαβάσματα 2012 και 2011, αυτό φαίνεται καθαρά).

Πάντως, σχετικά με την τιμή των ελληνικών βιβλίων, τα τελευταία χρόνια γίνεται ετήσια έρευνα  από τη Μονάδα Διασφάλισης Ολικής Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (ΜΟΔΙΠΑΒ) που εδρεύει και υποστηρίζεται από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Έτσι, στην έρευνα για τα βιβλία που εκδόθηκαν το 2011 (βασιζόμενη σε στοιχεία της Biblionet), δίνονται οι παρακάτω μέσες τιμές των βιβλίων ανά θεματική κατηγορία. Όπως φαίνεται, ακριβότερα είναι τα βιβλία τεχνολογίας, πληροφορικής και γλώσσας, ενώ χαμηλότερη τιμή είχαν τα λογοτεχνικά βιβλία. 

Γενικά θέματα    20,6 €

Πληροφορική    31,27 €

Φιλοσοφία    18,66 €

Θρησκεία    17,89 €

Κοινωνικές Επιστήμες    20,1 €

Γλώσσα     23,64 €

Φυσικές Επιστήμες    21,38 €

Τεχνολογία    33,82 €

Καλές Τέχνες     19,45 €

Λογοτεχνία    13,01 €

Ιστορία & Γεωγραφία    18,22 €

ΣΥΝΟΛΟ :    18,7 €

Εξάλλου, σε σχετική έρευνα του ΕΚΕΒΙ για την αγορά του βιβλίου The BookMarket in Greece 2012 (την βρήκα μόνο στην αγγλική!) δίνονται τα παρακάτω στοιχεία  για την εξέλιξη της μέσης τιμής του βιβλίου από το 2002 μέχρι το 2011:

2001:  13,70

2002:  15,60

2008:  17,13

2009:  17,10

2010:  17,47

2011:  17,12

Θεωρώ, με βάση και τα παραπάνω, ότι η τιμή του βιβλίου είναι ιδιαίτερα υψηλή, γίνεται δε έως απαγορευτική όταν θελήσουμε ν' αναζητήσουμε βιβλία πολιτικά, κοινωνικά και άλλα μη λογοτεχνικά. Δεν κατανοώ επίσης τις διαφορές τιμών που έχουν συχνά βιβλία μεταξύ τους, όταν δεν μπορώ να το αιτιολογήσω με βάση την προέλευση (έλληνας συγγραφεάς ή μεταφραστής, αν και βέβαια υπάρχει μια απάντηση ως προς το κόστος των δύο), τον αριθμό των σελίδων (δεν είναι πάντα κριτήριο από μόνο του, αλλά συνυπολογιζόμενο με άλλα δεν μπορεί ν' αγνοηθεί), τον εκδοτικό οίκο (μερικές φορές - δυστυχώς - και αυτό το υπολογίζω) κτλ. κτλ.

Ως πολίτης λοιπόν, όχι μόνο ως βιβλιόφιλη και ως αναγνώστρια, συμμετέχω στην προσπάθεια που έχει ξεκινήσει από την ομάδα των ιστολογίων για συζήτηση και διεκδίκηση μείωσης της τιμής των βιβλίων, συμμεριζόμενη και υφιστάμενη τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε όλοι από την οικονομική κρίση (όλοι, και εμείς οι πολίτες, εργαζόμενοι, αναγνώστες, δάσκαλοι, γονείς, αλλά και οι επαγγελματίες κάθε κατηγορίας, εκδότες, βιβλιοπώλες, συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, διορθωτές, τυπογράφοι, άλλοι τεχνικοί κτλ. κτλ.). Μια ευκαιρία για διάλογο και παρέμβαση. Και ένα τελευταίο σημείο: οι βιβλιοθήκες δεν θεωρούνται ανταγωνιστικός χώρος των βιβλιοπωλείων.

..................................................
Την επιστολή, με μικροεπεμβάσεις ή στην αρχική της μορφή, συμφωνώντας ή διαφωνώντας στο πλαίσιο, αλλά συμμετέχοντας στη συζήτηση, έχουν αναρτήσει τα παρακάτω ιστολόγια:

Λέσχη Ανάγνωσης του Degas
Βιβλιοκαφέ
Διαβάζοντας
Librofilo
Καγκουρώ
Βολτίτσες
Read-for-A-Life
Desperado Reading Diaries
Anagnostria

Νεάρχου Παράπλους
Το Ιστολόγιο του Θαλή
Ηλεκτρονικός  Αναγνώστης

 

Διαβάσματα 2012

Από τα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει είναι αυτό της Ρένας Σταυρίδη-Πατρικίου "Οι φόβοι ενός αιώνα".

Η παρακάτω λίστα περιέχει τα βιβλία που διάβασα (ή και ξαναδιάβασα) μέσα στο 2012. Θυμίζω ότι για το 2011 είχα δημοσιεύσει 3 αναρτήσεις (Διαβάσματα 1, 2 και 3), στις οποίες ταυτόχρονα είχα και μια μικρή (προσωπική) παρουσίαση κάθε βιβλίου. Για φέτος, και με αφορμή τις ενέργειες κατάργησης του ΕΚΕΒΙ και επειδή δεν έχω ακούσει καμιά "εξαγγελία" για την τύχη της Biblionet, αναζήτησα και αντέγραψα τις βιβλιογραφικές περιγραφές των βιβλίων από τη βάση αυτή, θεωρώντας ότι αποτελεί μια πολύ σημαντική πηγή για όποιον θέλει να ψάξει βιβλία, συγγραφείς, εκδότες κτλ. Είναι ελάχιστοι οι τίτλοι που δεν βρέθηκαν στη βάση της Biblionet, όπως το δίτομο για την Κρήτη του Στέργιου Σπανάκη (το οποίο όμως βρήκα στην ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης). 

Επίσης, και φέτος για κάθε βιβλίο που δεν ανήκει στην προσωπική μου βιβλιοθήκη, αναφέρω την προέλευση δανεισμού, από Βιβλιοθήκη ή από φίλο (γράφω απλώς δανεισμένο). Έτσι, από τα 65 βιβλία, τα 25 είναι δικά μου, τα 9 είναι δανεισμένα από φίλους, 1 είναι από Bookcrossing και 30 είναι από βιβλιοθήκες (2 από αυτά τελικά τα αγόρασα κι όλας). Επειδή πάντα κρατάω σημειώσεις για τα βιβλία που διαβάζω και δεν έχω λόγο να τις κρατάω για τον εαυτό μου, θα ακολουθήσουν σχετικές αναρτήσεις  (με τη ματιά του αναγνώστη βέβαια και όχι του κριτικού).

      Améry, Jean, 1912-1978. Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση: Απόπειρες ενός εκμηδενισμένου να υπερβεί το ανυπέρβλητο / Ζαν Αμερύ · μετάφραση Γιάννης Καλιφατίδης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Άγρα, 2010. - 275σ. Σημειώσεις: Γιάννης Καλιφατίδης.
      Bloom, Harold. Ο δυτικός κανόνας: Τα βιβλία και τα σχολεία των εποχών / Harold Bloom · επιμέλεια Δημήτρης Αρμάος · μετάφραση Κατερίνα Ταβαρτζόγλου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2007. - 750σ.  (Βιβλιοθήκη Κοντόπευκου, και τελικά το αγόρασα)
      Critchley, Simon, 1960-. Το βιβλίο των νεκρών φιλοσόφων / Simon Critchley · μετάφραση Γιάννης Ε. Ανδρέου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Πατάκη, 2009. - 518σ.   (Βιβλιοθήκη Κοντόπευκου)
      Emerson, Ralph Waldo. Δοκίμια / Ralph Waldo Emerson · μετάφραση Β. Ι. Ζερβός · επιμέλεια Λιάνα Σακελλίου - Schultz · επιμέλεια σειράς Παύλος Καλλιγάς. - 2η έκδ. - Αθήνα : Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 1994. - 270σ. · 21x15εκ. - (Ιδέες και Συστήματα · 2)
τ.1.  Εισαγωγή: Λιάνα Σακελλίου-Schultz, Πρόλογος: Ι. Ζερβός  (Βιβλιοθήκη Κοντόπευκου)
      Foucault, Michel, 1926-1984. Εξουσία, γνώση και ηθική / Μισέλ Φουκό · μετάφραση Ζήσης Σαρίκας. - 1η έκδ. - Αθήνα : Ύψιλον, 1987. - 155σ.  (Βιβλιοθήκη Ευγενίδειου)
      Foucault, Michel, 1926-1984. Οι λέξεις και τα πράγματα : Μια αρχαιολογία των επιστημών του ανθρώπου / Μισέλ Φουκώ · μετάφραση Κωστής Παπαγιώργης · επιμέλεια σειράς Παναγιώτης Κονδύλης. - Αθήνα : Γνώση, 1986. - 528σ.  (Βιβλιοθήκη Κοντόπευκου)
      Gogol, Nikolaj Vasilievic. Το ημερολόγιο ενός τρελού / Νικολάι Γκόγκολ · μετάφραση Γιώργος Ραφτόπουλος. - 1η έκδ. - Αθήνα : Δαμιανός, 1999. - 46σ.
      Highsmith, Patricia, 1921-1995. Ιστορίες για μισογύνηδες / Πατρίτσια Χάισμιθ · μετάφραση Αλέκος Παπάζογλου · εικονογράφηση Ρολάντ Τοπόρ. - Αθήνα : Γράμματα, 1982. - 142σ. (δανεισμένο)
      Ibsen, Henrik. Έντα Γκάμπλερ : Δράμα σε τέσσερις πράξεις / Ερρίκου Ίψεν · μετάφραση Λ. Κουκούλα. - Αθήνα : Γκοβόστης, [χ.χ.]. - 142σ.  (δανεισμένο)
      Izzo, Jean - Claude. Soléa / Ζαν - Κλωντ Ιζζό · μετάφραση Ριχάρδος Σωμερίτης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Πόλις, 2000. - 246σ.
      Keeley, Edmund, 1928-. Αναπλάθοντας τον παράδεισο : Το ελληνικό ταξίδι 1937-1947 / Έντμουντ Κίλι · μετάφραση Χρύσα Τσαλικίδου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εξάντας, 1999. - 355σ.
      Levi, Primo, 1919-1987. Τα τελευταία Χριστούγεννα του πολέμου : Διηγήματα / Πρίμο Λέβι · μετάφραση Ανταίος Χρυσοστομίδης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005. - 199σ.
      Magny, Claude - Edmonte. Η προϋπόθεση της γραφής : Γράμμα της Κλωντ Εντμόντ Μαγνύ προς τον Χόρχε Σεμπρούν / Κλωντ Εντμόντ Μαγνύ · μετάφραση Τερέζα Πεσμαζόγλου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Ολκός, 2001. - 81σ.  Εισαγωγή: Χόρχε Σεμπρούν.
      Proust, Marcel, 1871-1922. Ο αδιάφορος / Marcel Proust · μετάφραση Στέφανος Κουμανούδης, Σωτήρης Κακίσης. - 2η έκδ. - Αθήνα : Ερατώ, 2009. - 71σ.   (Βιβλιοθήκη Αγ. Παρασκευής)
      Rowlands, Mark. Ο φιλόσοφος και ο λύκος : Τι μας διδάσκει η άγρια φύση για την αγάπη, τον θάνατο και την ευτυχία / Mark Rowlands · μετάφραση Ελένη Βαχλιώτη. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2010. - 281σ.  (Βιβλιοθήκη Ευγενίδειου)
      Saramago, José, 1922-2010. Η σπηλιά : Μυθιστόρημα / Ζοζέ Σαραμάγκου · μετάφραση Αθηνά Ψυλλιά. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003. - 348σ.
      Saramago, José, 1922-2010. Χρονικό του μοναστηριού : Μυθιστόρημα / Ζοζέ Σαραμάγκου · μετάφραση Αθηνά Ψυλλιά. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011. - 379σ.   (Βιβλιοθήκη Αετοπούλειου)
      Turgenev, Ivan Sergeevic, 1818-1883. Μουμού / Ιβάν Τουργκένιεφ · μετάφραση Πέτρος Ανταίος. - Αθήνα : Ωκεανίδα, 1996. - 66σ.
      Twain, Mark, 1835-1910. Η τέχνη της καλοπέρασης : Χρήσιμες συμβουλές για μια καλή ζωή / Μαρκ Τουέιν · μετάφραση Αγγέλα Βερυκοκάκη. - 1η έκδ. - Αθήνα : Νάρκισσος, 2006. - 239σ. Επιλογή και σχολιασμός από τους Lin Salamo, Victor Fischer και Michael B. Frank του Ιδρύματος Μαρκ Τουέιν (Mark Twain Project)
      Unger, Roberto Mangabeira. Τι πρέπει να προτείνει η Αριστερά / Roberto Mangabeira Unger · μετάφραση Θεοφάνης Τάσης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Ευρασία, 2009. - 181σ.  Εισαγωγή: Θεοφάνης Τάσης.
      Vila - Matas, Enrique. Δουβλινιάδα : Μυθιστόρημα / Ενρίκε Βίλα - Μάτας · μετάφραση Νάννα Παπανικολάου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011. - 308σ.
Winkler, Heinrich A. Βαϊμάρη: Η ανάπηρη δημοκρατία 1918-1933 / Χάινριχ Βίνκλερ · μετάφραση Άντζη Σαλταμπάση. - 1η έκδ. - Αθήνα : Πόλις, 2011. - 394σ.  (Βιβλιοθήκη Αγ. Παρασκευής)
  Yeats, William Butler, 1865-1939. Ποιήματα / W. B. Yeats · μετάφραση Δημήτρης Σταύρου, Μ. Καραγάτσης, Μελισσάνθη, Λέανδρος Παλαμάς, Σπύρος Ηλιόπουλος, Γ. Π. Σαββίδης, Σπύρος Τσακνιάς, Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Γιώργος Σεφέρης, Αντώνης Δεκαβάλλες, Μάριος Βύρων Ραΐζης, Νίκος Δήμου. - 3η έκδ. - Αθήνα : Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2005. - 58σ.
      Αλεξάνδρου, Άρης, 1922-1978. Το κιβώτιο : Μυθιστόρημα / Άρης Αλεξάνδρου. - 21η έκδ. - Αθήνα : Κέδρος, 1998. - 358σ. 
      Αναγνωστάκης, Μανόλης Α., 1925-2005. Είμαι αριστερόχειρ ουσιαστικά / Μανόλης Αναγνωστάκης, Μισέλ Φάις · επιμέλεια Μισέλ Φάις. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Πατάκη, 2011. - 99σ.  Πρόλογος: Παντελής Μπουκάλας. Επίμετρο: Μισέλ Φάις.  (Βιβλιοθήκη Νίππους)
 Αρκάδη, Στέλλα. Η Νίκη της Σαμοθράκης. - Αθήνα: εκδ. Π. Καρδαμίτσα, 2000. (δεν υπάρχει εγγραφή στην Biblionet) (Βιβλιοθήκη Νίππους)
      Βαλτινός, Θανάσης, 1932-. Ο τελευταίος Βαρλάμης / Θανάσης Βαλτινός. - Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2010. - 48σ. (Βιβλιοθήκη Αγ. Παρασκευής)
      Γαλανάκη, Ρέα. Βασιλεύς ή στρατιώτης : Σημειώσεις, σκέψεις, σχόλια για τη λογοτεχνία / Ρέα Γαλανάκη. - 1η έκδ. - Αθήνα : Άγρα, 1997. - 141σ.   (Βιβλιοθήκη Αετοπούλειου)
      Δαράκη, Ζέφη Λ., 1939-. Ερήμωνε / Ζέφη Δαράκη. - 1η έκδ. - Αθήνα : Ύψιλον, 2012. - 70σ. 
      Καζαντζάκης, Νίκος, 1883-1957. Ασκητική : Salvatores dei / Ν. Καζαντζάκη. - Αθήνα : Εκδόσεις Καζαντζάκη, 1964.
      Κακάρογλου, Λεωνίδας. Η ζωή και τίποτ' άλλο : Μυθιστόρημα / Λεωνίδας Κακάρογλου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011. - 159σ.
      Καρκαβίτσας, Ανδρέας, 1865-1922. Έθνος υπό σκιάν / Ανδρέας Καρκαβίτσας · επιμέλεια σειράς Αλέξανδρος Βέλιος. - 1η έκδ. - Αθήνα : Ροές, 1998. - 94σ. Πρόλογος: Διαμαντόπουλος, Θανάσης. Επιλογή κειμένων: Βέλιος, Αλέξ.
      Καρυστιάνη, Ιωάννα, 1952-. Καιρός σκεπτικός : Διηγήματα / Ιωάννα Καρυστιάνη. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011. - 200σ. 
      Κούνδουρος, Νίκος. Ονειρεύτηκα πως πέθανα / Νίκος Κούνδουρος. - 1η έκδ. - Αθήνα : Ίκαρος, 2009. - 206σ.
      Κρητική Εστία, τ. 161-177 (1966-1967), τ. 6-13  (1949-1950).  (Βιβλιοθήκη Νίππους)
      Λασκαράτος, Ανδρέας. Ιδού ο άνθρωπος / Ανδρέας Λασκαράτος. - 1η έκδ. - Αθήνα : Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη, 2011. - 331σ. · 19x12εκ.  Πρώτη έκδοση του έργου: Τύποις "Προόδου", Εν Κεφαλληνία, 1886. Αναπαραγωγή σε μονοτονικό της έκδοσης: "Ελευθερουδάκης", Εν Αθήναις, 1927. Εισαγωγικό σημείωμα: Αλέξης Ζήρας.   (Bookcrossing, Χανιά)
      Μακριδάκης, Γιάννης. Η άλωση της Κωσταντίας : Μυθιστόρημα / Γιάννης Μακριδάκης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011. - 184σ.        (δανεισμένο)
      Μακριδάκης, Γιάννης. Το ζουμί του πετεινού : Νουβέλα / Γιάννης Μακριδάκης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2012. - 92σ. (δανεισμένο)
      Μαρινάκη, Ελένη. Περνώντας βάφεσαι μπλε / Ελένη Μαρινάκη. - Αθήνα : Πλέθρον, 1987. - 43σ.  (Βιβλιοθήκη Νίππους)
      Μαρινάκη, Ελένη. Πλανόδιος άνεμος : Ποιήματα / Ελένη Μαρινάκη. - Αθήνα : Πλέθρον, 2000. - 44σ.  (Βιβλιοθήκη Νίππους)
      Μάρκαρης, Πέτρος. Περαίωση / Πέτρος Μάρκαρης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Γαβριηλίδης, 2011. - 413σ.  (δανεισμένο)
      Μάτεσις, Παύλος, 1933-2013. Έκθεσις ιδεών / Παύλος Μάτεσις. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006. - 139σ.  (δανεισμένο)

      Μπουντουράκη-Βαγιάκη, Ευμορφία. Εθελοντές και Φιλέλληνες στις Κρητικές επαναστάσεις. - Αθήνα, 2012. (Βιβλιοθήκη Νίππους)

      Νίππος, φύλλο του Συνδέσμου Νιππιανών Αττικής, τ. Α', 1974-1988.  (Βιβλιοθήκη Νίππους)
      Παλαβός, Γιάννης. Αστείο : Διηγήματα / Γιάννης Παλαβός. - 1η έκδ. - Αθήνα : Νεφέλη, 2012. - 109σ.
      Παπαβασιλείου, Αιμιλία. Στο μαύρο καθρέφτη / Αιμιλία Παπαβασιλείου. - Αθήνα : Γαβριηλίδης, 2004. - 60σ. (Βιβλιοθήκη Νίππους)
      Παπαγιώργης, Κωστής. Λάδια ξίδια / Κωστής Παπαγιώργης. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 1996. - 208σ.  (Βιβλιοθήκη Κοντόπευκου)
      Παπανούτσος, Ευάγγελος Π., 1900-1982. Λογική / Ε. Π. Παπανούτσου. - Αθήνα : Δωδώνη, 1970. - 217σ.  (Βιβλιοθήκη Ευγενίδειου)
      Πατρίκιος, Τίτος, 1928-. Η νέα χάραξη / Τίτος Πατρίκιος. - 1η έκδ. - Αθήνα : Κέδρος, 2007. - 93σ. (Βιβλιοθήκη Αγ. Παρασκευής) 
  Πλάτων. Κρατύλος : Ή περί ορθότητος ονομάτων / Πλάτων · μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. - Αθήνα : Κάκτος, 1994. - 253σ. Εισαγωγή, σχόλια: Φιλολογική Ομάδα Κάκτου. Περιλαμβάνεται το πρωτότυπο κείμενο.  (Βιβλιοθήκη Αγ. Παρασκευής)
  Πολιτοπούλου, Μαρλένα, 1950-. Η μνήμη της πολαρόιντ / Μαρλένα Πολιτοπούλου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Μεταίχμιο, 2009. - 376σ.  (δανεισμένο)
      Πουλιανός, Άρης Ν. Η καταγωγή των Κρητών : Ανθρωπολογική έρευνα στο νησί της λεβεντιάς / Άρη Ν. Πουλιανού. - 2η έκδ. - Θεσσαλονίκη : Κυρομάνος, 1999. - 308σ.
      Ρίτσος, Γιάννης, 1909-1990. Μαρτυρίες : Σειρά δεύτερη / Γιάννης Ρίτσος. - 7η έκδ. - Αθήνα : Κέδρος, 1977. - 120σ.   (δανεισμένο)
    Ροΐδης, Εμμανουήλ Δ., 1836-1904. Η Μηλιά / Εμμανουήλ Ροΐδης · διασκευή Μαρινέλλα Βλαχάκη · επιμέλεια Ματθαίος Φραντζεσκάκης · εικονογράφηση Νίκος Μπλαζάκης. - 1η έκδ. - Χανιά : Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης "Πυξίδα της Πόλης", 2012. - 32σ.
   Σπανάκης, Στέργιος, 1900-1994. Η Κρήτη: τουρισμός, ιστορία, αρχαιολογία / Στέργιου Γ. Σπανάκη , πρόλογοι, Νικ. Πλάτωνος της πρώτης έκδοσης, Στυλ. Αλεξίου της τρίτης έκδοσης. - Ηράκλειο: Β. Α. Σφακιανάκης, [χ.χ.]  τ. 1. Κεντρική-Ανατολική -- τ. 2. Δυτική Κρήτη. (δεν υπάρχει εγγραφή στην Biblionet) (Βιβλιοθήκη Νίππους)
      Σταυρίδη - Πατρικίου, Ρένα, 1934-2009. Γλώσσα, εκπαίδευση και πολιτική / Ρένα Σταυρίδη - Πατρικίου. - 3η έκδ. - Αθήνα : Ολκός, 2009. - 194σ.      (Βιβλιοθήκη Κοντόπευκου)
      Σταυρίδη - Πατρικίου, Ρένα, 1934-2009. Οι φόβοι ενός αιώνα / Ρένα Σταυρίδη - Πατρικίου. - 1η έκδ. - Αθήνα : Μεταίχμιο, 2008. - 310σ. (Βιβλιοθήκη Αγ. Παρασκευής, και τελικά το αγόρασα)
      Συλλογικό έργο. Ο χώρος του επιστημονικού εργαστηρίου : 16ος-20ός αιώνας: Αρχιτεκτονικές και κοινωνικές διαστάσεις / Συλλογικό έργο, Paula Findlen, Owen Hannaway, Londa Schiebinger, Sophie Forgan, Marsha Richmond, Μαρία Ρεντετζή, Robert Seidel, Peter Galison, Caroline A. Jones, Sharon Traweek, Steven Shapin · επιμέλεια Μαρία Ρεντετζή · μετάφραση Αμαλία Χατζηευγενιάδου. - 1η έκδ. - Ηράκλειο Κρήτης : Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2010. - 464σ. Πρόλογος: Αριστείδης Μπαλτάς  (Βιβλιοθήκη Ευγενίδειου)
      Τριανταφύλλου, Σώτη. Για την αγάπη της γεωμετρίας : Μυθιστόρημα / Σώτη Τριανταφύλλου. - Αθήνα : Εκδόσεις Πατάκη, 2011. - 349σ. (δανεισμένο)
      Φωστιέρης, Αντώνης. Ποίηση 1970-2005 : Συγκεντρωτική έκδοση / Αντώνης Φωστιέρης. - 1η έκδ. - Αθήνα : Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008. - 336σ.   (Βιβλιοθήκη Αγ. Παρασκευής)