Όνειρα

 "Τί κάνετε;" 

"Όνειρα. Να πάνε όλα καλά. Τί άλλο;"

Έτσι απάντησε η σχολική τροχονόμος σε μια μητέρα σήμερα το πρωί έξω από ένα σχολείο στα Χανιά. Ωραία ευχή. Και τα παιδάκια που πήγαν σήμερα στο σχολείο κάνουν όνειρα. Και τα πρωτάκια, που κοίταζαν γύρω γύρω σαστισμένα, ακόμη στον δικό τους ανέμελο νηπιακό κόσμο.

Τόση βιάση και σπουδή;
Για πού πας, καλό παιδί;
Κίνησες νωρίς-νωρίς
και τρεχάτος προχωρείς;
Στάσου δα να διασκεδάσεις

με τις ομορφιές της Πλάσης!
Κόψε απ᾿ τα περβόλια πάλι 

του χινόπωρου τα κάλλη!

έλεγε το απλοϊκό ποιηματάκι του Τέλλου Άγρα "Πρώτη μέρα στο σχολείο". Ο Ηλίας Κατσούλης έβαλε τη δική του ματιά στον "μικρό γλυκό παλιό Σεπτέμβρη":

Ένας μικρός Σεπτέμβρης βάζει τα κλάμματα

που στο σχολειό τον πάνε να μάθει γράμματα

θέλει να παίξει ακόμα με τ' άστρα τ' ουρανού

πριν έρθουν πρωτοβρόχια και συννεφιές στο νου 

πρωτάκι, σχολιαρούδι, του κλέβουν το τραγούδι, 

του κλέβουν το τραγούδι...

Τα παιδάκια σήμερα, φορώντας τις μάσκες τους, έδιναν το στοίχημα της ζωής με όνειρα. Και καλά κάνουν.

Εμείς οι μεγάλοι είδαμε τις δασκάλες και τους δασκάλους να τρέχουν, να δίνουν οδηγίες, να μιλούν  με αγάπη στα παιδιά, είδαμε τη λαχτάρα τους να κάνουν τα πράγματα πιο εύκολα, πιο δυνατά. Οτι δεν ήρθαν μάσκες ή παγουρίνια μικρό το κακό, πώς όμως να λειτουργήσουν τα σχολεία με λιγότερους δασκάλους; Πώς να φτάσει μία καθαρίστρια για όλο το σχολείο τόσες ώρες;

Όσο για τα παραπάνω που χρειάζεται να αγοράσουν οι γονείς, δεν μπορώ να μη θυμηθώ τον Μπρεχτ:

Κάθε χρόνο το Σεπτέμβρη σαν ανοίγουν τα σχολεία,
Στις συνοικίες οι γυναίκες μπαίνουν στα χαρτοπωλεία.
Και αγοράζουν σχολικά βιβλία και τετράδια για τα παιδιά τους.
Απελπισμένες ψάχνουν στα τριμμένα τσαντάκια τους
και την τελευταία δεκάρα,
όλο παράπονο
που η γνώση είναι τόσο ακριβή.
Κι όμως μήτε που υποπτεύονται
Πόσο κακή είναι η γνώση
Που προορίζεται για τα παιδιά τους

(Από τα "76 Ποιήματα του Μπέρτολτ Μπρεχτ, Θεμέλιο 1983, σε μετάφραση Πέτρου Μάρκαρη).

Καλά όνειρα στα παιδιά που πήγαν σήμερα σχολείο. Καλά όνειρα στον εγγονό μου που είναι πρωτάκι σχολιαρούδι. Είχε την απορία αν θα μπορεί ν' αλλάζει θρανία στην τάξη. Κάνε όνειρα μικρέ...

Σχολικές βιβλιοθήκες και κοινότητες ή είναι οι σχολικοί βιβλιοθηκονόμοι οι αφανείς ήρωες της παιδείας μας;

Πριν από τρία ή και παραπάνω χρόνια, ένας φίλος Διευθυντής Γυμνασίου μου ζήτησε να επισκεφτώ το σχολείο του να μιλήσουμε για τη σχολική βιβλιοθήκη που θα δημιουργούσαν. Προκαταβολικά να πω ότι ο φίλος αυτός είναι ένας από τους σπουδαίους εκπαιδευτικούς των σχολείων μας, με πολλή δραστηριότητα και με αποδοχή από όλους - μαθητές, γονείς, καθηγητές, κοινωνικό περίγυρο. Οι δράσεις των μαθητών του σχολείου του είναι παραπάνω από αξιέπαινες, κινηματογράφος, ραδιόφωνο, θέατρο, τραγούδι, χορός, τοπική ιστορία και πολλά άλλα. Η ιδέα για τη δημιουργία σχολικής βιβλιοθήκης γεννήθηκε από την προθυμία ενός πολίτη και φίλου του σχολείου (παλιού μαθητή του) να προσφέρει τον εξοπλισμό - ράφια δηλαδή για να τοποθετηθούν τα βιβλία που ήδη είχε το σχολείο (η περίπτωση αγοράς νέων βιβλίων φάνταζε δύσκολη έως αδύνατη). Αυτό που ήθελε να συζητήσουμε ήταν πώς θα μπορούσε να στηθεί και να λειτουργήσει αυτή η βιβλιοθήκη. Του είπα μερικά γενικά πράγματα - όπως αντιλήφθηκα τότε, δεν υπήρχε κανένας μπούσουλας από κεντρικό θεσμό, το Υπουργείο Παιδείας ας πούμε. 

Ξαναπήγα να μου δείξει τον εξοπλισμό που είχε έρθει· είχε τοποθετηθεί σε έναν ιδιαίτερο χώρο, όχι - ευτυχώς - στο γραφείο των καθηγητών, όπως συνήθως γίνεται, που ήταν όμως σχετικά απρόσιτος, ήταν σε μια γωνιά που δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για κάτι άλλο και θεωρήθηκε χρήσιμος για τη συγκεκριμένη λειτουργία. Είχαν τοποθετηθεί και τα βιβλία στα ράφια· όμως, τι βιβλία, ήταν βιβλία παλιά, εγκυκλοπαίδειες ακόμη πιο παλιές, με κανένα ενδιαφέρον ή κίνητρο για τους μαθητές, ούτε ακόμη και για τους καθηγητές. Και τίποτα από κει και πέρα. Τι να προτείνεις εδώ; Να οριστεί ένας καθηγητής ή μια καθηγήτρια να την έχει ανοιχτή για τρεις ώρες τη βδομάδα; Και να κάνει τι; Να καλεί τα παιδιά να ξεφυλλίζουν τις παλιές μεγάλες εγκυκλοπαίδειες ή τα παλιά σκονισμένα βιβλία; Μόνο για ερευνητές ή αναγνώστες με ειδικά ενδιαφέροντα θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα αυτά τα βιβλία (το λέω αυτό, παρόλο που ... αγαπώ και ξεκοκκαλίζω παλιά βιβλία). Στο σχολείο, ίσως θα ήταν χρήσιμα για ένα μάθημα εξέλιξης και ιστορίας του βιβλίου· υπερβολή ίσως, αλλά για να δείξω ότι αν δεν υπάρχει και άλλο υλικό, αυτή η παλιοκαιρισμένη συλλογή μόνη της σε μια σχολική βιβλιοθήκη είναι ξεπερασμένη, ανεπαρκής και ακατάλληλη. Δεν μίλησα ούτε για οργάνωση, ούτε για στελέχωση, αυτό δεν μπορούσε να είναι σχολική βιβλιοθήκη, παρά τις πολύ καλές προθέσεις. 

Θυμάμαι παλιότερα, μιαν άλλη περίπτωση φίλης καθηγήτριας γυμνασίου στο μάθημα της Τεχνολογίας που είχε για χρόνια την ευθύνη για τη βιβλιοθήκη του σχολείου της· και θυμάμαι με πόση θέρμη έφτιαχνε καταστάσεις των βιβλίων, κρατούσε στοιχεία, δανεισμούς κτλ., αλλά μέχρι εκεί, δεν είχε άλλες γνώσεις, δεν είχε δυνατότητες εμπλουτισμού, δεν είχε βοήθεια, ούτε από το σχολείο, ούτε από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας, ούτε ποτέ προέκυψε καμιά συνεργασία με άλλες βιβλιοθήκες της περιοχής (δημοτική, ας πούμε, ή άλλη).

Πριν από χρόνια, υπήρξε μια κατεύθυνση οργάνωσης σχολικών βιβλιοθηκών (με πολλά παρατράγουδα, αλλά αυτό είναι άλλη και άλλου ιστορία), όπου εκφράστηκαν δημόσια και συχνά έντονα πολλές διαφορετικές απόψεις κυρίως για τη στελέχωση αυτών των βιβλιοθηκών, δηλαδή για το ποιοι επιστημονικοί και επαγγελματικοί χώροι είναι οι πλέον κατάλληλοι να τις λειτουργήσουν, των βιβλιοθηκονόμων ή των εκπαιδευτικών (αν και τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν δεν αφορούσαν τελικά αυτή τη διάκριση...). Χρειάστηκε να σκεφτώ λίγο περισσότερο για τις σχολικές βιβλιοθήκες τότε γιατί συμμετείχα ως εκπαιδεύτρια στα προγράμματα κατάρτισης του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης, καθώς και στις ενημερωτικές ημερίδες που διοργάνωνε το Υπουργείο Παιδείας στην Αθήνα και στην περιφέρεια για τους εκπαιδευτικούς και τους βιβλιοθηκονόμους (κυρίως τους πρώτους) που θα στελέχωναν τις μονάδες αυτές. 

Τα προγράμματα του ΕΚΔΔΑ διαρκούσαν συνήθως μια βδομάδα και είχαν ως στόχο, όχι βέβαια να εκπαιδεύσουν δασκάλους και καθηγητές ώστε να γίνουν βιβλιοθηκονόμοι, αλλά να δώσουν κάποιες βασικές πληροφορίες για το πώς μπορεί να λειτουργήσει μια βιβλιοθήκη και δη σχολική (όχι οπιοιαδήποτε βιβλιοθήκη, και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία να τονιστεί, ανεξάρτητα αν εκείνα τα σεμινάρια το κατάφερναν ή όχι). Στα μαθήματα αυτά συμμετείχαν εκπαιδευτικοί ή βιβλιοθηκονόμοι που είχαν οριστεί ως υπεύθυνοι της βιβλιοθήκης του σχολείου τους. Οι εκπαιδευτικοί είχαν αποσπαστεί από τα καθήκοντα διδασκαλίας. Δεν θα δώσω εδώ άλλες λεπτομέρειες, έχω κρατήσει όμως δυο εικόνες πολύ ζωντανές από εκείνα τα μαθήματα. Στη μία εικόνα είναι δύο νέες κοπέλες που εργάζονταν σε δημοτικό σχολείο, η μία μουσικός και η άλλη γυμνάστρια, και θυμάμαι τον ενθουσιασμό και τη διάθεση που είχαν για να στήσουν τη βιβλιοθήκη τους. Η άλλη εικόνα είναι αυτή ενός μεσήλικου διευθυντή δημοτικού σχολείου στο Αίγιο, του οποίου το σχολείο δεν ήταν στο πρόγραμμα, ήρθε όμως με δική του πρωτοβουλία για να παρακολουθήσει τα μαθήματα, και στα διαλείμματα συζητούσαμε για την εφαρμογή σε Access που είχε δημιουργήσει από μόνος του κτλ.

Βέβαια, δεν θα ήθελα τα παραπάνω να ερμηνευτούν ως αυτοαναφορικότητα μιας ειδήμονα στο αντικείμενο των σχολικών βιβλιοθηκών· κάθε άλλο μάλιστα, αφού δεν είμαι κιόλας. Ήθελα όμως να μπω στην κουβέντα που υπάρχει αυτό τον καιρό με αφορμή και με την ευκαιρία της δημοσίευσης από το Υπουργείο Παιδείας Απόφασης με θέμα «Ίδρυση Δικτύου Σχολικών Βιβλιοθηκών Δημόσιων Δημοτικών Σχολείων». Η παράθεση παραδειγμάτων είναι ένας τρόπος εισαγωγής στο θέμα που θέλουμε να θίξουμε και καμιά φορά, μάλιστα, μπορεί να αρκούν μόνο λίγα συμπληρωματικά σχόλια.  

Θα χαρακτήριζα γενικά ως θετική μια απόφαση του Υπουργείου Παιδείας σχετικά με τη λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών, και θα μπορούσα να υποθέσω (ή θα ήθελα να ελπίζω) ότι η απόφαση για τα δημοτικά σχολεία είναι η αρχή και ότι θα ακολουθήσει απόφαση και για τις επόμενες βαθμίδες. Θα έλεγα ότι η απόφαση αυτή εκφράζει θετική διάθεση, πάντως όμως όχι και πρόθεση, πρόθεση δηλαδή να αντιμετωπιστεί το ζήτημα με τρόπο σοβαρό, συστηματικό, συνεργατικό. Από τις αντιδράσεις φαίνεται ότι δεν υπήρξε συνεργασία με τους φορείς που θα έπρεπε (και αν είναι έτσι, μήπως ... για να μην συμβεί αυτό που λένε φτιάξε μια Επιτροπή για να μη γίνει τίποτα, όπως έγινε με την Επιτροπή για το Βιβλίο του Υπουργείου Πολιτισμού, τι πληγή κι αυτή...).

Παρά τη θετική διάθεση, και λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες εξασφάλισης χρηματοδότησης, ας μου επιτραπεί να παρατηρήσω κάποια ελλείμματα  στην πρωτοβουλία του Υπουργείου. Για μένα σημαντικότερο είναι το έλλειμμα ως προς τον στόχο - μόνο υπάρχουσες βιβλιοθήκες για την ώρα, με τις υπάρχουσες φτωχικές υποδομές και τους υπάρχοντες πόρους, με εικόνα δηλαδή σαν αυτή του πρώτου παραδείγματος - και όταν αυτές οι βιβλιοθήκες αφορούν τα δημοτικά σχολεία, εκεί που τα παιδιά θα μάθουν να είναι συστηματικοί αναγνώστες -, χωρίς μια προοπτική και ένα σχέδιο για συνολική αντιμετώπιση. Άραγε υπάρχει πολιτική βιβλιοθηκών; Ή έστω υπάρχει διάθεση, πρόθεση ή  σχέδιο για διαμόρφωση πολιτικής βιβλιοθηκών; Που θα έχει και ένα κεφάλαιο για την πολιτική των σχολικών βιβλιοθηκών; 

Υπάρχουν κι άλλα, όπως ας πούμε η τόσο θεωρητική ανάλυση θεμάτων που είναι μεν σωστά και αφορούν τις βιβλιοθήκες της εποχής μας, δεν είναι όμως απαραίτητα σε ένα κείμενο για τη λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών. Η απόφαση κάνει λόγο για ίδρυση Δικτύου σχολικών βιβλιοθηκών, παραλείπει όμως ή δεν ασχολείται όσο πρέπει με το τι σημαίνει αυτό. Και λείπουν οι συνέργειες (επί της ουσίας)· γίνεται αναφορά σε βιβλιοθηκονομική κοινότητα, έτσι απλά και αόριστα, καμιά όμως αναφορά σε βιβλιοθηκονόμους και είναι αδύναμη έως αόριστη η αναφορά σε άλλους θεσμούς και κύρια στην Τοπική Αυτοδιοίκηση (νομίζω ότι είναι απαραίτητη η αναζήτηση συνεργασιών, ιδιαίτερα και στοχευμένα, με τους Δήμους και τις βιβλιοθήκες τους). Η στελέχωση γίνεται με δασκάλους, αλλά για βιβλιοθήκες που θα ανοίγουν τρεις ώρες τη βδομάδα. Αυτό νομίζω γίνεται ήδη και τώρα σε κάποιες περιπτώσεις, και χωρίς βέβαια να "γλυτώνουν" οι εκπαιδευτικοί ώρες διδασκαλίας (βλέπε το δεύτερο παράδειγμα), αλλά ... μεταξύ μας δεν μπορούσε ή δεν χρειαζόταν να γίνει και κάτι άλλο, αφού δεν δημιουργείται κάτι καινούριο, κάτι παραπάνω. Δίνονται βέβαια λεπτομέρειες για την οργάνωση, τη διαχείριση κτλ., αλλά σε ένα τοπίο μάλλον θολό και αβέβαιο.

Liz Phipps Soeiro, η σχολική βιβλιοθηκονόμος της χρονιάς για το 2017, η Λιζ η βιβλιοθηκονόμος,
αυτή που "τόλμησε" να αρνηθεί βιβλία που χάρισε η κα Τραμπ στις σχολικές βιβλιοθήκες,
χαρακτηρίζοντάς τα ρατσιστικά και ξεπερασμένα

Υπήρξαν αντιδράσεις. Κυκλοφόρησε ένα κείμενο - Ανοικτή επιστολή προς τον Υπουργό - το οποίο περιέχει κάποια σωστά σημεία, είναι όμως μάλλον περισσότερο τεχνικό από όσο θα μπορούσε να αφορά όλους τους υπογράφοντες - που είναι κυρίως βιβλιοθηκονόμοι, αλλά και λίγοι συγγραφείς, εκδότες και άλλοι. (Για παράδειγμα, η παρατήρηση "Ο ηλεκτρονικός κατάλογος των βιβλιοθηκών είναι μια βάση δεδομένων ή γίνεται σε βιβλιοθηκονομικό πρόγραμμα (π.χ. ΑΒΕΚΤ);" τι νόημα έχει;) 

Η ΕΕΒΕΠ (Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης) εξέδωσε "Ψήφισμα για την ορθή λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών" με το οποίο καλεί σε συλλογή υπογραφών για ακύρωση της απόφασης. Θα έλεγα βέβαια ότι ο τίτλος παραπέμπει μάλλον σε προτάσεις για την ορθή λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών, που όμως δεν διατυπώνονται, γιατί όπως αναφέρεται έχουν επανειλημένα κατατεθεί. Το σημαντικό που επισημαίνεται όμως στο κείμενο είναι ότι δεν υπήρξε συνεργασία με το Υπουργείο για το θέμα αυτό. 

Δεν έπεσε στην αντίληψή μου ανακοίνωση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας.

Κύριο βάρος (ή μεγάλο μέρος) στις αντιδράσεις δείχνει να έχει η στελέχωση των βιβλιοθηκών αυτών. Η ΕΕΒΕΠ υποστηρίζει ότι η στελέχωση πρέπει να γίνεται "με εξειδικευμένο προσωπικό (απόφοιτους των σχολών βιβλιοθηκονομίας της χώρας)" καταλήγοντας με τη φράση "Δεν μπορούμε να έχουμε νοσοκομεία χωρίς γιατρούς, σχολεία χωρίς δασκάλους και βιβλιοθήκες χωρίς βιβλιοθηκονόμους", η δε παραπάνω Ανοικτή επιστολή αφού γράφει ότι "ο νόμος δεν λαμβάνει υπόψη του τις διεθνείς πρακτικές για τις σχολικές βιβλιοθήκες (βλ. IFLA School Library Guidelines)", παραπέμπει στην IFLA (Διεθνή Ομοσπονδία Ενώσεων και Ιδρυμάτων Βιβλιοθηκών) και στις Κατευθυντήριες Οδηγίες της για τις Σχολικές Βιβλιοθήκες. Υποθέτω ότι οι συντάκτες της Υπουργικής Απόφασης δεν αγνοούσαν το κείμενο αυτό, αλλά μάλλον δεν τόλμησαν να πάνε παραπέρα.

Αν και βέβαια εκτιμώ, σέβομαι και υποστηρίζω τον χώρο των βιβλιοθηκών και βιβλιοθηκονόμων (που υπηρέτησα για πολλά χρόνια) και συμμερίζομαι τα σοβαρότατα προβλήματα επαγγελματικής αποκατάστασης που αντιμετωπίζουν (μεγάλα ποσοστά ανεργίας και ετεροαπασχόλησης),  αυτό που με προβληματίζει, όχι τώρα αλλά από τότε που γεννήθηκε στη χώρα μας το ζήτημα των σχολικών βιβλιοθηκών και της στελέχωσής τους (βλ. τρίτο παράδειγμα παραπάνω) είναι ότι και η IFLA και η Unesco (IFLA/Unesco Manifesto 1999) και επιμέρους χώρες όταν αναφέρονται στο θεσμό των σχολικών βιβλιοθηκών, κάνουν λόγο για σχολικό βιβλιοθηκονόμο (school librarian) ή για δάσκαλο βιβλιοθηκονόμο (teacher librarian). Στα προσόντα αυτού του / αυτής της βιβλιοθηκονόμου θα βρει κανείς χαρακτηριστικά τόσο βιβλιοθηκονόμου όσο και εκπαιδευτικού, υπάρχουν δηλαδή απαιτήσεις και για τις δυο πλευρές, εξάλλου η ιδιομορφία στην εργασία σε μια βιβλιοθήκη και συναφή μονάδα τεκμηρίωσης και πληροφόρησης είναι ότι απαιτεί τη συνύπαρξη με άλλες ειδικότητες.

Βέβαια σήμερα οι βιβλιοθήκες θεωρούνται, έτσι κι αλλιώς, χώροι μάθησης, πόσο μάλλον οι σχολικές, και αυτό θα μπορούσε να αποτελεί το ισχυρό πλεονέκτημα της υποχρέωσης στελέχωσης με βιβλιοθηκονόμους μόνο. Θεωρούμε όμως ότι οι σπουδές των βιβλιοθηκονόμων αρκούν για να καλύψουν το πεδίο της μάθησης όπως ορίζεται για μια σχολική βιβλιοθήκη; Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τους εκπαιδευτικούς για το αντικείμενο σπουδών των βιβλιοθηκονόμων.

Επιστρέφοντας στις Οδηγίες της IFLA, θα πρότεινα οι λογής αρμόδιοι, και του Υπουργείου αλλά και των άλλων πλευρών, να τις μελετήσουν βαθιά. Θα παραθέσω μόνο ένα μικρό τμήμα που αφορά τη στελέχωση των σχολικών βιβλιοθηκονόμων (σελ. 25-26):

However, more than 50 years of international research, collectively, indicates that a school librarian requires formal education in school librarianship and classroom teaching that provides the professional expertise required for the complex roles of instruction, reading and literacy development, school library management, collaboration with teaching staff, and engagement with the educational community.

{Σε ελεύθερη μετάφραση:

Όμως, η διεθνής έρευνα εδώ και 50 ή περισσότερα χρόνια κατέδειξε ότι μια σχολική βιβλιοθηκονόμος πρέπει να έχει λάβει τυπική εκπαίδευση στη σχολική βιβλιοθηκονομία και στη διδασκαλία στην τάξη, η οποία (εκπαίδευση) παρέχει την επαγγελματική εμειρογνωμοσύνη που απαιτείται για σύνθετους ρόλους όπως είναι η διδασκαλία, η ανάπτυξη αναγνωστικής συμπεριφοράς και γραμματισμού, η διαχείριση της σχολικής βιβλιοθήκης, η συνεργασία με το εκπαιδευτικό προσωπικό και η ενασχόληση με την εκπαιδευτική κοινότητα.}

Για ενημέρωση να παραθέσω λίγες πληροφορίες για την εικόνα στον διεθνή χώρο. 

Υπάρχει καταρχάς η Διεθνής Ένωση Σχολικής Βιβλιοθηκονομίας (International Association of School Librarianship). 

Στη Μεγάλη Βρετανία υπάρχει η Ένωση Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων (School Library Association).

Στις ΗΠΑ υπάρχει η Αμερικανική Ένωση Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων (American Association of School Librarians), ενώ το ιστολόγιο https://www.teacher.org/, το οποίο επιγράφεται ως ιστολόγιο για δασκάλους από δασκάλους, παρέχει πληροφορίες για να γίνεις σχολικός βιβλιοθηκονόμος (How to become a school librarian). 

Αντίστοιχα υπάρχει η Αυστραλιανή Ένωση Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων (Australian School Library Association). 

Στη Γαλλία υπάρχει ο/η teacher-librarian (“professeur documentaliste”) που έχει περάσει από ειδική κατάρτιση με εξετάσεις για να αποκτήσει τον τίτλο του "εκπαιδευτικού-τεκμηριωτή". 

Στην Πορτογαλία, τέλος, λειτουργεί το Δίκτυο Σχολικών Βιβλιοθηκών από το 1996 με τον θεσμό του teacher-librarian. 

Μην αγνοείτε τον/τη σχολικό βιβλιοθηκονόμο, είναι οι αφανείς ήρωες της παιδείας μας,
δεν είναι μόνο για να βάζουν ημερομηνίες επιστροφής στις καρτέλες δανεισμού
και να φροντίζουν τυχόν εφεδρικούς υπολογιστές, έλεγε σε άρθρο της στον Guardian το 2014
η σχολική βιβλιοθηκονόμος και στέλεχος της Ένωσης Σχολικών Βιβλιοθηκονόμων της Αγγλίας Sally Dring

Τελειώνοντας, με την αυτοκριτική σημείωση ότι ... παρά τα τρία παραδείγματα στην αρχή, τα σχόλιά μου δεν ήταν τελικά σύντομα και συμπληρωματικά, αλλά μάλλον μακροσκελή και φλύαρα, θα ήθελα να σημειώσω ότι φαίνεται να χρειάζεται κι άλλη προσπάθεια, ξεκινώντας από πιο βαθειά, ώστε να οριστεί και να περιγραφτεί με σαφήνεια τι πρέπει να γίνει με τα σχολεία και με τα παιδιά στα σχολεία και με τις βιβλιοθήκες στα σχολεία και με τις βιβλιοθήκες και τα παιδιά. Υπογραμμίζω ιδιαίτερα το τελευταίο γιατί νομίζω ότι είναι απαραίτητο να αναζητηθεί η συνεργασία και η εμπλοκή βιβλιοθηκών εκτός σχολείου, κυρίως των δημοτικών και δημόσιων που βρίσκονται στην ίδια περιοχή. Υπάρχει, εξάλλου, ήδη πολύ πλούσια εμπειρία από τις δράσεις των βιβλιοθηκών στις γειτονιές μας σε όλη την Ελλάδα, και αυτή την εμπειρία θα πρέπει η Πολιτεία να αξιοποιήσει (αλλά, και οι επιμέρους εκπαιδευτικοί φορείς, τα σχολεία της περιοχής κτλ.). Και θα πρέπει επίσης να διερευνηθούν οι τομείς εκπαίδευσης και κατάρτισης, τόσο στο χώρο των βιβλιοθηκονόμων (κι εδώ έχουν λόγο επίσης τα αντίστοιχα τμήματα ΑΕΙ/ΤΕΙ) όσο και των δασκάλων.

Κι ένα τελευταίο παράδειγμα για κλείσιμο, όχι δικό μου τώρα, αλλά το παράδειγμα της Πορτογαλίας, μιας χώρας ανάλογων με τη δική μας συνθηκών. Το Δίκτυο Σχολικών Βιβλιοθηκών στη χώρα αυτή χρονολογείται από το 1996, δηλαδή περίπου ίδια περίοδο που και στη δική μας χώρα είχαν αρχίσει ανάλογες δράσεις· μήπως πρέπει σοβαρά να μας προβληματίσει γιατί σε μας δεν προχώρησε ο θεσμός;

2ο Γυμνάσιο Χανίων, σχολικό έτος 2016/17 !!!!

Το παραπάνω βίντεο είναι ένα μόνο δείγμα από αυτά τα τόσο όμορφα που κάνουν τα παιδιά στα σχολεία όλης της χώρας. Ας μου επιτραπεί εδώ να παραθέσω το παράδειγμα του 2ου Γυμνασίου Χανίων, όπου Διευθυντής είναι ο φίλος Αντώνης Αθανασάκης, ένας δραστήριος και διαρκώς στοχαζόμενος άνθρωπος, που έχει βέβαια δίπλα του πρόθυμους συνεργάτες και συνοδοιπόρους τους καθηγητές του σχολείου, αλλά και πολλούς ανθρώπους και θεσμούς της πόλης, και ... φυσικά τους φίλους όποτε χρειαστεί. (Είμαι σίγουρη ότι ήδη ο Αντώνης οραματίζεται και σχεδιάζει το σχολικό έτος 2017/18!!! Όπως και τόσοι άλλοι δάσκαλοι και στα Χανιά και παντού).

Για τα παιδιά, δεν υπάρχουν λόγια, οι εικόνες στο παραπάνω βίντεο τα λένε όλα. Εξάλλου, τα παιδιά αυτό που θέλουν είναι να δώσεις εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους. Και τα παιδιά μεγαλουργούν. Και ο κόσμος τότε μπορεί ν' αλλάξει, δεν νομίζεις Κεμάλ; ...

Τα σχολεία της Κοραή όπως φαίνονται από το Στάδιο Χανίων (Πηγή)

Γιορτές των Σχολείων της Κοραή (Πηγή)

Υστερόγραφο

Για την ιστορία, να πω ότι στα χρόνια μου το σχολείο αυτό ήταν το Β' Αρρένων, εγώ πήγαινα στο παραδιπλανό, το Β' Θηλέων. Ανάμεσα ήταν το 4ο δημοτικό και δίπλα στο δικό μας ήταν η λεγόμενη Εμπορική. Τώρα έχουν αλλάξει ονομασίες φυσικά. Εξακολουθούν όμως να είναι τα σχολεία της Κοραή, ένας πεζόδρομος μόνο με σχολεία. Για την ιστορία του 2ου Γυμνασίου, υπάρχουν πληροφορίες  εδώ, εδώ και εδώ.

Το 2ο Γυμνάσιο Χανίων κινηματογράφησε και μας γνωρίζει το αρχαίο θέατρο της Απτέρας Χανίων

Το 2o Πανελλήνιο Βραβείο στον διαγωνισμό «Οι μαθητές μας ξεναγούν στα αρχαία θέατρα» πήραν πριν λίγους μήνες οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου Χανίων για το ντοκιμαντέρ που αναφέρεται στο αρχαίο θέατρο της Απτέρας Χανίων. Ο διαγωνισμός είχε διοργανωθεί από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, την ΕΡΤ και το Σωματείο «Διάζωμα». Είναι μια εξαιρετική πρωτοβουλία που, πέρα από την ενημέρωση για τον σημαντικό αυτό και ιδιαίτερο αρχαιολογικό χώρο, εκπέμπει μηνύματα συνεργασίας, συμμετοχής και συνδιαλλαγής, αγάπης για τον τόπο, δίψας για γνώση και για δημιουργία.

Το αρχαίο θέατρο της Απτέρας χτίστηκε στα ελληνιστικά χρόνια και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε ασβεστόλιθος, μία τοπική πέτρα από την οποία ήταν χτισμένα και τα περισσότερα κτήρια της Απτέρας. (Μάλιστα, να σημειώσω εδώ ότι στην ξενάγηση που βρέθηκα τον Μάιο του 2015 στο πλαίσιο της δράσης “Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές”, η αρχαιολόγος που μας ξενάγησε στον χώρο του θεάτρου - με πολλή προσοχή γιατί δεν είχαν ακόμη ολοκληρωθεί οι εργασίες της αποκάλυψης - μας έδειξε προβληματικά σημεία του θεάτρου από την χρήση ασβεστοκάμινων τα προηγούμενα πριν από τις ανασκαφές χρόνια!). Μπορούμε να δούμε το κοίλο χτισμένο σε πλαγιά, σχεδόν ημικύκλιο, μέρος της σκηνής και τα παρασκήνια, τις κερκίδες, τις κλίμακες, την ορχήστρα και τις παρόδους που οδηγούσαν σε αυτήν. Είναι ένα εξαιρετικό δείγμα αρχιτεκτονικής και λειτουργίας (με βάση την αρχιτεκτονική) αρχαίου θεάτρου.

Οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου μίλησαν το Φεβρουάριο που μας πέρασε σε πρωινή εκπομπή της ΕΡΤ1. Όμως, τα καλύτερα έγιναν πίσω και μετά τις κάμερες, όταν τα ίδια τα παιδιά του γυμνασίου ξενάγησαν μαθητές δημοτικού σχολείου του Βαμβακόπουλου που είχαν επισκεφθεί το χώρο. Οι παραπάνω φωτογραφίες δεν δείχνουν τίποτε άλλο από την αξία και τη χαρά της συνέργειας, της επικοινωνίας, της αναγνώρισης και της μάθησης. Τα παιδιά έχουν μάθει τα ίδια και μπορούν να μάθουν σε άλλα παιδιά τι είναι το αρχαίο θέατρο της Απτέρας.

Μετά την παραγωγή του ντοκιμαντέρ και τη βράβευση, ακολούθησαν και άλλες σχετικές πρωτοβουλίες. Το 2ο Γυμνάσιο Χανίων μαζί με το Γυμνάσιο Βάμου υιοθέτησαν το αρχαίο θέατρο της Απτέρας με τη συνεργασία και τη συμβολή της εταιρείας Διάζωμα, όραμα της οποίας είναι η προστασία των αρχαίων θεάτρων, η ανάδειξη και η ένταξή τους στην καθημερινότητα μας. Η εκδήλωση της υιοθεσίας πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο του 2016, στην οποία, όπως δείχνει και το παρακάτω βίντεο οι μαθητές έδωσαν τον όρκο για την προστασία του θεάτρου:

Τον τόπο τούτο τον προγονικό θα τιμώ/ δεν θ' αφήσω να ξεχαστεί/ θα έρχομαι εδώ για να γροικώ/ εκείνα που έχει να μου πει/ και θα τα πάω, μα τω Θεώ, όσο μακρύτερα μπορώ./ Θα γίνω σκεπή να τον γλυτώσω απ' τους ανέμους,/ κραυγή θα βγάλω ν' ακουστεί στα πέρατα η φωνή του,/ θ' απλώσω αγκαλιά για να φωλιάσει το εγώ στο εμείς/ θα έρχομαι εδώ, θα ερχόμαστε εδώ/ ν' ανταμώνουμε/ να μην αφήσουμε τον χρόνο να νικήσει.

Αντιλαμβανόμαστε και μεις οι εκτός σχολείου, ότι τόσο η πράξη της υιοθεσίας όσο και η συνεργασία των δύο σχολείων για τον κοινό σκοπό επιφορτίζει τα σχολεία και τους μαθητές τους με την ευθύνη συνολικής μέριμνας για το αρχαίο αυτό θέατρο. Τα παιδιά δηλαδή αναλαμβάνουν ρόλους και υποχρεώσεις, μαθαίνουν την ιστορία του θεάτρου που οφείλουν να τη διαδώσουν και σε άλλους και ευαισθητοποιούνται για την προστασία του συγκεκριμένου αλλά και όλων των μνημείων της χώρας. Και φυσικά με την πρωτοβουλία αυτή αναδεικνύεται ο κοινωνικός - μαζί με τον εκπαιδευτικό - ρόλος του σχολείου.

Ας δώσω όμως με την ευκαιρία και μερικές γενικότερες πληροφορίες για τον αρχαιολογικό χώρο. Η Απτέρα, αλλιώς τα Άπτερα όπως λέγαμε την τοποθεσία από παλιά, είναι μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις-κράτη της Κρήτης, η μικρή Πομπηία της Κρήτης όπως την έχουν ονομάσει λόγω των πολλών μνημείων της που σώζονται σε μεγάλο ύψος. Αναφέρεται ήδη στις πινακίδες της Γραμμικής Β (14ος - 13ος αι. π.Χ.) και ζει μέχρι και τον 7ο αι. μ.Χ., οπότε καταστρέφεται από ισχυρό σεισμό σε συνδυασμό με τις επιθέσεις των Σαρακηνών. Η σημαντικότερη βέβαια περίοδος ανάπτυξης ήταν στα πρώιμα ελληνιστικά χρόνια (τέλος 4ου - 3ο αι. π.Χ.). Μέσα στον χώρο υπήρχε η μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (σώζεται το εκκλησάκι μέχρι σήμερα)  που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα . Οι μοναχοί της καλλιεργούσαν δημητριακά και όσπρια και απέδιδαν τα έσοδα στη μονή της Πάτμου. Πρέπει επίσης να πούμε ότι πέραν του θεάτρου, ξεχωρίζουν οι ρωμαϊκές δεξαμενές, μέρος του αρχαίου τείχους 4 χλμ, το διμερές ιερό του 5ου αι. π.Χ. και τμήμα οικίας.

Σχετικά με την ονομασία της τοποθεσίας, υπάρχουν δύο εκδοχές. Η μία, που φαίνεται και ως επικρατέστερη, το όνομα Απτέρα αποδίδεται από αντίστοιχο επίθετο της θεάς Αρτέμιδος, Άρτεμις Απτέρα. Κατά τον Παυσανία το όνομά του έδωσε στην πόλη ο μυθικός βασιλιάς των Δελφών Πτέρας ή Απτέρας. Υπάρχει βέβαια και ο μύθος, η δεύτερη εκδοχή, που μας παραδίδεται από τον Στέφανο Βυζάντιο (6ο αι. μ.Χ.), σύμφωνα με τον οποίο το όνομα προέρχεται από τον αγώνα που διεξήχθη στον λόφο μεταξύ των Μουσών και των Σειρήνων. Οι Σειρήνες ηττήθηκαν, πέταξαν τα φτερά τους, έμειναν “άπτερες” κι έπεσαν στη θάλασσα, ενώ τα λευκά φτερά τους σχημάτισαν τα νησάκια στον κόλπο της Σούδας που ονομάζονται Λευκές.

Μην ξεχάσουμε ν' αναφέρουμε το όνομα της αρχαιολόγου που είναι η ψυχή των ανασκαφών στην Απτέρα, την Βάννα Νινιού - Κινδελή. Πολλές λεπτομέρειες, ιστορικά και άλλα στοιχεία, φωτογραφίες κτλ. μπορεί επίσης να βρει κανείς στο λεύκωμα που κυκλοφόρησε το 2008 με την επιμέλεια της κ. Κινδελή.

Αν βρεθείτε στη διαδρομή από Χανιά προς Ρέθυμνο, εκεί λίγο μετά τη Σούδα, στο έμπα του Αποκόρωνα, στα δεξιά σας, στα Μεγάλα Χωράφια δίπλα, στην κορφή του λόφου στέκεται η Απτέρα, ν' αγναντεύει τον κόλπο της Σούδας και να χαιρετά το Ιτζεδίν, το φρούριο, εκεί όπου "αι εγκληματικαί φυλακαί Καλαμίου", όπου τα "Πέτρινα χρόνια" και "Οι μέρες του '36" (και η "Δικαίωση" του Γιάννη Φίλη). Αν πάλι σε λίγο καιρό ταξιδέψετε στο εξωτερικό, μην παραξενευτείτε αν δείτε στις οθόνες του αεροσκάφους να προβάλλονται σκηνές από το ντοκιμαντέρ του 2ου Γυμνασίου Χανίων. Η εταιρεία Aegean θεώρησε ασφαλώς πως τα παιδιά και οι δημιουργίες τους είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές του τόπου μας. Και είναι. Η αριστεία για την οποία πολλοί ερίζουν...

Ο Σαίξπηρ πάλι - με αφορμή την παράσταση του Άμλετ από το 4ο ΓΕΛ Χανίων

Μια αξιοπρόσεκτη παράσταση είδα στα Χανιά πριν από λίγες ημέρες. Οι μαθητές και οι μαθήτριες του 4ου Γενικού Λυκείου Χανίων ανέβασαν Άμλετ! Και ήταν ένας εξαιρετικός Άμλετ. Τα παιδιά ήταν όλα πολύ καλά, πλούσιο έργο, δύσκολο θα έλεγα, και δυό ώρες χωρίς διάλειμμα, χωρίς ανάσα, χωρίς και να σκεφτούμε όμως πότε να τελειώνει. 

Δεν έχασαν τα λόγια τους, μετέφεραν το κλίμα της εποχής, τις σχέσεις και τις διαπλοκές της εξουσίας, ακόμη περισσότερο μετέφεραν το δράμα του τραγικού πρωταγωνιστή, του Άμλετ και όλα αυτά μέσα από μια παράσταση πλούσια σε λόγο, σε τραγούδια, σε κοστούμια, σε κίνηση, σε χορό. Ναι, ο χορός ήταν κάτι το ιδιαίτερο στην παράσταση (και... όχι μόνο γιατί χορεύει η ανηψιά μου η Μαριάννα βέβαια). Τα κορίτσια του χορού, με μάσκες, σε μια χορογραφία αέρινη και συνάμα γήινη, συμμετείχαν με τις κινήσεις τους στη μεταφορά της τραγικότητας που έχει το έργο του μεγάλου δραματουργού. 

Όλα αυτά έγιναν χάρη στην πολλή δουλειά που έκαναν τα παιδιά, αλλά φυσικά και χάρη στην αγάπη και στη γνώση και στο μεράκι της φιλολόγου Αριάδνης Παπιδάκη που έκανε τη διασκευή και τη σκηνοθεσία και είχε όλη τη φροντίδα και όλη την ευθύνη της παράστασης. Και τα παιδιά στο τέλος, όλα μαζί, με αυθόρμητο νεανικό ενθουσιασμό, περικύκλωσαν την καθηγήτριά τους πάνω στη σκηνή, δείχνοντας την αγάπη τους και την ικανοποίηση από την ωραία ομαδική δουλειά που είχαν καταφέρει. Ωραία σκηνή!

Μας είπε η κ. Παπιδάκη ότι τα ηχητικά και τα φωτιστικά της παράστασης έγιναν από έναν πρώην μαθητή του σχολείου που τώρα σπουδάζει στο Ρέθυμνο στο σχετικό τμήμα του ΤΕΙ Κρήτης. Και είπε επίσης ότι η χορογραφία έγινε πάλι από έναν πρώην μαθητή του σχολείου που τώρα σπουδάζει χορό στην Αμερική, τον Αλέξανδρο Καραμπατσάκη (ο οποίος, να σημειώσω, έχει ήδη στο ενεργητικό του χορευτικές παραστάσεις και αξίζει, με την ευκαιρία, να τον δει κανείς σε μια σόλο παράσταση εδώ).

Οι ρόλοι ήταν όλοι ξεχωριστοί, και ο Άμλετ και η τραγουδίστρια και ο τρελός και η Οφηλία και ο Οράτιος και ο χορός των δαιμονίων και όλοι οι άλλοι. Μπράβο στα παιδιά, μπράβο στο σχολείο!

Για τη συγκεκριμένη παράσταση, χρησιμοποιήθηκαν ως βάση τα κείμενα από τη μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά. Στη βιβλιοθήκη μου έχω τη μετάφραση του Βασίλη Ρώτα από τις εκδόσεις Επικαιρότητα (1994). Δανείστηκα το βιβλίο με μετάφραση Χειμωνά (Κέδρος, 1988) από τη βιβλιοθήκη της γειτονιάς μου. Γράφει ο Χειμωνάς στην εισαγωγή:

"... Ποτέ στην λογοτεχνία, κανένα άλλο πλάσμα δεν μίλησε τόσο ωμά, άκαμπτα, βάναυσα, για θέματα ουσίας του ανθρώπου όπως μίλησε ο Άμλετ, αυτό το ξένο πρόσωπο, που ως το τέλος θα μείνει ξένο και που το δράμα δεν το γεννά: το παρασύρει και το εμπλέκει· το αποσπά από το χάος όπου ανήκει και το χρησιμοποιεί στην κίνησή του, προορίζοντάς το, από την αρχή, για την αναγκαία πράξη - αυτήν που ωφελεί το δράμα και το εκπληρώνει...

Ο Άμλετ (έχει κατά κόρον ειπωθεί) μπορεί να είναι ένα έργο πολιτικό ή φιλοσοφικό ή ποιητικό ή όλα μαζί ή τίποτε από αυτά, πλήρες ή ατελές, συγκλονιστικό ή αποτυχημένο - όμως, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε, όπως και να τον μεταχειρισθούμε, να αμελήσουμε αυτήν την ταραγμένη όσο και έντονα αισθητή σχέση του με το απόλυτο, που είπα πριν. Το κεντρικό, θαρρώ, ερώτημα του Άμλετ να ζεις ή να μη ζεις, που συμπυκνώενι (και θα έλεγα ακυρώνει, αναβάλλει) όλη του την αγωνία, υποκρύπτει ένα άλλο πιο θεμελιώδες, πολύ πιο αγωνιώδες - θα το όριζα πρακτικό - ερώτημα: πώς να ζεις..."

Αντιγράφω ένα κομμάτι από τα λόγια του Άμλετ, όταν βγαίνει ο αυλικός Όσρικ από τη σκηνή και ο Οράτιος, ο καλός του φίλος, λέει: "Επιτέλους, αυτός ο τσαλαπετεινός ξαναφόρεσε το λοφίο του κι έφυγε":

"Τα ίδια τσακίσματα θα έκαμνε και πριν βυζάνει
την μάνα του. Δεν είναι μονάχα αυτός. Ολόκληρη αγέλη
σαν κι αυτόν φιλάρεσκοι και τρομαγμένοι αυλικοί
μιας Αυλής που δεν είχε ποτέ βασιληά. Δεν θα τους δεχθεί
ποτέ ο βασιληάς. Τους τρέφει και τους ευνοεί, τους χαίρεται
η ετοιμόρροπη εποχή. Παν κι έρχονται όπου τους πάει το ρεύμα
Η σκέψη τους ένας φλοίσβος. Επιπλέουν πάντα σαν τον αφρό
Φουσκάλες που σκάζουν μόλις φυσήξει αέρας."

Η παράσταση ήταν για τα 400 χρόνια από το θάνατο του μεγάλου Σαίξπηρ. Σαίξπηρ λοιπόν πάλι και πάλι... Ο Σαίξπηρ πάλι. Αυτός ήταν και ο τίτλος του "Αντί ευχών" φυλλαδίου που κυκλοφόρησε το ΜΙΕΤ τον Δεκέμβριο του 2014 για τα 450 χρόνια από τη γέννησή του! Το φυλλάδιο περιέχει κείμενα του Κ.Θ. Δημαρά από τις επιφυλλίδες που δημοσίευσε στο Βήμα την περίοδο 1948-1964. Ο Σαίξπηρ πάλι ήταν ο τίτλος μιας επιφυλλίδας του 1959. Ο Δημαράς, στα σημειώματα αυτά, ασχολείται κυρίως με την παρουσία και τις μεταφράσεις του σαιξπηρικού έργου στην Ελλάδα (μέχρι τότε φυσικά). Γράφει σε ένα από τα κείμενα, με την ευκαιρία της αναφοράς σε μια μια συγκεκριμένη νέα μετάφραση:

"... Πρέπει να διαβάζουμε και  να ξαναδιαβάζουμε τον Σαίξπηρ. Τις ημέρες αυτές, ετοιμάζοντας το σημερινό μου σημείωμα, κάνοντας δειγματοληψίες, συγκρίνοντας την μετάφραση αυτήν με άλλες, είχα την ευκαιρία να ξαναμπώ στην μαγική ατμόσφαιρα την οποία δημιουργεί ο άνθρωπος αυτός με το σκηνικό του έργο. Φαντασία, γνώση του ανθρώπου, λυρισμός, θυμοσοφία, πείρα της ζωής, όλα αυτά εναλλάσσονται και μας συνεπαίρνουν όταν διαβάζουμε το θέατρο του Σαίξπηρ. Αυτό το ξεχείλισμα του σκηνικού του πλούτου ίσως είναι αδευτέρωτο..."

Πλάι στα κείμενα του Δημαρά, πολύ ενδιαφέρον έχει επίσης το Υστερόγραφο του Διονύση Καψάλη, όπου καταπιάνεται, πέρα από το ζήτημα της μετάφρασης στη λογοτεχνία, στην ανάγνωση της λογοτεχνίας γενικότερα και στη σημασία της για "τη συνεχιζόμενη πάλη της ανθρωπότητας κατά της άγνοιας, της δεισιδαιμονίας, της τυραννίας, της μισαλλοδοξίας, του φανατισμού, του ολοκληρωτισμού..."

Επιστρέφοντας στον Βασίλη Ρώτα (για τον οποίο έχω και μια γλυκειά, νεανική ανάμνηση), διαβάζω από τη δική του Εισαγωγή:

"...Ο Σαίξπηρ δίνοντας την εικόνα της εποχής του με την κοσμοθεωρία της, που 'ναι ακόμα ολότελα θρησκευτική, την περιβάλλει με το δέος και την ευλάβεια και την πίστη σε ανώτερη τάξη που τραβάει τους δρόμους της και ξετελειώνει τους σκοπούς της, ρυθμίζοντας και την κοσμικήν ιεραρχία των αξιών. Ωστόσο στο έργο τούτο κάνει αισθητή την εμφάνισή της και μια πίκρα, μια απογοήτεψη από τη ζωή, ..."

Στο τέλος, παρατίθενται σημειώσεις του που επεξηγούν τμήματα του κειμένου ή δίνουν γενικότερες πληροφορίες (π.χ με αφορμή την αναφορά στη Βιττεμβέργη), καθώς και φωτογραφίες από ιστορικές παραστάσεις του Άμλετ (με Αλέξη Μινωτή, Αικατερίνη Βερώνη, Σοφία Ταβουλάρη, Λόρενς Ολιβιέ, Σάρα Μπερνάρ κ.ά.). Ο Ρώτας σημειώνει ότι η μετάφραση αυτή έγινε το 1937 για λογαριασμό του Εθνικού Θεάτρου (η παράσταση ανέβηκε το 1937 σε σκηνοθεσία Ροντήρη με πρωταγωνιστή τον Μινωτή).


Για περισσότερα γύρω από το έτος Σαίξπηρ, ιδιαίτερα στη Μεγάλη Βρετανία, μπορεί κανείς να επισκεφθεί τον ιστότοπο Shakespeare400, με όλες τις σχετικές δράσεις, αλλά και τη σελίδα του εκδοτικού οίκου Cambridge University Press όπου, ανάμεσα στα άλλα, δημοσιεύονται διάφορα κείμενα, αποσπάσματα από βιβλία κτλ. Αλλά και στον τόπο μας γίνονται διάφορα. Ας αναφέρω μόνο την εκπομπή του Γιάννη Ευσταθιάδη στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ με τίτλο "Εσύ που είσαι μουσική". Τίτλος παρμένος από το 8ο σονέτο του ποιητή και εκπομπή γεμάτη μουσικές και λόγια από παραστάσεις έργων του Σαίξπηρ.

Εδώ, μια στροφή από το 8ο σονέτο σε μετάφραση του Διονύση Καψάλη:

Εσύ που είσαι μουσική, γιατί θλιμμένα
τη μουσική ακούς; Η χάρη με τη χάρη
κι η γλύκα με τη γλύκα χαίρονται. Κι εσένα
της ηδονής η θλίψη σ’ έχει συνεπάρει;

Ο Σαίξπηρ πάλι και για πάντα!
Και μην ξεχνάμε: το ερώτημα είναι πώς να ζεις!

Ποια βιβλία γνώσεων διαβάσαμε παιδιά; Η αναγνωστική συμπεριφορά των παιδιών ή μια βιβλιοθήκη σε κάθε σχολείο.

Exploring a world of facts? ... two boys reading outdoors. Photograph: George Marks / Getty Images, από την ηλεκτρονική έκδοση της Guardian, 28 Σεπτ. 2012.

Η αγγλική εφημερίδα Guardian ξεκίνησε στις 28 Σεπτεμβρίου μία ενδιαφέρουσα συζήτηση στο ιστολόγιό της Booksblog σχετικά με τα διαβάσματα της παιδικής ηλικίας, ρωτώντας τους αναγνώστες να απαντήσουν ποια ήταν τα αγαπημένα τους βιβλία όταν ήταν παιδιά, συγκεκριμένα μάλιστα όχι τα μυθιστορήματα αλλά τα βιβλία γνώσεων. Αφορμή είναι η δημοσίευση Έκθεσης της Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής σχετικά με την αναγνωστική συμπεριφορά και στάση των παιδιών και κυρίως των αγοριών στη Μεγάλη Βρετανία.

Όπως σημειώνεται, τα αγόρια διαβάζουν λίγο και μάλιστα πολύ λιγότερο από τα κορίτσια (το 76% των αγοριών στα βρετανικά σχολεία δεν τα πάνε τόσο καλά όσο τα κορίτσια). Αυτό οφείλεται σύμφωνα με την Έκθεση:

• στο οικογενειακό περιβάλλον που ευνοεί περισσότερο τα κορίτσια σε  δανεισμό από βιβλιοθήκη ή αγορά βιβλίων και όπου βασικό ρόλο παίζουν οι μητέρες σε αυτό
• στο σχολικό περιβάλλον, όπου οι δάσκαλοι δεν γνωρίζουν σύγχρονα και ελκυστικά κείμενα για τα αγόρια ή/και δεν δίνονται οι ευκαιρίες στα αγόρια να αναπτύξουν αναγνωστικά ενδιαφέροντα και να απολαύσουν την ανάγνωση
•  στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του φύλου, σύμφωνα με τα οποία δεν αξιολογούν τη μάθηση και την ανάγνωση ως κριτήρια επιτυχίας.

Την ίδια μέρα δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα η επιστολή 26 συγγραφέων μη λογοτεχνικών παιδικών βιβλίων με τίτλο "Children need exciting non-fiction books – and libraries" (Τα παιδιά χρειάζονται συναρπαστικά μη λογοτεχνικά βιβλία - και βιβλιοθήκες) με αφορμή την παραπάνω Έκθεση. Οι συγγραφείς παρατηρούν την έλλειψη εκδόσεων σε βιβλία γνώσεων (εγκυκλοπαιδικών κτλ.), αλλά επίσης την έλλειψη (dearth) και ακόμη περισσότερο το θάνατο (death) των σχολικών και δημόσιων βιβλιοθηκών. Γι΄αυτό, διατυπώνοντας τις προτάσεις τους, καλούν τους εκδότες να πάρουν ξανά το ρίσκο τέτοιων εκδόσεων και τελειώνουν την επιστολή τους με την ευχή να μείνουν ανοιχτές οι βιβλιοθήκες: "... and keeping libraries open might be a good idea, too."

Το Διαδίκτυο, λένε οι συγγραφείς φταίει σε μεγάλο βαθμό όταν θεωρείται ότι μπορεί κανείς να βρει τα πάντα σε αυτό.  Σχετικά με την επίδραση του Διαδικτύου, θυμάμαι ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο δημοσιογράφου  της International Herald Tribune ("Όταν το Διαδίκτυο σκοτώνει την περιέργεια", Καθημερινή, Κυριακή 3/10/2010), όπου ο συγγραφέας έκανε λόγο για την αρνητική επίδραση του Διαδικτύου στην "παραγωγική κλιμάκωση της περιέργειας" (είχα ξαναγράψει εδώ).
  
Είναι αξιοσημείωτο ότι και νωρίτερα οι Βρετανοί συγγραφείς κινητοποιήθηκαν ώστε να κατοχυρωθεί νομοθετικά η ύπαρξη βιβλιοθηκών σε όλα τα σχολεία (Guardian, 27 Ιουν. 2012, "Authors call for 'a library in every school' legislation"), με αφορμή έρευνα της Ένωσης Σχολικών Βιβλιοθηκών σύμφωνα με την οποία το 80% των σχολικών βιβλιοθηκών έχουν υποστεί περικοπές στους προϋπλογισμούς τους τον τελευταίο χρόνο.

Βέβαια, άν οι Βρετανοί αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τις βιβλιοθήκες, που είναι πρωτοπόροι στο θεσμό της δημόσιας-λαϊκής βιβλιοθήκης και της σχολικής βιβλιοθήκης, τότε τι να πούμε για τη χώρα μας; Αναρωτιέται κανείς, τι προϋπολογισμοί διατίθενται για τη λειτουργία, τη στελέχωση και τον εμπλουτισμό τους. Όμως, πιστεύω ότι οι δημόσιες και οι δημοτικές βιβλιοθήκες, όπου υπάρχουν, προσπαθούν και σε πολλές περιπτώσεις κάνουν εξαίρετη δουλειά (συχνά αθόρυβα) και μακάρι να υπάρχει ή να δυναμώνει ακόμη περισσότερο η συνεργασία με τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς της περιοχής τους.

Μια εικόνα από τη δημοτική βιβλιοθήκη της Αγίας Παρασκευής, στο παράρτημα Κοντόπευκου, ένα πρωινό Σαββάτου, όπου μικρά παιδιά είχαν γεμίσει το αναγνωστήριο παρακολουθώντας με πολλή προσοχή τη συγγραφέα Βάσω Ψαράκη.

Επιστρέφοντας στην έρευνα της Guardian, έχει πολύ ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς τα σχόλια - απαντήσεις των αναγνωστών σχετικά με τα αγαπημένα ή τα πρώτα τους "εγκυκλοπαιδικά" διαβάσματα. 

Νοσταλγία; Γιατί όχι; 

Μήπως να καταθέταμε κι εμείς αντίστοιχες μνήμες; 

Για  μένα, τα πρώτα βιβλία γνώσεων που απέκτησα (σε τεύχη μάλιστα που στη συνέχεια έδεσα σε δύο τόμους) ήταν τα "Αιγαίο-Κνωσός-Μυκήνες" και "Η ανακάλυψη της γής" το 1967. Το δεύτερο ήταν "πανομοιότυπος ελληνική έκδοσις του υπό τον τίτλον La decouverte de la terre έργου των οίκων Larousse και Paris-Match", έκδ. 1965. Στη συνέχεια, αγόραζα (πάλι σε τεύχη) την "Παγκόσμια Ιστορία του Πολιτισμού" του Will Durant. Και η πρώτη ελληνική εγκυκλοπαίδεια που μου αγόρασε ο πατέρας μου στην Στ' Δημοτικού ήταν η δίτομη Εγκυκλοπαίδεια "Πρωίας". Αυτά.

Το εξώφυλλο της γαλλικής έκδοσης. Αυτό που ακόμη με ενθουσιάζει στο βιβλίο είναι οι εικόνες και οι φωτογραφίες του. Αξίζει να το αναζητήσει κανείς.