Bloomsday και Δουβλινιάδα σήμερα

Μέρα γιορτής η σημερινή για τους Ιρλανδούς. Είναι η Bloomsday, σε ανάμνηση μιας μέρας - 16 Ιουνίου 1904 - από τη ζωή του Μπλουμ, του ήρωα του Τζέιμς Τζόυς στον Οδυσσέα του. Σήμερα το Δουβλίνο γιορτάζει. Αλλά, και σε όλο τον κόσμο, η Bloomsday γιορτάζεται, πολλές πόλεις συμμετέχουν στην ανάγνωση κειμένων του σπουδαίου Ιρλανδού συγγραφέα (όχι, η Αθήνα δεν συμμετέχει).

Είχα ξαναγράψει πριν δυο χρόνια (http://katerinatoraki.blogspot.gr/2011/06/16-1904.html) για την ημέρα αυτή γιατί με εντυπωσιάζει η τόση δραστηριοποίηση (παρά και τον εμπορικό χαρακτήρα που μπορεί να προσλαμβάνει και την ίσως  υπερβολική έκθεση του θέματος αλλά και του σπουδαίου συγγραφέα). 

Όμως, δεν μπορώ να μη σκεφτώ, τι κάνουμε εμείς για τον Καβάφη (έχουμε και Έτος φέτος), τι κάνουμε για τον Καζαντζάκη, για να αναφέρω μόνο δύο μεγάλους μας λογοτέχνες που έχουν και ιδιαίτερη διεθνή απήχηση. Και βέβαια, μου δίνεται και πάλι η ευκαιρία να διαμαρτυρηθώ για το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ, είχαμε ένα θεσμό που με όλα τα στραβά (που ας τα διορθώσουν), μπορούσε να πάρει πάνω του τέτοιες πρωτοβουλίες. Όμως τι λέω τώρα, πονάει δόντι, κόψει κεφάλι, το έκαναν στο ΕΚΕΒΙ, το κάνουν στις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες,  το έκαναν στην ΕΡΤ, το κάνουν στην κοινωνία όλη!

Το σπίτι στο Παρίσι όπου ο Τζέημς Τζόυς ολοκλήρωσε τον Οδυσσέα του (φωτογραφία από ταξίδι μου στο Παρίσι)

Με την ευκαιρία της μέρας, προτείνω για ανάγνωση το μυθιστόρημα  Δουβλινιάδα του Ενρίκε Βίλα - Μάτας (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011, μετάφραση Νάννα Παπανικολάου). Πολλοί εκδότες θα βρουν τον εαυτό τους στο έργο αυτό του Ισπανού λογοτέχνη (και ίσως μελαγχολήσουν μάλιστα, βρίσκοντας αντιστοιχίες και με την εποχή και την κατάσταση στη χώρα μας). Και πολλοί αναγνώστες θα βρουν τον εαυτό τους, ως βιβλιόφιλοι, ως εραστές της ιρλανδικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αλλά και ως εραστές της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Για όλα έχει αναφορές ο Βίλα-Μάτας, ένας σπουδαίος λογοτέχνης και διανοητής, που αξίζει κανείς να δει τη συζήτηση που είχε με τον Ανταίο Χρυσοστομίδη και τη Μικέλα Χαρτουλάρη για την καταπληκτική σειρά εκπομπών "Οι κεραίες της εποχής μας" (δυστυχώς και το Αρχείο της ΕΡΤ έχει μαύρο τώρα, File not Found, με τις εντολές του Αντώνη Σαμαρά και την ανοχή τουλάχιστον των άλλων εταίρων, η πληροφόρηση φιμώνεται, μια εγκληματική, σκοταδιστική, αντιδημοκρατική στιγμή της ιστορίας μας).

Στη δική του Δουβλινιάδα, ο Βίλα-Μάτας περιγράφει έναν συνταξιούχο Ισπανό εκδότη, με εμμονές στον Τζέημς Τζόυς, με σφοδρή επιθυμία να επισκεφθεί την πόλη του το Δουβλίνο και τα μέρη που σύχναζε (αυτός ή οι ήρωές του, ένα και το αυτό εξάλλου πια), με προβληματισμούς για τη νέα εποχή της τυπογραφίας, και ο οποίος σχεδιάζει να γιορτάσει το τέλος της εποχής του Γουτεμβέργιου στην πατρίδα του αγαπημένου του συγγραφέα. (Θυμίζω ότι για το τέλος ή το επόμενο βήμα της εποχής Γουτεμβέργιου προβληματίζεται και η Χριστίνα Μπάνου στο βιβλίο της που παρουσίασα πρόσφατα). Και ξεκινά έτσι ένα ταξίδι λόγου, αναμνήσεων, αναφορών, αναδρομών, ένα όμορφο ταξίδι στον λόγο και στο πνεύμα και άλλων σπουδαίων συγγραφέων από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. 

Μου άρεσε το ταξίδι του Βίλα-Μάτας στον κόσμο του Τζέημς Τζόυς, στον κόσμο των συγγραφέων (έχει ονομαστεί εξάλλου και συγγραφέας των συγγραφέων), στους προβληματισμούς για το βιβλίο, τις εκδόσεις, την ψηφιακή εποχή. Και πολύ μου άρεσε το ταξίδι στο Δουβλίνο!

Ένα αφιέρωμα από καρδιάς

Αφιερωμένη η ανάρτηση στο βιβλιοθηκάριο που σήμερα έχει γενέθλια. Πολύχρωμες χαρές Γιώργο! (Πηγή εικόνας: καρτ-ποσταλ από τη συλλογή μου, είναι το έργο "walking tour in the night" του Ούγγρου  καλλιτέχνη Károly Reich)

Μου ζητήθηκε να συμμετέχω στα ... Κατσαμάκεια 2013, δηλαδή να γιορτάσουμε τα σημερινά γενέθλια του βιβλιοθηκάριου με ένα διιστολογικό αφιέρωμα. 

Είπα ναι, γιατί όχι;

Μετά... σκέφτηκα ότι δεν μου πάει να κάνω προσωπικές αναφορές, και μάλιστα με αυτό το ... βαρύγδουπο "κατσαμάκεια" (παρολίγον να σκεφτώ "είμαι και κάποιας ηλικίας!").  Ετοίμασα ένα κείμενο - για τον αγαπημένο του χώρο των βιβλίων - και σκόπευα να του το αφιερώσω. Αλλά, δε μου βγήκε. Ήθελα τελικά να γράψω και για τον ίδιο, γαιτί όχι, κάποιες σκέψεις που μου ήρθαν.

Κατσαμάκεια 2013 λοιπόν!

 Έχουμε Κατσαμάκηδες στο χωριό, στο Νίππος Αποκορώνου, μα ο Γιώργος δεν είναι Κρητικός.

Τον γνώρισα τη δεκαετία του 90, τον είχα φοιτητή και αυτόν και την καλή του (το καλλιοπάκι του, γιόρταζε χθες, να τη χαίρεσαι Γιώργο), τους ξεχώριζα από τότε, η αλήθεια να λέγεται. Τους έχασα κάποια χρόνια, μέχρι που η πολύ καλή μου φίλη η Νανά μου μίλησε για τα Κατσαμάκια, είχαν τα παιδιά τους λέει στον παιδικό σταθμό της Νανάς και του Νίκου (έχει γράψει μια καταπληκτική και συγκινητική ανάρτηση για το Νίκο και τη Νανά ο Γιώργος) και η κουβέντα τους έφερε σε μένα (και τα δικά μου παιδιά είχαν πάει στη Νανά, ήταν στα πρώτα χρόνια του σταθμού, η Νανά ακόμη διηγείται ιστορίες με το μεγάλο!). Ο ενθουσιασμός μου δεν περιγράφεται!

Και ήρθε το διαδίκτυο και τα ιστολόγια. Παρακολουθώ ένα μαχητικό, καλλιεργημένο, ευθύ και έντιμο νέο άνθρωπο να παρεμβαίνει. Τι καλύτερο, τι πιο όμορφο, τι πιο παρήγορο για μένα, που ανήκω σε μια προηγούμενη γενιά, που προβληματίστηκε, που πίστεψε, που διεκδίκησε, που αμφισβήτησε, που υποχώρησε, που συμβιβάστηκε ή κλείστηκε στον εαυτό της, που ξαναπροβληματίζεται, ξαναδιεκδικεί, ξαναμάχεται, ξαναπιστεύει. Και που πλέον περιμένει από τους νεότερους γιατί - ευτυχώς - είναι και καλύτεροι.

Δυσκολεύομαι να συνεχίσω, ας αφιερώσω στο Γιώργο, αλλά και σε όλους που συμμετέχουν στο αφιέρωμα, μια μαντινάδα του Αριστείδη Χαιρέτη:

Ως και το πικραμύγδαλο,

που εκ φύσεως πικραίνει,

σαν είναι από τα χέρια σου, 

ω Θέ μου πώς γλυκαίνει!

Πολύχρωμες στιγμές λοιπόν!

  ___________________________


Στο διιστολογικό αφιέρωμα συμμετέχουν επίσης τα παρακάτω ιστολόγια (βλ. και #katsamakeia2013  στο twitter):

Nefosis A : Εμπρός λοιπόν καλά μου βιβλία!

roubinakiM : Το μάθημα που πρέπει να πάρεις, μικρέ μου Δίδυμε

Ο Δύτης των Νιπτήρων: Ο φανταστικός Βιβλιοθηκάριος

Deva Aleema: V for Vivliothikarios

Kidscloud: ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ! ;) ΚΑΤΣΑΜΑΚΕΙΑ 2013

Dina Vitzileou: Κατσαμάκεια 2013, μια γλυκειά όψη του διαδικτύου...

Σημειωματάριο: Χρόνια πολλά, Γιώργο!

Σταυρούλα: Ο φίλος μου ο Γιώργος 

Ερυθρό Καγκουρώ: Αντί πινακίου φακής…

Μούργος: Ένας κότσυφας στη μπλογκόσφαιρα! 

silentcrossing ρόλερ κόστερ στη βιβλιοθήκη 

κόκκινο  μπαλόνι:Για το βιβλιοθηκάριο της καρδιάς μας

Poyanna: Να κάνουμε αφιέρωμα με θέμα...

Ψαροκόκκαλο: Ευχές σε έναν άγνωστο

Τσαλαπετεινός  Kaçamakεια 2013

Anna Silia: Όταν ήμουν...βιβλιοθηκάριος

Σελιτσάνος: Το φως

Κουπέπκια: Κατσαμάκεια συνωμοσιολογία

Kizil kum: τσακμακ

γρηγόρης στ.: γρηγόρης στ είπε...

Οι Υπνοβάτες, του Άρθουρ Καίσλερ: εις μνήμην Ιωάννας Χατζηνικολή

Έφυγε σήμερα η Ιωάννα Χατζηνικολή, μια σημαντική μορφή από το χώρο του βιβλίου, ιδιοκτήτρια του ομώνυμου εκδοτικού οίκου και μεταφράστρια. Στα μέχρι αυτή τη στιγμή δημοσιεύματα που έχω δει με αφορμή αυτό το γεγονός, όταν αναφέρουν μεταφράσεις που είχε κάνει, παρατηρώ ότι λείπει - από όλα -  η αναφορά στο βιβλίο "Υπνοβάτες: Μια ιστορία της αλλαγής του κοσμικού οράματος του ανθρώπου (Πυθαγόρας - Κοπέρνικος - Κέπλερ - Γαλιλαίος - Νεύτωνας)" του Άρθουρ Καίσλερ, εκδόσεις Χατζηνικολή, 1975 (The sleepwalkers, 1959).

Το βιβλίο είναι ένα απολαυστικό ανάγνωσμα, αφού βέβαια λάβουμε υπόψη ότι γράφτηκε το διάστημα 1955-1958 κι επομένως οι γνώσεις και η αφομοίωσή τους γύρω από τις νέες εξελίξεις στις Θετικές Επιστήμες και κύρια στη Φυσική αλλά και στην Τεχνολογία ήταν σε πρώιμο στάδιο (παρόλο που ο Μπορ και ο Αϊνστάιν είχαν ήδη αμφισβητήσει την  κλασική θεωρία της νευτώνειας φυσικής).

Ο Καίσλερ ασχολείται με την ιστορία της κοσμολογίας από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι το Νεύτωνα. Και λέω πολύ παλιά χρόνια γιατί ξεκινά τις αφηγήσεις του για τον Κόσμο, τον κόσμο του Σύμπαντος από την "Αυγή", με αναφορές στους Χαλδαίους, στους Βαβυλώνιους, στους Αιγύπτιους, στους Εβραίους για να περάσει στους Έλληνες όπου, ξεκινώντας από τους Ίωνες φιλοσόφους και κάνοντας πολλές ιδιαίτερες αναφορές σε πρόσωπα, ασχολείται ιδιαίτερα με τον Πυθαγόρα και το όραμά του για το Σύμπαν.

Προχωρά στα ελληνορωμαϊκά και πρώτα χριστιανικά χρόνια και φτάνει στο Μεσαίωνα. Αφιερώνει ολόκληρο κεφάλαιο στον Κοπέρνικο, τον ντροπαλό εφημέριο, όπως τον ονομάζει. Στη συνέχεια ασχολείται με τον Κέπλερ και το κοσμικό μυστήριο, με τον Τύχο, με τον Γαλιλαίο και τη δίκη του, ενώ τελειώνει με το Νεύτωνα, με τον οποίο "θα πρέπει να κλείσει και η αφήγησή μας της αλλαγής του κοσμικού οράματος του ανθρώπου" (σελ. 376).

Όλοι αυτοί, λέει ο Καίσλερ, είχαν ως σκοπό όχι την κυριαρχία της φύσης, αλλά την κατανόησή της. Όταν λέει ότι ασχολείται με την κοσμολογία, εννοεί ότι ασχολείται "με την εξέλιξη του οράματος που είχε ο άνθρωπος για το σύμπαν που τον περιέβαλλε". Ασχολείται με τα παραπάνω πρόσωπα, αναζητά στοιχεία από τη ζωή τους και φτιάχνει τους μύθους τους.

Κι έτσι πρέπει να διαβαστεί. Ο ίδιος λέει στην εισαγωγή ότι "δεν είναι ένα εκλαϊκευμένο επιστημονικό βιβλίο αλλά μια προσωπική και θεωρητική αφήγηση ενός αντιφατικού θέματος". Σταματά στο Νεύτωνα γιατί, όπως λέει, "βασικά εξακολουθούμε να ζούμε μέσα σ' έναν Νευτωνικό κόσμο" (ποιος ξέρει αν το 1959 είχε ακούσει για τα κβάντα...). 

Και βέβαια όταν στον Επίλογο κάνει λόγο για την πρόοδο της επιστήμης (της φιλοσοφίας της φύσης, όπως λέει) που δεν ήταν συνεχής και που αναπτύχθηκε "με συμπτωματικούς πήδους και γκέλ που εναλλάσονταν με απατηλές αναζητήσεις, αδιέξοδα, κάμψεις, περιόδους τύφλωσης και αμνησίας" (σελ. 381), δεν γνώριζε τίποτα για την εκθετική ανάπτυξη της επιστήμης, όπως διατυπώθηκε το 1963 στο βιβλίο "Little Science, Big Science" από τον σπουδαίο ιστορικό της επιστήμης Derek J. de Solla Price (και ιστορικό της τεχνολογίας - όσοι πήγαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο να δούν την Έκθεση για το Μηχανισμό των Αντικυθήρων θα είδαν ότι ήταν κεντρικό πρόσωπο στην έναρξη μελέτης του τεχνολογικού αυτού επιτεύγματος - αλλά και θεμελιωτή των απόψεων για την εξέλιξη της επιστημονικής πληροφόρησης και των σχετικών εφαρμογών, όπως είναι η ανάλυση των βιβλιογραφικών παραπομπών και η επιστημομετρία).

Αν και ξεπερασμένο, δεν παύει να είναι ενδιαφέρον και κυρίως απολαυστικό. Αλλά και προφητικό: "...  μέσα σ' ένα πολύ κοντινό μέλλον, ο άνθρωπος ή θα καταστρέψει τον εαυτό του ή θα ξεκινήσει για τ' άστρα".  

Αλήθεια, τι έγινε τελικά;

--------------------------------------------

Υστερόγραφο: Ομολογώ ότι τον Καίσλερ τον είχα γνωρίσει από νωρίς με το βιβλίο του "Το μηδέν και το άπειρον" (από τις εκδόσεις Ηριδανός, σε μετάφραση Αλέξανδρου Κοτζιά). Έφτασα στους Υπνοβάτες του όταν πριν λίγα χρόνια διάβασα το βιβλίο Η τριλογία των επαναστάσεων: Δόκτορ Κοπέρνικος. Κέπλερ. Το γράμμα του Νεύτωνα του Τζων Μπάνβιλ (Κέδρος, 2008). Τότε με ξένισε ο τίτλος γιατί είχα μόλις διαβάσει  και την τριλογία "Υπνοβάτες" του Χέρμαν Μπροχ.  Είναι η περιπέτεια της ανάγνωσης, κάτι σαν το "Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης"... Είναι το υπέροχο ταξίδι στα βιβλία...

Να σώσουμε τις βιβλιοθήκες γιατί τις αγαπάμε και γιατί τις χρειαζόμαστε!

Συμβολικά, μα όχι μόνο, επέλεξε τις βιβλιοθήκες η Κυβέρνηση για να ξεκινήσει την εφαρμογή της πολιτικής  που της υπαγορεύει η τρόικα, της πολιτικής που δεν υπολογίζει, που απαξιώνει, που αγνοεί ανθρώπους, θεσμούς, αξίες, στο όνομα του "όλοι φταίτε", "άχρηστοι", "διεφθαρμένοι", "θα σας δείξω εγώ", "κακό κράτος", "δημόσιο=κακό". Κι έτσι άφησε να διαρρεύσει στην αρχή (ώστε να προετοιμάζει το έδαφος) και δημοσιοποίησε στη συνέχεια τη λίστα με 17 οργανισμούς (κάποιους απίθανους, αλήθεια ποιοί ... τους έφτιαξαν;) ανάμεσά τους όμως και το ΕΚΕΒΙ (είπαμε, η διάλυσή του έργο ζωής για τον κ. Τζαβάρα) και 46 βιβλιοθήκες οι οποίες, λέει, συγχωνεύονται. Τι εννοεί εδώ ο αρμόδιος Διοικητικής Μεταρρύθμισης (που θα ... παραιτούνταν αν επέμενε η όποια τρόικα να γίνουν απολύσεις στο δημόσιο), συγχωνεύονται μεταξύ τους (δηλαδή η Κέρκυρας με την Ανδρίτσαινας και με της Χίου;) ή πώς τέλος πάντων; Μου θυμίζει τη λύση που πήγαν να εφαρμόσουν σε κάποια ΤΕΙ προ μηνών, η πάνσοφη Αθηνά βάζει παντού το χέρι της λοιπόν!

Εδώ δεν θα σταθώ άλλο στο ίδιο το πρόβλημα τώρα (χωρίς σε καμία περίπτωση να το υποτιμώ βέβαια), αν τελικά η Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας σωθεί ή όχι όπως διαβεβαίωσε ο κ. Τζαβάρας, αν και πόσο χρήσιμες είναι οι δημόσιες βιβλιοθήκες, αν και τι έργο προσφέρουν ή έχουν μέχρι τώρα προσφέρει κτλ κτλ. Ευτυχώς, έχουν αρχίσει ν΄ακούγονται φωνές, και για την Ανδρίτσαινα και για την Κοραή της Χίου και για την Κέρκυρας και για τη Λιβαδειάς και για τη Ναυπάκτου και για τη Λαμίας και για τη Μυτιλήνης κ.ά. Και είναι παρήγορο αυτό.

Έχω όμως ένα προβληματισμό γενικότερο. Στ' αλήθεια τις αγαπάμε τις βιβλιοθήκες; Στ' αλήθεια, νιώθουμε να τις χρειαζόμαστε τις δημόσιες (και τις δημοτικές) βιβλιοθήκες; Εμείς οι πολίτες, οι κάτοικοι της πόλης, της γειτονιάς που έχει βιβλιοθήκη, ξέρουμε τι κάνει αυτή η βιβλιοθήκη; Την έχουμε ποτέ επισκεφθεί; Έχουμε νιώσει ντην ανάγκη να το κάνουμε; Αλλά κι έχουμε βρει μπροστά μας κάποια ανακοίνωση, κάποια αφίσα της βιβλιοθήκης;

Κι αν είμαστε γονείς, έχουμε πάει τα παιδιά μας στη βιβλιοθήκη της γειτονιάς; 

Κι αν είμαστε δάσκαλοι, έχουμε πάει τους μαθητές μας στη βιβλιοθήκη της γειτονιάς;

Μα κι αν είμαστε γονείς, μας έχουν δει τα παιδιά μας να διαβάζουμε; Κι έχουμε διαβάσει παραμύθια στα παιδιά μας σήμερα για να διαβάσουν μόνα τους αύριο;

Κι αν είμαστε δάσκαλοι, έχουμε συστήσει στους μαθητές μας βιβλία για διάβασμα κι έχουμε παρακολουθήσει την πορεία της ανάγνωσης και τους έχουμε ζητήσει να γράψουν έκθεση κι έχουμε συζητήσει για βιβλία και τα έχουμε βάλει να ψάξουν σε βιβλιοθήκες (και στη βιβλιοθήκη του σχολείου, όχι στο Ιντερνετ) για ένα θέμα;

Κι αν είμαστε βιβλιοθηκονόμοι, διαφημίζουμε τη βιβλιοθήκη μας; Έχουμε αναγνωστική πολιτική (επί της ουσίας, όχι ... πανηγυριώτικη); Δημιουργούμε λέσχες ανάγνωσης με σχέδιο, προγραμματισμό, ποιότητα; Μελετάμε την κοινότητά μας και ανάλογα λειτουργούμε;

Δεν έβαλα τα ερωτήματα για ... εξυπνάδα, ούτε γιατί έχω αρνητική απάντηση. Αντίθετα, επειδή ξέρω (ή πιστεύω έστω) ότι στα παραπάνω ερωτήματα υπάρχουν σε μεγάλο ποσοστό θετικές απαντήσεις, αυτό που χρειάζεται είναι μια εγρήγορση, μια κινητοποίηση και μια διεκδίκηση, προς την πολιτεία, προς τους συλλογικούς /θεσμικούς φορείς που δεν καταλαβαίνουν και προς όσους από τις παραπάνω κατηγορίες δεν αντιστοιχεί το θετικό πρόσημο της απάντησης. 

Η διεκδίκηση είναι να σώσουμε τις βιβλιοθήκες μας γιατί τις αγαπάμε και γιατί τις χρειαζόμαστε.

Έτσι, ξεκινώντας από την παρότρυνση της δυναμικής Κατερίνας Κεράστα με το θαυμάσιο λογότυπο "Αγαπώ τη βιβλιοθήκη μου", προτείνω να πάμε ακόμη παραπέρα. Γιατί, ακόμη και αν δεν... "συγχωνευθεί" τελικά η Βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας ή της Κέρκυρας ή της Χίου, το πρόβλημα εξακολουθεί να υπάρχει. Και για εκείνους που σκέφθηκαν την όποια λύση μόνο με οικονομίστικα ή δεν ξέρω τι άλλα κριτήρια, αλλά και για εμάς που δεν απαντάμε ναι στα παραπάνω ερωτήματα.

Και αντί να προτείνω εδώ, τώρα και μόνη μου τρόπους ενεργοποίησης, σκέφτηκα να παραθέσω μερικές περιπτώσεις αντίστοιχων δράσεων σε άλλες χώρες. Ας τις περιδιαβούμε κι ας πάρουμε ιδέες, δεν είναι κακό.

Στη Μεγάλη Βρετανία οι περικοπές στους προϋπολογισμούς των βιβλιοθηκών έχουν γίνει κανόνας. Ταυτόχρονα όμως, έχει αναπτυχθεί πλατύ κίνημα υποστήριξης των βιβλιοθηκών, όχι μόνο από τους ίδιους τους βιβλιοθηκονόμους, αλλά και από τους πολίτες που χρησιμοποιούν τις βιβλιοθήκες και νοιάζονται για την ύπαρξή τους.

Εδώ και δυο χρόνια υπάρχει η καμπάνια "Save our libraries" που πέραν του γενικού αιτήματος, εξειδικεύεται και σε κάθε βιβλιοθήκη χωριστά, δίνοντας τη δυνατότητα της ενεργοποίησης και της κινητοποίησης των κατοίκων κάθε περιοχής. Συχνές αναφορές βρίσκονται στην εφημερίδα Guardian. Για παράδειγμα, μια ενδιαφέρουσα αναδρομή στον ένα χρόνο της καμπάνιας αυτής δίνεται σε άρθρο της  του 2012.

Ενδιαφέρον έχει και η συλλογικότητα "Voices for the Library" η οποία δίνει βήμαγια προβλή ζητημάτων σχετικών με τις δημόσιες βιβλιοθήκες.

Εξίσου ενδιαφέρον παρουσιάζει η συλλογικότητα "The Library Campaign", η οποία έχει σκοπό την υποστήριξη των βιβλιοθηκών μέσω δράσεων από φίλους και ομάδες χρηστών.

Αντίστοιχες καμπάνιες υπάρχουν και σε άλλες χώρες, όπως η καμπάνια "Σώστε τις βιβλιοθήκες" στις ΗΠΑ και η καμπάνια για τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία στον Καναδά.

Να σημειώσω επίσης ότι στο πλαίσιο του κινήματος Occupy στη Νέα Υόρκη και σε άλλες πόλεις δημιουργήθηκαν βιβλιοθήκες (The People's Library) με σκοπό και λειτουργία ανάλογα με τις "κανονικές" βιβλιοθήκες (τελικά οι λέξεις κανονικός και κανονικότητα πάει να μας στοιχειώσει...).

Πηγή της φωτογραφίας: http://socialistworker.org/2013/04/17/justice-for-the-peoples-library

Να σημειώσουμε μάλιστα ότι εθελοντές του κινήματος Occupy στο Λονδίνο το περασμένο φθινόπωρο πήραν την πρωτοβουλία να λειτουργήσουν τη δημοτική βιβλιοθήκη του Camden μαζί με κατοίκους της περιοχής, όταν ο δήμος την έκλεισε εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων. Αξίζει να δει κανείς φωτογραφίες από τη λειτουργία της στο διάστημα μέχρι την τελική επίλυση του προβλήματος.

Κάτοικοι του Camden μαζί με τους ακτιβιστές του Occupy London έσωσαν τη Βιβλιοθήκη του Friern Barnet (Πηγή)

*** Όσο για την Εθνική Βιβλιοθήκη, διάβασα το σημερινό άρθρο του Σταύρου Ζουμπουλάκη στην Καθημερινή κι εύχομαι πραγματικά να βρει την άκρη. Διαβάζοντας την αναφορά του στο Ροϊδη, θυμήθηκα τι είχα γράψει το Φεβρουάριο εδώ.

"Το επόμενο βήμα του Γουτεμβέργιου" της Χριστίνας Μπάνου: μια εξαιρετική αποτύπωση της εκδοτικής κατάστασης στην Ελλάδα διαχρονικά και στην εποχή της κρίσης

Πολύς λόγος γίνεται για το βιβλίο, μόλις που τελείωσε η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη και μόλις που ανακοινώνεται το κλείσιμο οργανισμών και μαζί μ' αυτούς και του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, γιατί κατά τον αρμόδιο υπουργό δεν φαίνεται να έχει λόγο ύπαρξης (τον είπαν και υπουργό της καταστροφής).

Σήμερα ακούσαμε για 46 δημόσιες βιβλιοθήκες που θα συγχωνευθούν (για να δοθεί ευκαιρία, λέω εγώ και όχι μόνο εγώ, να απολυθούν εργαζόμενοι), προ καιρού έκλεισε το ιστορικό βιβλιοπωλείο της Εστίας, ακούμε κατά καιρούς για εκδοτικούς οίκους και για βιβλιοπωλεία που δεν πάνε καλά, κάποια ιστολόγια πήραν πρωτοβουλία και διεκδίκησαν μείωση της τιμής του βιβλίου, οι βιβλιοθήκες δυσκολεύονται ή δεν αγοράζουν καθόλου νέα βιβλία, για σχολικές βιβλιοθήκες ούτε λόγος, οι ακαδημαϊκές στενάζουν, πολιτική καλλιέργειας της αγάπης στο βιβλίο και στην ανάγνωση δεν υπάρχει, πολιτική βιβλίου γενικότερα δεν υπάρχει. Ποικίλα τα προβλήματα, λοιπόν, στο χώρο του βιβλίου.

Στο βιβλίο της  "Το επόμενο βήμα του Γουτεμβέργιου: Οι εκδοτικοί οίκοι στην Ελλάδα στις αρχές του 21ου αιώνα" (εκδόσεις Παπαζήση 2012), η Χριστίνα Μπάνου αποπειράται και επιτυγχάνει να καλύψει, να αποκαλύψει, να περιγράψει και να ερμηνεύσει το χώρο του βιβλίου, κυρίως από την πλευρά των εκδοτών, δίνοντας στους αναγνώστες πολύτιμες πληροφορίες και στοιχεία.

Το θέμα του βιβλίου ανήκει στα επιστημονικά και ερευνητικά ενδιαφέροντα της συγγραφέως (είναι επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχειονομίας - Βιβλιοθηκονομίας του Ιόνιου Πανεπιστημίου), ενώ η παρούσα έκδοση μπορεί να θεωρηθεί ως συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου της "Διαχρονικά γνωρίσματα της εκδοτικής βιομηχανίας στον δυτικό πολιτισμό" (Κότινος 2008), το οποίο ασχολείται με τη διαμόρφωση και τα γνωρίσματα της εκδοτικής βιομηχανίας από τον Άλδο Μανούτιο και τον Le Breton μέχρι σήμερα, όπως χαρακτηριστικά γράφει η ίδια.

Το παρόν βιβλίο ασχολείται με την κατάσταση της εκδοτικής βιομηχανίας στην Ελλάδα, κυρίως τα τελευταία χρόνια. Ξεκινά με σύντομη καταγραφή της αντίστοιχης εικόνας διεθνώς, γύρω από το εκδοτικό σκηνικό και τις σχέσεις ανάμεσα στους μεγάλους και τους μικρούς εκδοτικούς οίκους (κυριαρχία, εξάρτηση, εξαγορές, συγχωνεύσεις, αλυσίδες, πολιτική προώθησης, ευπώλητα κτλ.), βιβλιοπαραγωγή, βιβλιοπωλεία, νέες τεχνολογίες, επίδραση της οικονομικής ύφεσης.

Όλα τα παραπάνω ζητήματα μεταφέρονται και στη συζήτηση για τα γνωρίσματα της ελληνικής εκδοτικής βιομηχανίας. Τα στοιχεία που δίνει η συγγραφέας είναι πολλά, βασίζονται σε έρευνες που έχει κάνει η ίδια στο πλαίσιο των διδακτικών και ερευνητικών της δραστηριοτήτων, αλλά και σε αναφορές από πληθώρα ελλήνων και ξένων ειδικών. Εξάλλου, είναι εντυπωσιακά πολλές οι αναφορές σε δημοσιεύματα ελληνικών εφημερίδων για τα θέματα αυτά (πράγμα που μαρτυρεί τη συνεπή παρακολούθηση του τύπου πέραν της επιστημονικής βιβλιογραφίας), ενώ πρέπει να επισημάνω και τον  τρόπο με τον οποίο αξιοποιούνται οι αναφορές αυτές, δίνοντας το λόγο σε εκδότες, συγγραφείς ή δημοσιογράφους να μιλούν, στο κατάλληλο σημείο, επανειλημμένα και εναλλακτικά, για τα διάφορα και πολλά ζητήματα με τα οποία καταπιάνεται.

Σημαντικό συστατικό της εργασίας είναι ότι για κάθε ζήτημα, πέραν της αναλυτικής παρουσίασης των στοιχείων μέσα στο κείμενο (όπου βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την παράθεση κάθε φορά των κριτηρίων ή των παραγόντων επίδρασης, στοιχεία που δίνουν τροφή για περαιτέρω ανάλυση και διερεύνηση), στη συνέχεια ανακεφαλαιώνει εκθέτοντας συνοπτικά τα προηγουμένως λεχθέντα, ενώ επίσης πολύ συχνά χρησιμοποιεί πίνακες για την παρουσίαση κριτηρίων, εναλλακτικών περιπτώσεων, δυνατών και αδύνατων σημείων κατά περίπτωση κτλ.

Στον παραπάνω πίνακα αναλύονται τα κριτήρια με βάση τα οποία οι έλληνες εκδότες επιλέγουν κείμενα για έκδοση

Είναι δύσκολο να αναφερθώ διεξοδικά στα περιεχόμενα του βιβλίου, μπορώ όμως να επισημάνω μερικά σημεία. Κατ' αρχήν, όσον αφορά τα περιεχόμενα συνολικά, το βιβλίο ασχολείται με ζητήματα που διαμορφώνουν την ταυτότητα των εκδοτικών οίκων στην Ελλάδα τις αρχές του 21ου αιώνα, όπως: βιβλιοπαραγωγή, αριθμός και οργάνωση των εκδοτικών οίκων, γνωρίσματα μικρών, μεσαίων και μεγάλων, διαφορές, ρόλος του εκδότη και του επιμελητή, κριτήρια επιλογής κειμένων για έκδοση, μηχανισμοί παραγωγής και ανάδειξη βιβλίων-επιτυχιών ("ευπώλητων"), τιμή βιβλίου, νέες τεχνολογίες, αναγνωστική συμπεριφορά, ρόλος του κράτους, αισθητική ταυτότητα εκδοτικού οίκου, προώθηση και διαφήμιση, πανεπιστημιακά συγγράμματα, επίδραση της οικονομικής κρίσης. Για να φτάσει στο σήμερα, κάνει μια αναδρομή, από τα τέλη του 19ου αιώνα, στους σταθμούς της εκδοτικής παραγωγής με τα χαρακτηριστικά της κάθε περιόδου: πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, οικονομική κρίση της δεκαετίας του '30 (πολύ χρήσιμη η συσχέτιση με την σημερινή κρίση ως προς τις δυνατότητες ερμηνείας αντίστοιχων ζητημάτων), δικτατορία του Μεταξά, Κατοχή, δεκαετίες 1950 και 1960, δικτατορία, πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, δεκαετία 1980 μέχρι σήμερα.

Πώς είναι η βιβλιοπαραγωγή στην Ελλάδα τα τελευταία 15 χρόνια και ποια μεταβολή παρατηρείται στα χρόνια της κρίσης; Τι προβλήματα αντιμετωπίζουν οι εκδοτικοί οίκοι, στην πλειονότητά τους οικογενειακές επιχειρήσεις, τι απόψεις εκφράζουν γύρω από τα κριτήρια επιλογής, το οικονομικό όφελος, την παραγωγή μεγάλου ή μικρού αριθμού τίτλων ετησίως, τα "ευπώλητα" (best-sellers) και τα μακράς πνοής (long-sellers), τη νέα τεχνολογία, την αισθητική, τις μεταφράσεις, τις σχέσεις με τους συγγραφείς, την τιμή του βιβλίου. Πώς εντοπίζεται και πώς αντιμετωπίζεται το αναγνωστικό κοινό και τι σημαίνει ο όρος "δημιουργία και επινόηση του κοινού"; Τι γίνεται με τα βιβλιοπωλεία, τις αλυσίδες και τα παραδοσιακά; Τι γίνεται με τις βιβλιοθήκες, αν και πώς στηρίζουν τους εκδοτικούς οίκους και ασκούν αναγνωστική πολιτική; (Δεν έχουν κατορθώσει να διαδραματίζουν τέτοιο ρόλο στην Ελλάδα οι βιβλιοθήκες, αλλά ούτε και οι λέσχες ανάγνωσης, υποστηρίζει η συγγραφέας, και συμφωνώ μαζί της, όμως αν αυτό δεν γινόταν τα προηγούμενα χρόνια, πολύ περισσότερο τώρα που δεν υπάρχει μέριμνα και πολιτική, κατ' αρχήν από το κράτος).

Ποιος είναι ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης; Αναφέρονται προβλήματα ρευστότητας, μείωση παραγωγής, πτωχεύσεις, επαναπροσδιορισμός πολιτικών, μείωση προσωπικού (υπάρχουν εκδότες που τυπώνουν στο εξωτερικό, ενώ συχνά προτιμάται η διεκπεραίωση κάποιων εργασιών με εξωτερικούς συνεργάτες).

Η εκδοτική βιομηχανία είναι "υψηλού ρίσκου", αλλά και "υψηλού επιπέδου", ασχολούμενη με ένα "ιδιαίτερο" και "εύθραυστο" προϊόν, όπως είναι το βιβλίο. Έτσι, και όποιος ασχολείται με τα ζητήματα αυτά, χρειάζεται να τα προσεγγίσει με γνώση, με ιδιαίτερο σεβασμό και ευαισθησία. Νομίζω αυτό κάνει η Χριστίνα Μπάνου. Εγώ, πέραν των χρήσιμων στοιχείων που πήρα, πέραν της αναγνωστικής απόλαυσης που πραγματικά εισέπραξα διαβάζοντας το βιβλίο, σημείωσα και πολλές αναφορές που θα αναζητήσω για ανάγνωση (εκτός βέβαια από το πολύ καλό βιβλίο του Λουκά Αξελού που ήδη έχω κι έχω διαβάσει "Εκδοτική δραστηριότητα και κίνηση των ιδεών στην Ελλάδα", Στοχαστής, 2008). Νιώθω επίσης την ανάγκη να διαβάσω ένα βιβλίο που έχω στη βιβλιοθήκη μου αλλά δεν το έχω ακόμη διαβάσει και στο οποίο αναφέρεται συχνά: "Οι μέλισσες και η σφήκα" του François Maspero (Σοκόλη 2005).

Αξίζει επίσης να αναφέρω ότι αναφέρεται συχνά στη συμβολή του ΕΚΕΒΙ στην καλλιέργεια και προώθηση του βιβλίου και της αναγνωστικής πολιτικής, ενώ σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιεί στοιχεία από έρευνές του για να στηρίξει και να ερμηνεύσει τις δικές της τοποθετήσεις. Αναφέρεται επίσης σε σχετικές έρευνες της Μονάδας Διασφάλισης Ποιότητας Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.

Αναμφισβήτητα το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί από οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να δει πώς συγκροτείται και πώς λειτουργεί ο εκδοτικός χώρος στην Ελλάδα. Παράλληλα όμως, με τον πλούτο των ζητημάτων που ανοίγει, μπορεί να λειτουργήσει ως ένας οδηγός ερευνητικών εργασιών γύρω από τα θέματα του βιβλίου, της ανάγνωσης, της συγγραφής, των βιβλιοθηκών, του πολιτισμού κτλ. Και μία πρόταση. Το βιβλίο ασχολείται κυρίως με εκδοτικούς οίκους - ιδιωτικές επιχειρήσεις, κάνει μικρή αναφορά σε οργανισμούς, θα είχε ενδιαφέρον η αντίστοιχη λεπτομερής αποτύπωση. Θα ... περιμένουμε.

Και τελικά, ποιο θα είναι το επόμενο βήμα του Γουτεμβέργιου; Η συγγραφέας, αφού συνδέει την εκδοτική βιομηχανία με την παγκοσμιοποίηση και την οικονομική κρίση, κάνει προβλέψεις, μιλά για την αναγκαία αυτο-κριτική του κλάδου και κάνει λόγο για το άμεσο στοίχημα που είναι "η οικονομικότερη μορφή και η χαμηλότερη τιμή του βιβλίου, καθώς και οι απ' ευθείας πωλήσεις". Και αναφερόμενη στη λέξη "επανάσταση" σχετικά με το βιβλίο, τη θεωρεί πως έχει πάντα νόημα, τη συνδέει με την επανάσταση της πληροφόρησης, συνδέει το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες με τη μνήμη, τη δική μας την προσωπική και τη μνήμη της ανθρωπότητας και καταλήγει, χρησιμοποιώντας και φράση του Μπόρχες :

Συνεπώς, το επόμενο βήμα του Γουτεμβέργιου - ούτως ή άλλως σημαντικό και κατ' αρχήν κάπως μετέωρο σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον - όπως το προσδιορίζει η διαδοχή των επαναστάσεων, δεν μπορεί παρά να είναι ένα βήμα κατάφασης στις βεβαιότητες του εντύπου, που θα οδηγήσει στη "φιλική βαρύτητα του βιβλίου", γιατί το "βιβλίο αποτελεί μια από τις δυνατότητες ευτυχίας που έχουμε εμείς οι άνθρωποι".

Στο συλλογικό έργο "Ιστορία της ανάγνωσης στον Δυτικό κόσμο" (Μεταίχμιο 2008) με κείμενα ειδικών στην ανάγνωση επιστημόνων, η Χριστίνα Μπάνου έχει κάνει την επιμέλεια

Καλῶς τονε τὸν Μάη μὲ τοὺς γλυκοὺς ζεφύρους... μὰ ζήτω κι' ἡ Εὐρώπη, ὁποὺ γιὰ μᾶς ἐκόπη...

Καλῶς τονε τὸν Μάη μὲ τοὺς γλυκοὺς ζεφύρους,
μὲ τὰ κουκιὰ τὰ φρέσκα, τοὺς μυρωδάτους τσίρους,
μὲ τ' ἄνθη, μὲ τὰ ρόδα, μὲ τὰ χλωρὰ γρασίδια,
μὲ μουσικαῖς, τραγούδια, ἐρωτικὰ παιχνίδια,
γέλοια, φωναῖς, μεθύσια...
ψυχή μου, στὰ Πατήσια.

Μόλις, τρελλέ μου Μάη, ἡ μούρη σου προβάλλει,
τῆς Πλάκας οἱ τενόροι σοῦ ἐξυμνοῦν τὰ κάλλη,
καὶ μὲ αὐτοὺς ἀρχίζει τῶν ποιητῶν ἡ λύρα
τὸ πιὸ βαθὺ ρομάντσο γιὰ τἄφθονά σου μύρα,
καὶ ὅσαις ὠμορφάδες
σκορπᾶς καὶ πρασινάδαις.

Γιὰ δέτε τί μαγεία στῶν Πατησιῶν τὸ μέρος!
Ἐδῶ σὰν πεταλοῦδα κρυφοπετᾶ ὁ ἔρως,
ἐδῶ ἡ Μούσαις ὅλαις, ἐδῶ ἡ Ἀφροδίτη,
ἐδῶ ἡ Θεσσαλία, ἡ Ἤπειρος κι' ἡ Κρήτη.
Ἐδῶ κι' ἡ κάθε Χάρις,
ὁ Βάκχος καὶ ὁ Ἄρης.

Ἴτε, Ἑλλήνων παῖδες, στοῦ Μάη τὸ τσιμποῦσι,
ἴτε, Ἑλλήνων παῖδες, καὶ κάνετε γιουροῦσι
στὰ τόσα περιβόλια, στοὺς Μάηδες, στοὺς τσίρους,
στὴν ἀγγουροσαλάτα καὶ εἰς τοὺς ποδογύρους,
καὶ ψάλλετε ὀλίγα
πολεμικὰ τοῦ Ρήγα.

Ἐδῶ σπαθὶ δὲν παίζει, οὔτε βροντᾶ τουφέκι,
Κιρκάσιοι δὲν εἶναι ἐδῶ καὶ Ζεϊμπέκοι,
ποὺ μόλις τοὺς κυττάξῃς τουρτούρισμα σὲ πιάνει,
ἐδῶ τοῦ Ἄγγλου Χόβαρτ ἡ μπάλα δὲν μᾶς φθάνει,
καὶ οὔτε μία σφαῖρα
σφυρίζει στὸν ἀέρα.

 Ζήτω λοιπὸν καὶ πάλιν ὁ πόλεμος, ὦ φίλοι!
Αὐτὸ ἂς ποῦμε ὅλοι μὲ γέλοιο εἰς τὰ χείλη.
Ζήτω ὁ Στάφορδ Νόρθκοτ, ζήτω καὶ τόσοι ἄλλοι,
ποὺ προσπαθοῦν νὰ γίνῃ ἡ χώρα μας μεγάλη,
καὶ σκούζουν τόσο χρόνο
γιὰ τὴν Ἑλλάδα μόνο.

 Ζήτω ὁ νέος Μάης, τὸ ζεῦκι, τὸ κρεμμύδι,
τὸ τρυφερὸ ἀγγοῦρι μὲ λάδι καὶ μὲ ξύδι,
ἡ μπύρα, ἡ ρετσίνα, τ' ὀρεκτικὸν τὸ σκόρδον,
ὁ Βήκονσφηλδ, οἱ Ἄγγλοι, καὶ ἡ Βουλὴ τῶν Λόρδων.
Μὰ ζήτω κι' ἡ Εὐρώπη,
ὁποὺ γιὰ μᾶς ἐκόπη.

 Ἐμπρὸς λοιπὸν στοῦ Μάη αὐτὸ τὸ πανηγύρι
ἂς πιοῦμε στὴν ὑγειά των ὁλάκερο ποτῆρι,
καὶ πλέκοντας στεφάνια μὲ ἀγκινάρας φύλλα,
ἂς πᾶμε στὸν Σουλτᾶνο μὲ ρόπαλα καὶ ξύλα,
νὰ τοῦ εἰποῦμε ὅλοι:
«Σικτὶρ ἀπὸ τὴν Πόλι».

Το παραπάνω είναι το ποίημα "Ο Μάης" του Γεωργίου Σουρή που το έγραψε το 1878.  Μετά από 15 χρόνια γιορτάστηκε για πρώτη φορά η Πρωτομαγιά στην Ελλάδα. πρωτοστάτησε ο Σταύρος Καλλέργης, ένας από τους πρώτους σοσιαλιστές.

Αντέγραψα το ποίημα από το σχετικό λήμμα στη Βικιθήκη.

Σήμερα γιορτάζει το βιβλίο

Η ανάρτηση στη μνήμη της θείας μου Ελισάβης, αδερφής του πατέρα μου, που με παρακίνησε, κάπου στα έντεκά μου, να διαβάζω βιβλία και με συμβούλεψε να κάνω την αρχή αγοράζοντας τεύχη που κυκλοφορούσαν τότε. Κι έτσι απέκτησα τα πρώτα μου βιβλία, την "¨Ανακάλυψη της Γης" και το "Αιγαίο-Κνωσσός-Μυκήνες" (είχα ξαναγράψει εδώ).

Δεν ήταν σπουδαγμένη η ίδια.

Αύριο θα γιόρταζε.

Και σήμερα γιορτάζει το βιβλίο. Τι σύμπτωση...

21 Απριλίου 1967: Θυμάμαι τη δασκάλα που έκλαιγε

Πήγαμε πρωί πρωί στο σχολείο, ήμουν μαθήτρια της έκτης τάξης στο 6ο δημοτικό Χανίων στη Νέα Χώρα. Δάσκαλο είχα τον Βασίλη Ιγγλεζάκη (κάποια στιγμή θα γράψω για τον ωραίο αυτό άνθρωπο). Κάτι περίεργο έδειχνε να συμβαίνει. Χτύπησε το κουδούνι, συγκεντρωθήκαμε για την πρωινή προσευχή, οι δάσκαλοι παραταγμένοι ως συνήθως. Μα πάλι, όχι, δεν ήταν "ως συνήθως", ένα μούδιασμα υπήρχε, μεγαλώνοντας και ξαναφέρνοντας την εικόνα τους μπροστά μου, ναι, δεν ήταν η συνήθης εικόνα ούτε του κυρίου Ιγγλεζάκη, ούτε της κυρίας Ιπποδάμειας, ούτε των υπόλοιπων δασκάλων.

Αλλά η εικόνα που θα μου μείνει αξέχαστη είναι η εικόνα μιας άλλης δασκάλας, της κυρίας Γουλιέλμου, που έκλαιγε. Ναι, έκλαιγε φανερά και μεις δεν καταλαβαίναμε γιατί.

Τι ν' απόγινε άραγε, δεν έμαθα ποτέ.

Μας είπαν ότι δεν θα γίνει μάθημα και μας έστειλαν στα σπίτια μας. Δεν ξέρω πόσα παιδιά χάρηκαν τη ... νόμιμη κοπάνα εκείνη τη μέρα.

Εγώ γύρισα σπίτι μου, η μάνα μου έψαχνε Αυγές παρατημένες κάτω από το στρώμα για να τις εξαφανίσει και το απόγευμα καθόμασταν στα σκαλάκια του σπιτιού,  περιμένοντας με αγωνία τον πατέρα μου να γυρίσει από τη δουλειά, υπήρχε η απαγόρευση κυκλοφορίας, ο τόπος έμπαινε στο γύψο.

Και θυμάμαι, όταν περνούσαμε από το σπίτι του Μιχελουδάκη (στελέχους της αριστεράς), η μάνα μου καλημέριζε μια ηλικωμένη γυναίκα, μονίμως δακρυσμένη, και ρώταγε τα νέα του, ήταν η μάνα ή η πεθερά του, εκείνος ήταν εξορία και η γυναίκα του έγκυος. Αργότερα στο γυμνάσιο είχε έλθει ως φιλόλογος ο αδελφός του.

Ποτέ πια φασισμός, ποτέ πια χούντα, πώς να το πούμε να το καταλάβουν και αυτοί που γεννήθηκαν πολύ αργότερα. Γιατί... όσοι ήταν γεννημένοι, ε, δεν συγχωρούνται, πώς να το κάνουμε. Όλο και κάτι θα είχαν ακούσει, όλο και κάποιον θα είδανε να κλαίει, στα φανερά ή στα κρυφά!

Κάρολος Δαρβίνος - μια αυτοβιογραφική αφήγηση και πληροφορίες για την οργάνωση και την τεκμηρίωση της ανάγνωσης

Το 2007 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γκοβόστη η Αυτοβιογραφία του Κάρολου Δαρβίνου (μετάφραση Κατερίνας Χαλμούκου), συνοδευόμενη από δύο παραρτήματα που περιλαμβάνουν κείμενα του γιού του sir Francis Darwin με αναμνήσεις απο τον πατέρα του και με πληροφορίες σχετικά με τις θρησκευτικές του αντιλήψεις. 

Το βιβλίο έχει πολύ ενδιαφέρον, η γραφή είναι γλαφυρή και απλή, άλλωστε το αυτοβιογραφικό κομμάτι προοριζόταν, όπως λέει ο γιος του στην εισαγωγή, να διαβαστεί από τα παιδιά του. Μέσα από την αφήγηση λεπτομερειών της καθημερινής του ζωής, μπορεί κανείς, μαζί με την ευχαρίστηση της ίδιας της ανάγνωσης, να μάθει πράγματα για την εποχή εκείνη (19ο αιώνα) αλλά επίσης να γνωρίσει και να εκτιμήσει την προσωπικότητα του σπουδαίου Άγγλου επιστήμονα. 

Έτσι διαβάζουμε για τον άνθρωπο Δαρβίνο, που ήταν απλός, μόνιμα ασθενικός, αγαπούσε τη μουσική χωρίς να έχει μουσικό αυτί, φώναζε όταν έπαιζε χαρτιά με τη γυναίκα του (για να μην ... ξεχνιόμαστε ότι οι άνθρωποι παντού και πάντα είναι ίδιοι...), χρησιμοποιούσε απλό μικροσκόποιο και απλές τεχνικές στη δουλειά του, καθόταν σε περιστρεφόμενη καρέκλα. Είχε ... περίεργο σχήμα μύτης, πράγμα που παραλίγο να του στοιχίσει το ταξίδι με το Μπιγκλ γιατί ο πλοίαρχος θεωρούσε ότι τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου καθορίζουν ή έστω αναγνωρίζουν το χαρακτήρα του! Ευτυχώς δεν επέμεινε, αυτό το ταξίδι ήταν, όπως λέι ο ίδιος, το πιο σημαντικό γεγονός στη ζωή του. Πήγε σε Νότια Αμερική, Βραζιλία, Ισημερινό, νησιά Γκαλαπάγκος, όπου είδε και περιέγραψε τη χλωρίδα και την πανίδα των νησιών του αρχιπελάγους (ένα από τα οποία είναι και τα ... Φώκλαντ) με τις γλυκοπατάτες, τις μπανάνες, τα αγριογούρουνα, τις σαύρες και τις τεράστιες χελώνες (πολύ όμορφη περιγραφή γίνεται σ' ένα μικρό βιβλιαράκι του με τίτλο "Αρχιπέλαγος Γκαλαπάγκος" που κυκλοφόρησε το 1996 από τις εκδόσεις Λεβιάθαν σε μετάφραση του Γιώργου Μερτίκα).

Οι σχέσεις τους ήταν διαρκώς τεταμένες. Σε κάποια φάση μάλιστα, διηγείται ο Δαρβίνος, πηγαίνοντας για τη Βραζιλία, όταν ο πλοίραχος "μίλησε με εγκωμιαστικά λόγια για τη δουλεία την οποία απεχθανόμουν" και όταν είπε τάχα ότι ερωτώμενοι οι σκλάβοι κάποιου γνωστού του αν θα επιθυμούσαν να είναι ελεύθεροι εκείνοι απάντησαν όλοι μαζί  Όχι, τον ρώτησε "με κάπως σαρκαστικό ύφος, αν θεωρούσε πως η απάντηση που έδωσαν οι σκλάβοι ενώπιον του αφέντη τους είχε καμιά αξία", πράγμα βέβαια που προκάλεσε το θυμό του πλοιάρχου.

Ξεχωρίζω τις αναφορές του για τα βιβλία και το διάβασμα και κυρίως για την οργάνωση της ανάγνωσης και για την τεκμηρίωση του υλικού που ενδιαφέρει. Χαίρεται όταν πληροφορείται το σύστημα με το οποίο συλλέγει δεδομένα ο Άγγλος ιστορικός Henry Thomas Buckle τον οποίο συνάντησε σε κάποιο σπίτι και συζήτησαν :

"...Μου είπε ότι ότι έχει αγοράσει όλα τα βιβλία που έχει διαβάσει και έχει φτιάξει ένα πλήρες ευρετήριο για καθένα από αυτά, με τα δεδομένα που θεωρούσε πως θα μπορούσαν να του χρησιμεύσουν, και ότι μπορούσε πάντα να θυμηθεί σε ποιο βιβλίο είχε διαβάσει κάτι, λόγω της εξαιρετικής του μνήμης. Τον ρώτησα πώς μπορούσε αρχικά να κρίνει ποια δεδομένα θα αποδεικνύονταν χρήσιμα, κι εκείνος απάντησε πως δεν ήξερε, αλλά τον καθοδηγούσε το ένστικτό του. Λόγω αυτής του της συνήθειας να φτιάχνει ευρετήρια, του δόθηκε η δυνατότητα να παραθέτει τον εντυπωσιακό εκείνο αριθμό αναφορών σε κάθε είδους θέματα που μπορεί να βρει κανείς στο έργο του History of Civilization..."

Ο γιος του στο κείμενο με τις αναμνήσεις από τον πατέρα του γράφει για τη χρήση που έκανε στα βιβλία ο Δαρβίνος. Τα αντιμετώπιζε, λέει, ως εργαλεία για τη δουλειά του, τα μεταχειριζόταν με σκληρότητα, η βιβλιοθήκη του δεν ήταν διακοσμητική, αλλά έδινε την εντύπωση μιας λειτουργικής συλλογής βιβλίων. Δεν δίσταζε να κόψει ένα βιβλίο στη μέση για να το κάνει πιο εύχρηστο, ενώ για εξοικονόμηση χώρου έκοβε από τα φυλλάδια τις σελίδες που δεν χρειαζόταν (θα μου επιτρέψεις θείε Δαρβίνε, όμως αυτά για κάποιους συνιστούν βία, ιεροσυλία!!!).

Και συνεχίζει ο υιός Darwin για τον τρόπο που διάβαζε ο πατέρας του με την καταπλητκική μεθοδικότητα που αξίζει να μνημονευτεί:

"Ήταν μεθοδικός στον τρόπο με τον οποίο διάβαζε τα βιβλία και τα φυλλάδια που είχαν σχέση με τη δουλειά του. Είχε ένα ράφι στο οποίο είχε στοιβάξει τα βιβλία που δεν είχε διαβάσει ακόμα, και ένα άλλο στο οποίο τα μετέφερε όταν πια τα είχε διαβάσει και προτού τα καταλογογραφήσει. Συχνά παραπονιόταν για τα βιβκλία που δεν είχε διαβάσει, επειδή πολλά από αυτά ήξερε πως δεν θα τα διάβαζε ποτέ. Πολλά βιβλία μεταφέρονταν αμέσως στην άλλη στοίβα, και σε κάποια από αυτά έγραφε έναν κωδικό στην τελευταία τους σελίδα για να δείξει πως δεν περιείχαν σημειωμένα αποσπάσματα, ενώ σε κάποια άλλα ε΄γραφε "δεν διαβάστηκε", ή "επί τροχάδην". Τα βιβλία συσσωρεύονταν στη στοίβα με τα "διαβασμένα" ώσπου ταωράφια ξεχείλιζαν, και τότε, με μεγάλη θλίψη, αφιέρωνε μια ημέρα στην καταλογογράφησή τους.  Τη δουλειά αυτή την απεχθανόταν και, καθώς η ανάγκη ενασχόλησης με αυτήν γινόταν επιτακτική, συνήθιζε να λέέι γεμάτος απόγνωση: "Πρέπει ν' ασχοληθώ σύντομα με αυτά τα βιβλία".

Σε κάθε βιβλίοα, διαβάζοντάς το, σημείωνε αποσπάσματα που σχετίζονταν με τη δουλειά του. Καθώς διάβαζε κάποιο βιβλίο, φυλλάδιο, κ.λπ., τραβούσε γραμμές με το μολύβι στο περιθώριο της σελίδας, προσθέτοντας πολλές φορές σύντομα σχόλια, και στο τέλος του βιβλίου έφτιαχνε μια λίστα με τις σελίδες που είχε σημειώσει. Όταν ερχόταν η ώρα να καταλογογραφήσει το βιβλίο και να το αποθηκεύσει, κοίταζε τις σημειωμένες σελίδες και έγραφε μια σύντομη περίληψη. Την πςερίληψη αυτή την οργάνωνε με βάση τρεις ή τέσσερις επικεφαλίδες σε διαφορετικά χαρτιά, στα οποία ταξινομούσε τα δεδομένα και τα πρόσθετε σε παλαιότερα δεδομένα που είχε συγκεντρώσει σχετικά με διάφορα θέματα...."

Παρακάτω, αναφέρεται στο σύστημα ταξινόμησης των δεδομένων που είχε επινοήσει, στην οργάνωση και ταξινόμηση των χειρογράφων του, στη διαδικασία συγγραφής των βιβλίων του και στην άποψη για τη σχέση που θέλει να έχει με τον αναγνώστη.

Πέθανε στις 19 Απριλίου 1882. Ο Κάρολος Δαρβίνος ήταν φυσιοδίφης, γεωλόγος, συλλέκτης και προ πάντων αυτός που διατύπωσε τη θεωρία της φυσικής επιλογής, τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών, της θεωρίας που απέδειξε ότι και ο άνθρωπος είναι προϊόν βιολογικής εξέλιξης (βλέπε και το αφιέρωμα "Δαρβίνος και δαρβινισμός" του περιοδικού Ουτοπία για τα 200 χρόνια από τη γέννησή του (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2009, τεύχος 87).

Ήταν σπουδαίος. Η μεθοδικότητα και ο συστηματικός τρόπος καταγραφής των διαβασμάτων του είναι κι αυτά δείγματα της σημασίας που έδινε στη γνώση και στην πληροφόρηση, σίγουρα δείγματα της αξίας του.

Ο Πινόκιο στην Αθήνα

Ο ήρωας που ξεχωρίζω από τα παιδικά παραμύθια είναι ο Πινόκιο. Δεν ξέρω γιατί, ίσως γιατί δεν αγαπώ τα ψέματα (μερικές φορές μπορεί και να υπερβάλλω, μπερδεύοντας σοβαρά κι αστεία, όμως δεν αντέχω και τα ψέματα που χρησιμοποιούν όσοι θέλουν να εξασφαλίσουν/να αρπάξουν/να διατηρήσουν μια οποιαδήποτε θέση...).

Έτσι, το παραμύθι του Χρήστου Μπουλώτη Ο Πινόκιο στην Αθήνα (εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2001) με την καταπληκτική εικονογράφηση από τον Βασίλη Παπατσαρούχα, είναι για μένα από τα πιο όμορφα παραμύθια. και δεν είναι μόνο γιατί έχει ήρωα τον Πινόκιο, μα και γιατί ο Πινόκιο έρχεται στην Αθήνα και δίνεται έτσι μια ωραία ευκαιρία στον παραμυθά να μιλήσει για όμορφα πράγματα, για τη φύση, να περιγράψει όμορφα την Αθήνα, μα και να σχολιάσει, χωρίς να ενοχλεί, την τσιμεντοποίηση της πόλης.

Πέφτει, λοιπόν, πάνω στην Ακρόπολη ο Πινόκιο...

Ένα φλούπ, ένα ξερό κλακ κι ύστερα ένα "Οχ, τα πλευρά μου! Οχ!... Το κεφαλάκι μου, οχ!"

Μέσα στη φεγγαρόλουστη νύχτα, στα μάρμαρα της Ακρόπολης, κάτι, κάποιος έπεσε φαρδύς πλατύς από ψηλά. Απ' τη ράχη ενός χελιδονόψαρου έπεσε που, χτυπώντας δυνατά τα τεράστια πτερύγιά του, χάθηκε στη στιγμή πέρα, κατά τη θάλασσα μεριά.

Μα, ποιος, ποιος να 'ναι; Ποιος; Κι από πού ήρθε νυχτιάτικα; Και τούτη η μακριά, σουβλερή μύτη...

"Ο Πινόκιο! Δεν πιστεύω στα μάτια μου, ο Πινόκιο!" ...

Το εξώφυλλο από την "πραγματική" ιστορία του Πινόκιο, όπως την έγραψε ο Κάρλο Κολόντι και την μετέφρασε ο Σωτήρης Κακίσης (Νεφέλη 1994)

Έφτασε λοιπόν στην Αθήνα το ξύλινο αγόρι και είχε τρεις μέρες στη διάθεσή του να βρει εκείνο το παράξενο κυκλάμινο "που ούτε στη γη φυτρώνει ούτε στον ουρανό αλλά ανάμεσα σε γη και ουρανό". Και ποιους δε συνάντησε στο διάβα του. Πήγε στον Εθνικό Κήπο και μίλησε με το σαλίγκαρο που του παραπονέθηκε πως η γενιά του αργοσβήνει, γιατί "πνίγηκε βλέπεις η χώρα μου στο τσιμέντο, στ' αυτοκίνητα, στις πολυκατοικίες..." 

Και μίλησε με τους αδελφούς Σαλήγκαρους, το Σαλή και τον Γκάρη, είδε το τυρί που τρέχει, τη χαρτοσακούλα που περπατάει. Πήγε στο Κολωνάκι και πήρε το τελευταίο σουσαμοκούλουρο που όμως το χάρισε στην περιστέρα να το δώσει στα παιδιά της. Στην πλατεία Δεξαμενής είδε το άγαλμα του ποιητή Οδυσσέα Ελύτη, πέρασε από το Προεδρικό Μέγαρο, είδε τους Ευζώνους, επισκέφθηκε το Μουσείο Μπενάκη, συνάντησε τη Φιλαρμονική του Δήμου, κατέφτασε να τον γνωρίσει και η διάσημη Αθηναία αρκουδίτσα Κατερίνα-Κατίνα. Έγινε φίλος μ' ένα πεφταστέρι, το Μήτσο το αστεράκι. Πάνω στην κόκκινη μπάλα, πέταξε στους στύλους του Ολυμπίου Διός και στην πύλη του Αδριανού παρέα με τον κουρδιστό ποντικούλη.

Και η περιστέρα τον οδήγησε στην Αρχαία Αγορά να του δείξει το κυκλάμινο που γύρευε. Ήταν σ' ενα παλιό δίπατο σπίτι και είχε φυτρώσει "σ' ένα μισογκρεμισμένο περβάζι, βρήκε τυχαία λίγο χώμα, κυριολεκτικά ανάμεασ σε γη και ουρανό, φύτρωσε από μόνο του κι ανθίζει σκαλωμένο ψηλά στον τοίχο..."

Κι όταν ήρθε το χελιδονόψαρο να τον πάρει πίσω, του τραγουδούσαν:

 
Η αλήθεια φανερώνεται

μόνο με παραμύθια

2 Απριλίου σήμερα, η μέρα του παιδικού βιβλίου και χθες, 1 Απριλίου ήταν η μέρα με τα ψέματα! Σαν να ταίριαξε το τραγουδάκι που είπαν στον Πινόκιο...

Ο Πινόκιο με τον Τζεπέτο, από ιταλικό ημερολόγιο του 1997

"Σαν να διάβασα ένα βιβλίο", ήταν πολλά τα βιβλία από το βιβλιοπωλείο της Εστίας

Πλατεία Κλαυθμώνος 1925. Νίκος Σταυρακάκης (αριστερά) και Νίκος Παντελάκης (δεξιά). "Εκεί τυπώνανε τα τυπογραφικά φύλλα, και πηγαίναμε εμείς με το καροτσάκι, ένας μπρος ένας πίσω, σπρώχναμε, τα φέρναμε εδώ στο βιβλιοπωλείο..."

Κεραυνός εν αιθρία, έκπληξη, σοκ, στεναχώρια, θλίψη, σκεπτικισμός, όλα μαζί μας έρχονται μετά την είδηση για το κλείσιμο του ιστορικού βιβλιοπωλείου της Εστίας. Τι να πω εγώ; Κρίμα; Δε φτάνει. Ήταν σταθμός; Δεν αρκεί. Ήταν στέκι, τόπος συνάντησης; Ούτε κι αυτό αρκεί. Ήταν τόπος ευχάριστης περιήγησης στο χάρτινο πλούτο της γνώσης; Ήταν κι αυτό. 

Κι αμέσως μετά την είδηση, σκέφτηκα το Νίκο Παντελάκη, την εμβληματική φιγούρα του βιβλιοπωλείου που μας γνώρισε, μέσα από την αφήγηση της δικής του ζωής, τη ζωή και τους ανθρώπους της Εστίας στον αιώνα που πέρασε.

Στο βιβλίο του Σαν να διάβασα ένα βιβλίο: Ο βιβλιοπώλης της Εστίας αφηγείται (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2003), ο Παντελάκης διηγείται πώς, όταν ήταν δέκα χρονών το 1923, ορφανός από πατέρα, πήγε να δουλέψει στο βιβλιοπωλείο της Εστίας. Διηγείται τη ζωή του στο βιβλιοπωλείο, τις γνωριμίες του με επώνυμους θαμώνες και χαρακτηριστικά στιγμιότυπα, τις περιπέτειές του στο Αλβανικό μέτωπο, την κατοχή στην Αθήνα και τον εμφύλιο (ό ίδιος ήταν στο ΕΑΜ, χωρίς παραπέρα ένταξη στην Αριστερά, όπως ο αδελφός του που όπως λέει τον είχαν στείλει στα σύρματα). Δίνει ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τον τρόπο που εκδίδονταν τα βιβλία και γενικά για τον κόσμο του βιβλίου. Είναι μια γλαφυρή λαϊκή αφήγηση, με πολλά ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία. Έμεινε στο βιβλιοπωλείο μέχρι το Γενάρη του 2001. Πέθανε το 2008.

Και γράφει για τον Βενέζη, το Μυριβήλη, τον Άλκη Θρύλο, τον Κατσίμπαλη, τον Πέτρο Χάρη, την Ελένη Ουράνη, τον Ι.Μ Παναγιωτόπουλο, τον Καραντώνη, τον Κατσίμπαλη. Και με αφορμή τον τελευταίο, μου θυμίζει τις αντίστοιχες περιγραφές και διηγήσεις του Έντμουντ Κίλι (Αναπλάθοντας τον παράδεισο: Το ελληνικό ταξίδι 1937-1947), αλλά κι ένα άλλο ιστορικό στέκι που δυστυχώς κι αυτό έκλεισε εδώ και χρόνια (στου Απότσου, για να μου θυμίζει τη φίλη μου τη Μαίρη Π. που γευόμαστε τα περίφημα κεφτεδάκια του, έφυγε κι αυτή). Και για τον "μπαρμπα-Γιάννη" Κακριδή (τον ηρωικό φιλόλογο που μέσα στην Κατοχή διώχτηκε με την περίφημη δίκη της περισπωμένης). Γράφει ο Παντελάκης:

"... Όλοι οι διανοούμενοι, ασχέτως κατηγορίας, θα περνούσανε οπωσδήποτε απ' την Εστία. Δηλαδή, εκτός απ' τους καθηγητές της φιλολογίας, τον Κακριδή ας πούμε, τον μπαρμπα-Γιάννη τον Κακριδή, όλοι περνούσανε από το βιβλιοπωλείο της Εστίας. Συκουτρής, φερ' ειπείν. Είχανε επαφή, δεσμό, πώς να το πω τώρα. Γιατί ήτανε πάντα ενημερωμένο...

...  Τα μεσημέρια πάντοτε ξεκινούσανε λοιπόν όλοι αυτοί, από τα γραφεία τους, ή και από του Απότσου ο Καραντώνης, ας πούμε, με τον Κατσίμπαλη. Ερχόντουσαν με τα κέφια τους τότε, φτιαγμένοι. Εκείνος ο Κατσίμπαλης ήτανε περιβόλι μεγάλο, με τη μαγκούρα, και μόνο άμα γελούσε ήτανε απόλαυση, ένα γέλιο, πω πω πω πω, κι όλο γελούσε, όλο γελούσε..."

Συγκινητική η αναφορά του στον "ντροπαλό", όπως τον χαρακτηρίζει, νεαρό Αντώνη Σαμαράκη:

"... Θυμάμαι και τον Σαμαράκη τώρα. Τότε ο Σαμαράκης, άγνωστος μεταξύ αγνώστων, νεαρός, έβγαζε το Σήμα κινδύνου. Το είχε βγάλει σε μικρό βιβλιαράκι, πήγαινε στα βιβλιοπωλεία και το μοίραζε μόνος του. Κι αυτός νεαρός ήτανε και τον είχαμε πελάτη... Γνωριζόμασταν από παιδιά, ήτανε κλητήρας στο Υπουργείο Εργασίας, παιδάκι, και πήγαινε στο νυχτερινό γυμνάσιο, κι έπειτα τέλειωσε το γυμνάσιο και πήγε πανεπιστήμιο μετά..."

Από συνάντηση με γνωστό συγγραφέα στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, Σεπτέμβρης 2012

Και πολλές οι ιστορίες του από την Κατοχή, για την πείνα που η μάνα του έβραζε λαχανίδες να φάνε και κόβανε το λεμόνι στα τέσσερα και "μετά τρώγαμε τη λεμονόκοπυπα για να μην πρηστούμε" και για τη "μικρή", όπως τη χαρακτηρίζει, αντίσταση που έκανε με τ' άλλα "βιβλιοπωλάκια". Και για το γάμο του και την οικογένεια που έφτιαξε και τη ζωή μετά τον πόλεμο και τη συνέχεια μέχρι τα βαθιά του γεράματα.

"Τώρα αλλάξανε τα πράγματα. Βέβαια τώρα έχει αλλάξει και η νοοτροπία του πελάτη. Η Εύα, και καλά κάνει η κοπέλα, διατηρεί την παράδοση. Γιατί έχει παράδοση. Διατηρεί την παράδοση και καλά κάνει. Βέβαια πρέπει να παρακολουθείς και τους άλλους. Δεν μπορείς να ξεφύγεις...

 Και πού να ζούσες τώρα μπαρμπα Νίκο Παντελάκη...

Χάσαμε άλλη μια σταθερά λοιπόν. Σκέφτομαι την πρωτοβουλία που είχαμε κάποια ιστολόγια σχετικά με την τιμή των βιβλίων. Από τότε ακούστηκαν και γράφτηκαν πολλά, για το σωστό ή όχι του ζητήματος που προκαλέσαμε, για το ποιος έχει δίκιο, για το ποιος κερδίζει περισσότερα, για τα βιβλιοπωλεία, για τους εκδότες κτλ κτλ. Στην τελευταία ανάρτηση για το ίδιο θέμα, είχα βάλει φωτογραφία από συζήτηση στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, που ήταν κατάμεστο. Σημειολογία καμία; Ίσως.

Ναι υπάρχουν πολλά προβλήματα, όμως δεν μας πέρασε από το μυαλό (τουλάχιστον από το δικό μου, που δεν ήξερα βέβαια τα προβλήματα του βιβλιοπωλείου) ότι η Εστία θα έκλεινε. Κι έκλεισε τις ίδιες μέρες που στο Τριανόν συζητούσαν για το βιβλίο... 

Τι να πω λοιπόν; 

Κρίμα;

Νιώθω πως δε φτάνει!

Να τελειώσω με μια κουβέντα πάλι του Νίκου Παντελάκη:

"Αν πάω τώρα στο βιβλιοπωλείο της Εστίας, θα σου πω πού είναι το κάθε βιβλίο, ποιο ράφι είναι εκείνο, πού είναι πράγματα που τα έχω βάλει κι εγώ ακόμα εκεί πέρα που είναι. Το μυαλό μου ακόμα γυρίζει στο βιβλιοπωλείο... το περιβάλλον του βιβλίου δε μου 'χει φύγει ακόμα."