Γυναίκες που γίναν ένα με τη γη

Μια και είναι μέρα των γυναικών σήμερα, θ' αναφερθώ σε μια εξαιρετική παράσταση που είχα δει στα Χανιά πριν από μήνες και που - ευτυχώς - παίζεται ακόμη σε διάφορα μέρη, κυρίως στην Κρήτη. Την είχα δει στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων στις 31 Μαϊου 2014.

Πρόκειται την παράσταση "Οι γυναίκες που γιναν ένα με τη γη", με ερμηνεία από τη Μαρινέλλα Βλαχάκη (έναν εξαιρετικό άνθρωπο των τεχνών και των γραμμάτων για την πόλη των Χανίων και όχι μόνο), σκηνοθεσία από τους Θοδωρή Παπαδουλάκη και Γιάννη Κρητικό και μουσική επιμέλεια του Λεωνίδα Μαριδάκη.

Το θεατρικό έργο βασίζεται στο βιβλίο  "Αυτές που γίναν ένα με τη γη", γραμμένο από τη Γεωργία Σκοπούλη. 68 ιστορίες έχει η συγγραφέας στο βιβλίο της, 68 μαρτυρίες γυναικών της Ηπείρου, για ένα διάστημα μισού αιώνα περίπου, όπου αφηγούνται στη συγγραφέα τη ζωή τους, τα βάσανά τους, τις δύσκολες μέρες που έζησαν στον πόλεμο και στην ειρήνη. Εγώ σου τα είπα, εσύ φτιάξ' τα όπως νομίζεις, φαίνεται να της είπαν οι γυναίκες, κι έτσι έκανε.

Η Μαρινέλλα Βλαχάκη με μικρά παιδιά στη σκηνή και φόντο τις φωτογραφίες των Κώστα Μπαλάφα και Βούλας Παπαϊωάννου (φωτογραφία που τράβηξα στην παράσταση της 31ης/5/2014)

Η Μαρινέλλα Βλαχάκη επέλεξε 7 ιστορίες από την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Η ευρηματική σκηνοθεσία (συνδυασμός θεατρικής και κινηματογραφημένης δράσης, καθώς και τοποθέτηση μεγάλων φωτογραφιών ως φόντο στη σκηνή των εμβληματικών φωτογράφων της εποχής Βούλας Παπαϊωάννου και Κώστα Μπαλάφα από τα αρχεία του Μουσείου Μπενάκη) μαζί με την καταπληκτική ερμηνεία της Μ. Βλαχάκη που απέδωσε με τον καλύτερο τρόπο την κάθε γυναίκα με τη δική της ξεχωριστή ιστορία δίνουν ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα. Φέρνουν το θεατή πολύ κοντά στη μοίρα των γυναικών, όχι μόνο της Ηπείρου, αλλά και όχι μόνο των γυναικών, φέρνουν πιο κοντά στη μοίρα του λαού μας που έζησε πόλεμο, φτώχεια, ξενιτιά, μιζέρια, καταπίεση. Εικόνες λες αρχαίας τραγωδίας μερικές φορές οι εικόνες της παράστασης.

Σε δύο ιστορίες της παράστασης, οι σκηνοθέτες ενσωμάτωσαν κινηματογραφική εικόνα στη θεατρική δράση με θαυμάσιο αποτέλεσμα (Πηγή φωτογραφίας: Χανιώτικα Νέα)

Βέβαια το βιβλίο περιγράφει τα βάσανα των γυναικών. Έγραφε ο Κωστής Παπαγιώργης  παρουσιάζοντας το βιβλίο:

"... Και τι βάσανα! Το πρώτο και κύριο για κάθε γυναίκα –εύπορη, αλλά κυρίως άπορη– ήταν βέβαια ο γάμος, το συνοικέσιο, η προίκα και τα παιδιά. Γυναίκα ανύπαντρη δεν συναντήσαμε στις αφηγήσεις του τόμου, αντίθετα όλες –καλώς ή κακώς– πέρασαν το στεφάνι, γέννησαν παιδιά και βίωσαν τα βάσανα. Η πρόταση γάμου γινόταν πάντα από τον άνδρα, έδιναν λόγο και ίσαμε την ώρα του γάμου κατά κανόνα κρατούσαν την παραδοσιακή απόσταση μεταξύ τους. Μάλιστα, παρότι ήταν λογοδοσμένες, όταν συναντιόντουσαν στο χωριό ή στα χωράφια η υποψήφια νύφη άλλαζε δρόμο αλαφιασμένη και με κατεβασμένα μάτια..."

Η Γ. Σκοπούλη αναφέρει στη δική της σελίδα μερικές κουβέντες των γυναικών, που δίνουν και εικόνα της κατάστασης:

• Τρεις νύχτες του Δεκεμβρίου να κάτσουμε εδώ δεν τελειώνουν αυτά...
  Και με πάντρεψαν. Ούτε στήθος, ούτε τα ρούχα μου είχα ακόμη!
• Μόλις τελείωσα το Δημοτικό, άρχισα και το όργωμα. Μου άρεσε. Αν μ' έβλεπες να κάνω χωράφι! Πέταγα.
• Με τα πόδια και ξυπόλυτες. Τα παπούτσια στο χέρι για να μην χαλάσουν.
• Και αρχίσαμε με την σειρά από σπίτι σε σπίτι να θάβουμε τους νεκρούς.
• Το δρεπάνι για το θέρο τόχα πάντα δεμένο στη μέση μου για να μην το χάνω.
• Α, παλιόγρια! μου λεν. Έρχονται μπάμ-μπούμ, έχετε λίρες, έχετε λίρες... Καταστραφήκαμαν.
• Με την πεθερά μου ήμασταν φίλες, σαν μάνα με κόρη.
• Είχε την οχιά στη γλώσσα μέχρι να πεθάνει.
• Το πιο ωραίο ήταν ο ξέφλος. Φαγητά, τραγούδια, χοροί. Αξέχαστες βραδιές!
• Τώρα οι νέοι δε χορεύουν, δεν τραγουδάνε με το στόμα. Άλλοι λεν τραγούδια γι' αυτούς...
• Έβαλε τα χέρια μέσα η μαμή κι ανακάτευε.
• Η μάνα φοβόταν μήπως μείνω έγκυος και μας ζητήσουν προίκα παραπάνω!
• Κάθε χρόνο που ερχόταν έπιανε και από ένα παιδί.
• Πέθανε κι η γιαγιά. Ένα χρόνο τώρα είμ' ελεύθερη.
• Γιαγιά, φέρε ένα μαξιλάρι να βάλω στο κεφάλι του μπαμπά γιατί πέθανε.
• Για την αγρότισσα, που απ' αυτήν τρώνε ψωμί, κανένας δεν ασχολείται.

Νομίζω ταιριάζουν στη μέρα τα δυο ποιήματα του Τάσου Λειβαδίτη για τον αιώνιο διάλογο!

Και ν' αφιερώσω πάλι φέτος στην αδελφή μου το σχετικό ποίημα της Βισουάβα Σιμπόρσκα.

Η τελευταία εργάσιμη, της Μαρινέλλας Βλαχάκη

 Ως συνέχεια της προηγούμενης ανάρτησης είδα το τελευταίο βιβλίο που μόλις διάβασα της Χανιώτισσας Μαρινέλλας Βλαχάκη ("Η τελευταία εργάσιμη", εκδ. Μετρονόμος, 2012). Πρόκειται για μια συλλογή σύντομων διηγημάτων, όπου θάλεγε κανείς πως η συγγραφέας ανακαλεί μνήμες από το παρελθόν και εικόνες από τα Χανιά προηγούμενων δεκαετιών (μπορεί και οποιασδήποτε άλλης μικρής πόλης, εμένα όμως μου φέρνει ίδιες εικόνες και ίδια συναισθήματα από τα Χανιά). Σαν να κοιτάζει παλιές φωτογραφίες και να διηγείται τις ιστορίες τους. Εικόνες οικογενειακές, εικόνες ανθρώπων στη φτώχεια μα στην αξιοπρέπεια, εικόνες από χρονιάρες μέρες (έχει ξαναγράψει για χρονιάρες μέρες σε προηγούμενη συλλογή διηγημάτων, οι χρονιάρες μέρες έχουν ν' αφήσουν πάντα στη μνήμη μας κάτι ξεχωριστό). Εικόνες μοναχικών ανθρώπων σαν της κυρίας Άννας που εξομολογείται τη ζωή της σ' ένα μικρό σπουργίτι:

"... Λαχταρούμε, βρε αδελφέ, να συναντηθούμε , να μοιραστούμε όνειρα, έγνοιες  και χαρές.

Ευτύχησα να δημιουργήσω σχέσεις με ανθρώπους που αισθάνονται τυχεροί και μόνο που υπάρχω στη ζωή τους...

... Ξέρω μόνο πως ετούτη η εξομολόγηση δε γίνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, γιατί τότε η πίκρα περισσεύει, γίνεται δυνατή βροχή και στάζει ασταμάτητα από τις χαραμάδες της σκεπής..."

Σαν την ηλικιωμένη κυρία που της άρεσε να παρατηρεί τα κουμπιά, είχε μάθει μοδιστρική και είχε πάρει ψαλίδι από την κυρία Δήμητρα (όπως και η δική μου μάνα που είχε πάρει ψαλίδι και είχε μάθει μοδιστρική από την κυρία Ζαμπιώ στη Νέα Χώρα). Κι εδώ ιστορία με κουμπιά, όπως η τελευταία συλλογή του Σωτήρη Δημητρίου "Το κουμπί και το φόρεμα", η συλλογή "Κουμπότρυπες" της επίσης Χανιώτισσας Ευτυχίας Καλλιτεράκη και το μυθιστόρημα "Το χαμένο κουμπί" της Ιωάννας Καρατζαφέρη!

Και μια ιστορία από τη Σπιναλόγκα (να θυμίσω πως η Βλαχάκη, σαν ηθοποιός, έπαιξε στη Σειρά το Νησί, ήταν η γυναίκα του δημάρχου). Μ' εντυπωσίασε η ιστορία ο Καργιάτζουλας  γιατί μου θύμισε λέξη που είχα ν' ακούσω πολλά χρόνια. Και τι είναι ο καργιάτζουλας που δεν την έχει κανένα λεξικό; Τον έχω στο μυαλό μου σαν ένα ζωύφιο τρομερό, ένα σκουλίκι (με δυο κεφάλια μου τον περιέγραψε η μάνα μου όταν τη ρώτησα), "έχεις καργιάτζουλα στην τσέπη" λένε για τον τσιγκούνη που δε βάζει το χέρι στην τσέπη, "έβγαλες καργιατζούλους από το καθισιό", λένε γι' αυτόν που όλο κάθεται και ... σκουλήκιασε.

Και σ' άλλα σημεία δίνει λέξεις από το τοπικό ιδίωμα, σαν το ... σφανταχτό στην Αναμνηστική φωτογραφία, που θα μπορούσε να 'ναι μέρος του αφιερώματος για τις παιδικές φωτογραφίες. Σφανταχτό λοιπόν, αυτό που ... σφαντάζει, που γυρνά σαν τ' αερικό, σαν το ... σφάνταγμα! "Θεός φυλάξοι... όπως το φοβόμουνα ... παλαβό είσαι κακορίζικο!" της είπε η θεία Σμαράγδη όταν είπε ότι δεν την 'άφηνε ο Βενιζέλος να κάνει κούνια. Αυτός που ... "στεκόταν ακόμα κουστουμαρισμένος, ατάραχος, πάντα στην ίδια θέση".

Το Πλύνε βάλε με τα ρούχα που άφηνε η θεία από την Αμερική μου θύμισε τη θεία μου τη Σοφία, κάθε καλοκαίρι που έρχονταν από τη Γερμανία μας έφερνε μια βαλίτσα ρούχα, κι έτσι το' χα παράπονο γιατί ποτέ μου μέχρι που μεγάλωσα για τα καλά δεν είχα φορέσει καινούριο ρούχο! Και βέβαια στο ίδιο λέει και νιώθω σαν να με αντιγράφει:

"Σας έλεγα λοιπόν πως μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερο μοιάζω στη μητέρα μου και στη θεία Δήμητρα. Θυμάμαι και διηγούμαι, χαμογελώ και το πρόσωπό μου γίνεται πλισέ, όπως εκείνο το φόρεμα..."

Η Μαρινέλλα Βλαχάκη εκτός από συγγραφέας, είναι ποιήτρια, ηθοποιός, άνθρωπος του πολιτισμού για τα Χανιά. Έχει διασκευάσει και ανεβάσει καταπληκτικές παιδικές παραστάσεις γράφοντας η ίδια ή διασκευάζοντας παιδικά παραμύθια, από τα οποία έχω διαβάσει (και μόνο γι' αυτό ξεχωρίζω) τη "Μηλιά" του Εμμανουήλ Ροϊδη, το οποίο έχει εκδοθεί στα Χανιά από την Πολιτιστική Εταιρεία Κρήτης - Πυξίδα της Πόλης (εδώ για την παράσταση αρχές του χρόνου στην παιδική - εφηβική βιβλιοθήκη του Δήμου Χανίων). Ολόκληρο το αρχικό κείμενο του Ροϊδη έχει αναρτηθεί στο ιστολόγιο του Σαραντάκου εδώ.

Μου άρεσε επίσης όταν το είχα διαβάσει (στην πρώτη του έκδοση) το μυθιστόρημα Σιλάνς σιλβουπλέ, τόσο για τη θεματική του όσο και για το ιδιαίτερο στυλ γραψίματος που έχει (ξανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μετρονόμος). Νομίζω ετοιμάζεται για ταινία από τον Παπαδουλάκη. Μακάρι!