Από τα καλύτερα βιβλία που διάβασα το χρόνο που πέρασε ήταν οι "Δενδρίτες" της Κάλλιας Παπαδάκη. Μέσα από τις ιστορίες γενεών ελλήνων μεταναστών στο Κάμντεν του Νιου Τζέρσεϊ της Αμερικής από τη δεκαετία του ΄20 μέχρι σχεδόν τις μέρες μας, η συγγραφέας μας αφηγείται τη ζωή και την εξέλιξη της πόλης όλα αυτά τα χρόνια και βρίσκει την ευκαιρία να σταθεί στις συνθήκες που διαμορφώνονταν για τους μετανάστες (ή και οι ίδιοι διαμόρφωναν στους τόπους που πήγαιναν), αλλά επίσης στις οικονομικές και πολιτικές καταστάσεις, στο κραχ του '29, στα ναρκωτικά, στην ποτοαπαγόρευση, στη μαφία, στην Κου-Κλουξ-Κλαν.
Έχει ψάξει σε αρχεία και χρησιμοποιεί λεπτομέρειες της καθημερινότητας με πολλή πειστικότητα, ας πούμε δρομάκια της πόλης και συνήθειες των ανθρώπων, ο ποταμός Ντέλαγουερ και οι γέφυρες Μπέντζαμιν Φράνκλιν και Ουόλτ Ουίτμαν, που βάζουν τον αναγνώστη στο πλαίσιο της κάθε εποχής που αφηγείται. Το μυθιστόρημα είναι ένα συνεχές πηγαινέλα από τη μια εποχή στην άλλη μέσα από τις ιστορίες του Αντώνη Καμπάνη (Νώντα) και του γιου του Μπέιζελ Καμπάνη, των γυναικών τους και των παιδιών τους, αλλά και του Ιταλού Μέκκα, που ήταν αφεντικό του Αντώνη. Αυτός, επίσημα είχε γραφείο τελετών, λεφτά όμως έβγαζε από το παράνομο εμπόριο γκράπας και με αφορμή την περίπτωσή του η συγγραφέας δίνει συγκλονιστικά στοιχεία για τη νοθεία που γινόταν στα ποτά και τη λειτουργία των παράνομων αυτών κυκλωμάτων.
Πολλά στοιχεία, πολλές πληροφορίες για την πόλη και τους ανθρώπους, ασθμαίνουσα γραφή, κάθε παράγραφος μια πρόταση, για να μην το σταματάς. Δεν θέλεις να το αφήσεις. Είναι εντυπωσιακό πώς ξεδιπλώνεται η ιστορία μιας πόλης και μαζί η ιστορία των ανθρώπων που την κατοικούν, πολλοί οι έλληνες οι μετανάστες στην αρχή, πορτορικάνοι και μεξικανοί αργότερα, οι οποίοι θα δώσουν και μια διαφορετική μορφή στη ζωή της.
Σήμερα πια, το Κάμντεν είναι μια από τις φτωχότερες πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών και μια από τις πόλεις με τη μεγαλύτερη εγκληματικότητα. Η αλήθεια είναι ότι η ανάγνωση του βιβλίου με κέντρισε να διαβάσω λίγα περισσότερα για την πόλη. Πλούσια ιστορικά στοιχεία βρίσκουμε στην επίσημη σελίδα του Δήμου της πόλης (http://www.ci.camden.nj.us/history/).
Εδώ, θα αναφερθώ σε δύο στοιχεία για τα οποία επίσης αξίζει να την έχουμε στο νου μας. Το Κάμντεν είναι η "πατρίδα" της φωνογραφικής εταιρείς RCA Victor με σήμα τον σκύλο Nipper (His Master's Voice), ενώ λίγο νωρίτερα στην πόλη είχε εφευρεθεί το γραμμόφωνο από τον Eldridge R. Johnson (αρχές 20ου αιώνα).
 |
| Το σήμα κατατεθέν της RCA (Πηγή φωτογραφίας εδώ) |
 |
| Το περίφημο Nipper Building, σήμερα συγκρότημα διαμερισμάτων, για να θυμίζει τον κολοσσό RCA, τους φωνογράφους και το σκύλο Nipper (Πηγή εδώ) |
Το Κάμντεν είναι επίσης γνωστό από τον μεγάλο, πρωτοποριακό για την εποχή του Αμερικανό ποιητή Ουολτ Ουίτμαν (1819-1892), ο οποίος έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του εδώ.
 |
| Το σπίτι όπου έζησε τα τελευταία χρόνια ο Walt Whitman (Πηγή φωτογραφίας εδώ) |
Στην Εισαγωγή της ελληνικής έκδοσης του επικού ποιήματος "Το τραγούδι του εαυτού μου" (Ηριδανός, 2006), η μεταφράστρια Ζωή Νικολοπούλου γράφει ότι στις 26 Μαρτίου 1892 ο Ουίτμαν κηδεύτηκε χωρίς ιερέα και σταυρό, με το πλήθος να τον ακολουθεί σε απόσταση έξι χιλιομέτρων στον τάφο, όπου αναγράφονται οι παρακάτω στίχοι:
Το βάθρο μου είναι στερεωμένο και σφηνωμένο σε γρανίτη,
Περιγελώ αυτό που εσείς ονομάζετε αποσύνθεση,
Και ξέρω την έκταση του χρόνου.
 |
| Ο τάφος του Ουίτμαν στο Κάμντεν (Πηγή: από τις ψηφιακές συλλογές της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου) |
Ο Μπόρχες είχε γράψει για τον Ουίτμαν πολλά κείμενα (τα βρίσκουμε στην πρόσφατη έκδοση Δοκίμια Ι & ΙΙ, εκδ. Πατάκη 2015, με πολύ καλή μετάφραση και επιμέλεια του Αχιλλέα Κυριακίδη). Εδώ όμως παραθέτω στα αγγλικά το σονέτο "Camden, 1892", όπου ο Μπόρχες φαντάζεται και υμνεί τον ποιητή πάνω στο νεκρικό κρεβάτι (η αγγλική μετάφραση από εδώ):
The smell of coffee and the daily news.
Another Sunday and the Sunday blues.
Morning. Printed on a hazy page,
some happy other poet's vain displays
of allegoric verse. And in this place,
poor but still well kept, the old man lies
white and flat in bed. His idle eyes
look in the tired mirror at his face.
He thinks (it doesn't shock him now) that face
is him. His absent-minded fingertips
pluck at his muddy beard and plundered lips.
The end is not far off. And his voice says:
I almost am not. But my lines keep the rhythm
of life and its splendor. I was Walt Whitman.
Και, τελικά, τι είναι οι δενδρίτες; Στην εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Larousse-Britannica, διαβάζω πως είναι αποφύσεις (αποφυάδες) του σώματος του νευρικού κυττάρου που διατρέχονται από τοπικά ρεύματα και από δυναμικά δράσης και που μεταφέρουν μηνύματα. Είναι επίσης δενδρόμορφοι κρύσταλλοι που αναπτύσσονται με διακλαδώσεις κατά τις τρεις διαστάσεις του χώρου και αποτελούν μια από τις δυνατές μορφές διασταύρωσης των κρυστάλλων.
Εξάλλου, ήδη επιστήμονες έχουν συνδυάσει τη σχέση των νευρώνων αυτών με τη μνήμη και μάλιστα με τη μνήμη των χώρων, των τόπων. Δεν μπορώ να συνεχίσω στην ερμηνεία της δράσης τους ως προς τη φυσιολογία, παρατηρώ όμως ότι και η συγγραφέας στους Δενδρίτες διερευνά αυτές τις διακλαδώσεις και τους σχηματισμούς που προκύπτουν στους ανθρώπους, στις κοινωνίες και στους τόπους, και αυτά μέσα από τη μνήμη. Ή μήπως και μέσα από τη λήθη; Αυτά πάνε μαζί. Και μέσα από τη μνήμη και τη λήθη, η Αμερική του εικοστού αιώνα και η Ελλάδα του εικοστού και του εικοστού πρώτου αιώνα...
