η αγάπη είναι πιο παχιά από τη λήθη

Αγάπη, Ελπίς: Ξυλογραφία Γιάννη Μόραλη (Εθνική Πινακοθήκη, αρ. έργου Π.3548)

η αγάπη είναι πιο παχιά από τη λήθη 

πιο λεπτή απ' την ανάμνηση
πιο σπάνια είναι υγρή απ' όσο ένα κύμα
πιο συχνή απ' όσο αποτυγχάνει

είναι κυρίως τρελή και σεληνιασμένη
και λιγότερη θα είναι ποτέ
απ' όλη την θάλασσα μόνο που είναι
από την θάλασσα βαθύτερη

η αγάπη είναι λιγότερη πάντα απ' όσο κερδίζει
λιγότερη ποτέ από ζωντανή
πιο λίγο μεγαλύτερη απ' όσο ελάχιστα ξεκινάει
ακόμα πιο μικρή από την λήθη

είναι κυρίως λογική και ηλιόλουστη
και πιο πολύ δεν μπορεί να πεθάνει
απ' όλον τον ουρανό μόνο που
πιο ψηλή από τον ουρανό είναι.

Family group: ορειχάλκινο γλυπτό του Henri Moore (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Henry_Moore,_Family_Group_(1950).jpg) 

Αγάπη μου

τα μαλλιά σου είναι ένα βασίλειο
όπου βασιλεύει το σκοτάδι
το μέτωπό σου είναι ένα μάτσο λουλούδια

το κεφάλι σου είναι ένα ζωηρό δάσος
γεμάτο κοιμισμένα πουλιά
τα στήθη σου είναι σμήνη άσπρων μελισσών
πάνω στο κλαδί του κορμιού σου
το κορμί σου για μένα είναι ο Απρίλης
που στις μασχάλες του σημαίνει η άνοιξη

[...]

τα χείλη σου είναι οι σατράπηδες του κόκκινου
που στο φιλί τους συμμαχούν οι βασιλιάδες
άγιοι είναι
οι καρποί σου
κλειδούχοι του αίματός σου
τα πόδια σου πάνω στους αστραγάλους
είναι λουλούδια σε ασημένια βάζα

στην ομορφιά σου βρίσκεται των φλάουτων το δίλημμα
τα μάτια σου είναι των καμπάνων το φανέρωμα
που καταλαβαίνεις απ' το άρωμα.

------------------------------------------------------------------------

Σημείωση

Τα παραπάνω ποιήματα είναι του ε.ε. κάμμινγκς από την έκδοση του Ηριδανού (2007) με εισαγωγή, επιλογή και μετάφραση από τον Γιάννη Λειβαδά. Πρόκειται για τα ποιήματα με αρ. 9 και 11 αντίστοιχα· στα περιεχόμενα ως τίτλος κάθε ποιήματος δίνεται ο πρώτος στίχος που εδώ είναι με εντονότυπη γραφή. Για την έκδοση αυτή είχα ξαναγράψει πρόσφατα (https://katerinatoraki.blogspot.com/2023/10/ee-cummings.html).

Εκείνος που των ουρανών τ' αμέτρητα είδε φώτα: Μνήμη Γιώργου Γραμματικάκη

Τιμώντας τη μνήμη ενός σπουδαίου ανθρώπου και επιστήμονα που έφυγε τις προηγούμενες ημέρες, του Γιώργου Γραμματικάκη, επιλέγω αποσπάσματα από το ξεχωριστό βιβλίο του «Η κόμη της Βερενίκης».1 Το βιβλίο εκδόθηκε το 1990 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, στη βιβλιοθήκη μου έχω την τέταρτη έκδοση (1992), ενώ έχει φτάσει στη 37η έκδοση (2018).

Ανακεφαλαιώνοντας συνοπτικά την ιστορία της γης και του ανθρώπου επί της γης και δίνοντάς μας μια εικόνα για τη συνείδηση του εαυτού μας και του όλου, ο Γιώργος Γραμματικάκης γράφει: 2

Σε αυτή τη μία και μόνο ώρα στη διαδρομή ενός ολόκληρου έτους, επισυμβαίνει ουσιαστικά η ανθρώπινη εξέλιξη· λίγα μόνον λεπτά κατέχει η γραπτή ανθρώπινη ιστορία· και μόνο σε μερικά δευτερόλεπτα μετράται η περίοδος που η επιστήμη και η τεχνολογία μετατρέπουν τον άνθρωπο από υπόδουλο, σχεδόν σε κυρίαρχο του φυσικού κόσμου. Κυρίαρχο ναι, όχι όμως και αναγκαστικά σοφώτερο.

Στο κεφάλαιο "Η δοκιμασία ενός πολιτισμού" προβλέπει αυτά που πλέον είναι ήδη πραγματικότητα στη γη μας:

Το τέλος της δεύτερης χιλιετίας - παρόλο που ορόσημο αυθαίρετο - βρίσκει τη γη και τους κατοίκους της απειλούμενους από μια ανάπτυξη χωρίς μέτρο· που μήτε το φυσικό περιβάλλον σέβεται, αλλά και τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου αλλοιώνει. Αν ληφθεί υπ' όψιν ότι, κατά την ίδια περίοδο, μεγάλες είναι οι κατακτήσεις της επιστήμης και ότι η πρόοδος της τεχνολογίας είναι ικανή να απαλλάξει το ανθρώπινο είδος από πολλά προβλήματα, η κατάληξη αυτή των πραγμάτων έχει δυσδιάκριτες τις ερμηνείες.[...]

Το περιβάλλον της γης αλλού θίγεται από ισχυρά συμφέροντα, κάποιες φορές από γνήσια ανάγκη και κάποτε από άγνοια ή αναισθησία. Ενώ δε τα βιομηχανικά κράτη χρεώνονται από βουλιμία ενεργειακή και διεκδικούν τη μερίδα του λέοντος σε κάθε μορφής ρύπανση, τα λεγόμενα «υπό ανάπτυξιν» κράτη σύρονται ή επιθυμούν την ίδια ταυτότητα προόδου. Το δε «σύνδρομο των συνόρων» είναι πάντοτε μια γραμμή ψυχολογικής αυτοάμυνας για τον άνθρωπο. Έξω από τη δική του περιοχή ή ιδιοκτησία, η καταστροφή δεν τον αφορά. Αυταπάτη βαθύτατη, αφού ένα πυρηνικό ατύχημα, η ρύπανση των υδάτων, ή η καταστροφή του όζοντος δύσκολα αναγνωρίζουν εθνικά και ατομικά σύνορα.[ ...]

Ο μετασχηματισμός της ανθρωπότητας, έννοια ουτοπιστική όσο και απόλυτα αναγκαία, είναι η μόνη που μπορεί να αποκαταστήσει έναν πολιτισμό σε αρμονία με τη φύση και τον εσωτερικό άνθρωπο· και να ενισχύσει ό,τι σπουδαίο συνιστά τον άνθρωπο και τις προοπτικές του, τα ίδια τα επιτεύγματα του μέχρι τώρα πολιτισμού του. Αλλιώς, η κοκκινόχρωμη Κόμη της Βερενίκης, ενώ έχει συνείδηση των λαμπρών αστερισμών του Ωρίωνα και του Υδροχόου, θα εξακολουθεί να νοσταλγεί το κεφάλι της Βασίλισσας, τα εκφραστικά μάτια και τα χέρια της. Μόνο που η βασίλισσα δεν θα υπάρχει πια· ούτε, αλλοίμονο, τα πουλιά η τα ποτάμια των ανακτόρων.

Στον επίλογο ή επιμύθιο όπως το ονομάζει, γράφει για τον πόνο του, τον πόνο του επιστήμονα, του ερευνητή, του εργάτη της επιστημονικής γνώσης:

[...] μήτε οι δημιουργοί της επιστημονικής γνώσης είναι απαλλαγμένοι από τα σύμφυτα της εποχής η της επιστημονικής ανθρώπινης φύσης· τον ανταγωνισμό και την ευτέλεια των επιδιώξεων, την αχρωματική όραση και την αποθέωση της μερικότητας. Οι γνώσεις ωστόσο, δεν είναι πάντοτε Γνώση. Κι αν έχει κάτι ανάγκη ο σύγχρονος πολιτισμός, είναι περισσότερη σοφία· περισσότερο, δηλαδή, πολιτισμό.[...]

Τελειώνει με την εξαιρετική ανάλυσή του για τον μετέωρο άνθρωπο, τον άνθρωπο τον απελευθερωμένο από ηθικές επιταγές που είχαν κατά κανόνα ρίζες θρησκευτικές αλλά και από την αυταπάτη ότι μια δίκαιη κοινωνία αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα:

Τούτο ακριβώς, αποτελεί ένα σημείο με αδιάψευστη βαρύτητα· διότι υπονοεί έναν καινούργιο ανθρωπισμό, χωρίς στηρίγματα θρησκευτικά ή τον ρομαντισμό της άγνοιας. O μετέωρος άνθρωπος υποπτεύεται ήδη ότι, μόνο ένας κόσμος που ξεκινά από αυτόν και καταλήγει στον Άλλο - τους άλλους μετέωρους ανθρώπους - έχει κάποια λογική υπάρξεως ή δυνατότητα να επιβιώσει. Αυτή είναι η προσωπική ευθύνη, αλλά και η χάρις του: Τον μετέωρο άνθρωπο θα ισορροπήσει μόνο το άπλωμα του χεριού στους άλλους κατοίκους του πλανήτη, και στη φύση ή τη θάλασσα που υπήρξαν μάρτυρες στη γένεση του. Μόνο που, αν αυτό γίνει, τώρα θα είναι ένα χέρι όχι οδηγούμενο από την ιστορία ή τον φόβο της τιμωρίας, αλλά βαθύτατη γνώση. Την μόνη ικανή, μαζί με τον έρωτα ή την Τέχνη, να υπερβεί το δέος και το κενό· το Κενό.

Ο μετέωρος άνθρωπος. Έποικος ενός ιδιόμορφου πλανήτη που ανήκει σε έναν ασήμαντο γαλαξία, γνώστης της ακραίας του ήττας - «δεν γνωρίζω τίποτα», θα πει ο Μπόρχες, «ούτε καν την ημερομηνία του θανάτου μου» - αυτός ο άνθρωπος τολμάει εντούτοις να θέτει ερωτήματα που αγγίζουν την ίδια του την ύπαρξη και την ύπαρξη του κόσμου Αν αυτό συνιστά το μεγαλείο ή τη Σισσύφια μοίρα του, είναι μια απάντηση που ξεπερνά κατά πολύ την επιστήμη.

Ανάπτυξη (ποια ανάπτυξη;) και περιβάλλον (οικολογική και κλιματική κρίση οι σημερινές πλέον έννοιες), γνώσεις και Γνώση (με κεφαλαίο), σοφία και πολιτισμός· αυτές είναι οι έννοιες που ταλανίζουν τον Γιώργο Γραμματικάκη. Αυτές είναι οι αλήθειες του επιστήμονα που επικαλείται συνεχώς την έννοια του πολιτισμού και που η νοηματοδότησή της δεν μπορεί παρά να περιέχει την αρμονία με τη φύση και τον εσωτερικό άνθρωπο! 

Υπάρχει, αλήθεια, σοφία στον σημερινό κόσμο; Και πώς, αναρωτιέμαι, εννοούμε τον πολιτισμό;  Ας κρατήσουμε τα σοφά λόγια του Γιώργου Γραμματικάκη, μας χρειάζονται και στις μέρες τούτες.3

Κρατώ και την εικόνα του με το κασκόλ γύρω από το λαιμό και την πίπα στο στόμα, σταθερές της εξωτερικής του εμφάνισης για πολλά χρόνια. Όμως, παρακαλώ διαβάστε και το όμορφο, αγαπητικό αποχαιρετιστήριο κείμενο του επίσης ωραίου ανθρώπου Αργύρη Μπακιρτζή (στο περιοδικό Νέο Πλανόδιον) για τη συνάντησή τους στα Υακίνθεια στα Ανώγεια. Και όπου βέβαια, δεν θα μπορούσε να λείψει η ποίηση, όπως το απόσπασμα  από το ποίημα Mare Sirenum του Γιώργου Μουρέλου:

Και ναυαγήσαμε στις χώρες των Σειρήνων
Κόμη της Βερενίκης κρεμασμένη σαν οπτασία
Στα δέντρα και στα φυλλώματα
Οι φωνές του δάσους μάς έσυραν να χαθούμε.

Ο Γιώργος Γραμματικάκης με τον Αργύρη Μπακιρτζή (Πηγή: 

Νέο Πλανόδιον

Αποχαιρετούμε τον Γιώργο Γραμματικάκη δέκα χρόνια από το φευγιό του φίλου του, άλλου σπουδαίου ανθρώπου των γραμμάτων και σπουδαίου Κρητικού, του Στυλιανού Αλεξίου. Τελειώνοντας τον πρόλογό του ο Αλεξίου, όπου μας μεταφέρει εικόνες από συναντήσεις και κουβέντες με τον Γραμματικάκη, περιγράφει το διάβασμα του βιβλίου ως να ήταν «ένας μικρόκοσμος καλοσύνης και Γνώσης, ένας μικρός αλλά χωρίς πέρατα Παράδεισος, μια μικρή αιωνιότητα μέσα σε μια παράλογη και επικίνδυνη εποχή». 

Φαντάζομαι τώρα τους δυο φίλους να κοιτάζουν «τον Στρούμπουλα, το Μπουρούνι της Ρογδιάς και τη θάλασσα της Κρήτης». 

Και φαντάζομαι τον Γιώργο Γραμματικάκη να συλλογάται:

Τί θέλω εγώ στους ουρανούς; Μαλλί της Βερενίκης πάλι ας γίνω,
και ο Ωρίων ας πάει να λάμπει πλάι στον Υδροχόο...4

.................................................................................................................

Σημειώσεις

1. Για το ίδιο το βιβλίο, παραθέτω την περιγραφή που δίνεται στη Βιβλιονετ για την τελευταία έκδοση του βιβλίου (2018):

Το βιβλίο αυτό αφορά σε ένα πείραμα που έγινε πριν από 15 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. O επιστήμονας που το σχεδίασε δεν είναι πια τριγύρω για να μας εξηγήσει τι ακριβώς έκανε και κυρίως, τι σκοπό εξυπηρετούσε. Ήταν δε τέτοιες οι συνθήκες και η θερμοκρασία του πειράματος, που καθιστούν ανέφικτη την επανάληψή του στα γήινα εργαστήρια. O Γιώργος Γραμματικάκης, ανασυνθέτοντας με τρόπο ποιητικό και γλαφυρό τις σύγχρονες επιστημονικές απόψεις για τη γένεση του Σύμπαντος και την εμφάνιση της ζωής, αναφέρεται στην κορυφαία εκδήλωση αυτής της ζωής, τον άνθρωπο, και υπογραμμίζει τους κινδύνους που απειλούν τη Γη και τον πολιτισμό μας. Bιβλίο βαθύτατα φιλοσοφικό και με έντονο λογοτεχνικό χαρακτήρα, H Kόμη της Bερενίκης ανοίγει νέους δρόμους στη σύγχρονη πολυδιάστατη θεώρηση της Eπιστήμης αλλά και του Aνθρώπου: καθώς ο εικοστός αιώνας πλησιάζει στο τέλος του, και ο άνθρωπος μένει ολοένα και πιο μετέωρος, μήπως είναι καιρός να ξανασκεφτούμε πάνω σε έναν άλλο πολιτισμό, πάνω σε μια νέα αντίληψη του ανθρωπισμού;

2. Η εικόνα του εξωφύλλου και τα αποσπάσματα που παραθέτω (με πλάγια γραφή και κόκκινο χρώμα) είναι από την έκδοση του 1992. Παρεμβάσεις έκανα μόνο στην επισήμανση ορισμένων σημείων με εντονότυπη γραφή.

3. Στην ανάρτηση αυτή θέλησα να παραθέσω λίγα μόνο προφητικά και τόσο επίκαιρα λόγια του Γιώργου Γραμματικάκη, που ήταν ένας σπουδαίος επιστήμονας, ένας δραστήριος και ευαίσθητος στα κοινωνικά ζητήματα άνθρωπος, ένας σοφός Κρητικός. Θα έχει όμως ενδιαφέρον να ανεβάσω, αν τα καταφέρω, ξεχωριστές αναρτήσεις για τη Βερενίκη, τη Θάλασσα των Σειρήνων, καθώς και τον Γάλλο επιστήμονα και συγγραφέα που έφυγε πρόωρα το 2010 Ντενί Γκετζ, του οποίου έχω απολαύσει τα μυθιστορήματα «Το θεώρημα του παπαγάλου» και «Τα αστέρια της Βερενίκης». Σε κάθε περίπτωση, αναζητήστε τα.

4. Η φράση του τίτλου είναι ο πρώτος στίχος από το ποίημα «Βερενίκης Κόμη» του Καλλίμαχου, όπως το μετέφρασε ο Στυλιανός Αλεξίου και δημοσιεύεται στο βιβλίο του Γραμματικάκη. Επίσης, το δίστιχο με το οποίο τελειώνω την ανάρτηση αυτή είναι το τελευταίο δίστιχο του ίδιου ποιήματος. Το ποίημα είχε αρχικά δημοσιευτεί στο περιοδικό «Παλίμψηστον» που εκδίδει η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου.

Φαντάζομαι την Τζίνα Πολίτη με μια μεγάλη αρμαθιά κλειδιά

 

[...] παρομοιάζω τον εαυτό μου με μια σεβάσμια βικτωριανή οικονόμο, από τη ζώνη της οποίας κρέμεται μια μεγάλη αρμαθιά από κλειδιά [...] *

 Στα κείμενά της η Τζίνα Πολίτη αναζητεί τα κλειδιά που θα την πάνε σε μια άλλη σκέψη, ένα άλλο έργο, μια άλλη ιδέα, θα την οδηγήσουν σ' ένα φως (ή και σ' ένα σκοτάδι, από τα πολλά της ιστορίας των ανθρώπων;). Γράφει:

Πανάρχαιο σύμβολο το κλειδί, και διαχρονικό, όπως το φως και το σκοτάδι, δεν χάνεται ποτέ, από εποχή σε εποχή, μέσα από τη γλώσσα, την ποίηση, τη σκέψη, πάντα, ως τον τελευταίο άνθρωπο, θα μεταβιβάζεται. **

Και μαζί, συνεχώς είναι κεντρικό το ζήτημα της μνήμης. Δυο είναι τα πηγάδια της μνήμης έγραφε, το πηγάδι της ζωής, με τις μνήμες άσβηστες σαν εκείνη της πλατείας Αγάμων όταν ήταν 12 χρονών κοριτσάκι, και το πηγάδι των αναγνωσμάτων, όπου 

από τα κοιτάσματα του αρχείου μιας μισοσκότεινης βιβλιοθήκης, αναδύονται ξάφνου από τα έγκατα [...] απρόσμενοι, συναρπαστικοί συνειρμοί, η επεξεργασία των οποίων καταλήγει κυριολεκτικά στη μετάπλασή τους σε κλειδί».

Το αρχείο, ως «τόπος μνήμης και λήθης» και οι λέξεις που «έχουν τη δύναμη να πληγώνουν, ακόμα και να θανατώνουν» γίνονται τα κλειδιά (συμπεραίνω εγώ) για το «ανεπούλωτο τραύμα που άφησε εντός μου το ήδη και από πάντα απέθαντο Εμφύλιο Σώμα της ιστορίας μας».

Είναι εξαιρετικό το κείμενο με τίτλο «Η ποιητική του Αρχείου» (απ' όπου και τα παραπάνω), όπου κάνει λόγο για τις δορύαιμες και αυτοκτόνες λέξεις, μεταφέροντας λόγια του Ελύτη από το Άξιον εστί, για να καταδείξει τη διαφορά ανάμεσα «στον απαθή λόγο της ιστορίας και εκείνον της λογοτεχνίας».*** Γραμμένο το 2014 με αφορμή το βιβλίο «Εμφύλιο σώμα» του Κώστα Βούλγαρη, αποτελεί ένα εμβληματικό, κατά τη γνώμη μου, κείμενο για τον ρόλο, την αποστολή, τη σύνθεση, την ιστορία, τον «πυρετό» των αρχείων. Και όπως σε όλα της τα κείμενα, βγάζει ένα ένα τα κλειδιά από την αρμαθιά που κρέμονται από τη ζώνη της και μας ανοίγει τις πόρτες και για άλλους κόσμους, μας παραπέμπει σε άλλες πηγές, στα λόγια άλλων δημιουργών, όχι με απλή αναφορά βέβαια, αλλά με ερμηνεία, σύνδεση, σύγκριση. Ας αναφέρω από αυτά, πέρα από τα λεξικά στα οποία προσέτρεξε για να ορίσει αρχικά την έννοια του αρχείου, τα Δοκίμια του Μπόρχες και το βιβλίο της Nicole Loraux Η διχασμένη πόλη: Η λήθη στη μνήμη της Αθήνας (που μόλις τον προηγούμενο μήνα διάβασα, είναι εξαντλημένο από τον εκδότη, το βρήκα στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων).

Η μνήμη και οι απώλειες πάντα. Στη διάλεξη με τίτλο «Δαιμονοποίηση και εξιδανίκευση του Νότου» που είχε δώσει στις 13 Φεβρουαρίου 2014 για το Ινστιτούτο Πουλαντζά μας καλεί ν' ακούσουμε αυτή τη διάλεξη σαν το «ρέκβιεμ ενός πανεπιστημιακού λόγου που χάνεται», σε μια εποχή όπου «τα ποτάμια της μνήμης και της προσδοκίας συνεχώς στερεύουν». ****

Η Τζίνα Πολίτη έφυγε χθες στα 93 της χρόνια. Ήταν μια ωραία γυναίκα, μια επιφανής επιστημόνισσα, μια σπουδαία προσωπικότητα της αριστεράς. Αντιγράφω την αρχή από το αναλυτικό πλούσιο βιογραφικό που δημοσιεύεται στο βιβλίο της Αναζητώντας το κλειδί:

Η Τζίνα Πολίτη, ομότιμη καθηγήτρια του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1930 και έζησε από παιδί όλες τις εθνικές τραγωδίες που δοκίμασαν και δοκιμάζουν ακόμα τη χώρα μας. Αυτή η ιστορική εμπειρία καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την διά βίου ένταξή της στην Αριστερά και τις θεωρητικές προσεγγίσεις της λογοτεχνικής έρευνάς της. Η πρώτη εκδοτική της απόπειρα στο χώρο της Λογοτεχνίας ήταν η μετάφραση που έκανε από τα αγγλικά στα ελληνικά του μυθιστορήματος του Joseph Conrad «Ο Νέγρος του Ναρκίσσου», η οποία δημοσιεύτηκε το 1949 σε συνέχειες στη Νέα Εστία. Το 1950 πήρε υποτροφία από το κολλέγιο Barnard του πανεπιστημίου Columbia για να σπουδάσει αγγλική λογοτεχνία ...

Ιδιαίτερο αντικείμενό της, ανάμεσα στα άλλα, ήταν η αγγλική λογοτεχνία, η ανάλυση της οποίας ήταν ένα βύθισμα στα πίσω από τις λέξεις, στα ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά δεδομένα της εποχής που είχε γραφτεί ή που αναφέρεται κάθε έργο. Έχουν ενδιαφέρον τα κείμενα που έχει συγκεντρώσει στο βιβλίο της «Η διαλεκτική της εξουσίας ...» (αρχικά δημοσιευμένα αλλού) και όπου παρουσιάζει και ερμηνεύει μέσα από έργα της αγγλικής λογοτεχνίας προηγούμενων αιώνων τις αντιλήψεις και τις κατεστημένες ιδέες της εποχής αλλά και την ανάδυση νέων ιδεών και νέων θεσμών. 

Έτσι, για παράδειγμα, στο κείμενο του 2010 με τίτλο «Ο αφηγητής ως μετωνυμία της πολιτικής στο μυθιστόρημα», αναλύοντας έργα του Χένρυ Φίλντινγκ, μας μιλά για την εμφάνιση  της πολιτικής οντότητας «κόμμα» και της πολιτικής τελετουργίας «εκλογές» και μας μεταφέρει λόγια του αφηγητή όπως:

αυτές τις σπουδαίες τέχνες που ο λαός αποκαλεί "απάτη", "υποκρισία", "υποσχέσεις", "ψεύδη" και "δολιότητα" [...] οι μεγάλοι άνδρες τις αποκαλούν χάριν συντομίας με το συλλογικό όνομα "πολίτευμα" ή "πολιτική", ή μάλλον "πόλιτρικς" (politrics). *****

Κάνει αναδρομή στον θεσμό των εκλογών στην Αγγλία του 18ου αιώνα, όπου δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι άντρες και μόνο αυτοί που κατείχαν τίτλους κυριότητας ακινήτου, και αναφέρει περιστατικό από τις βουλευτικές εκλογές της 17ης Απριλίου 1754 στην κομητεία της Οξφόρδης, το οποίο μάλιστα έχει απαθανατιστεί από τον ζωγράφο Ουίλλιαμ Χόγκαρθ (William Hogarth) σε μια σειρά τεσσάρων πινάκων με τίτλο "Humours of an Election" (αστεία από μια εκλογική αναμέτρηση).

Ψηφοθηρία: Ένας από τους πίνακες της σειράς "Humours of an Election" του Hogarth

Συγγραφείς όπως ο Φίλντινγκ, ο Σουίφτ, ο Ντιφόου και άλλοι είχαν σχέση με πολιτικά κόμματα και η Τζίνα Πολίτη αναζητά και συγκρίνει τις σχέσεις με την πολιτική των συγγραφέων και των ηρώων τους στα λογοτεχνικά έργα. Αναζητά τη σχέση πολιτικής και ηθικής στα έργα αυτά, όπου συχνά «η ύπαρξη του ενός αποκλείει την ύπαρξη του άλλου».

Μιλώντας για τη γλώσσα των λογοτεχνικών κειμένων, κάνει αναφορά στην «ανατρεπτική», όπως την ονομάζει, πολιτική της γλώσσας και στο Μανιφέστο της γλώσσας που συνέταξε η Βασιλική Εταιρεία το 1660, το οποίο ευνοεί τον άμεσο, αυθεντικό, απερίφραστο τρόπο ομιλίας, «προτιμώντας εντέλει τη γλώσσα που χρησιμοποιούν οι τεχνίτες, οι χωρικοί και οι έμποροι από τη γλώσσα των ευφυολόγων και των λογίων» (και μας θυμίζει δικές μας καταστάσεις από εκείνη την εποχή ακόμη αλλά που κράτησαν πολύ...).

Εκτός από τα πάμπολλα αποκόμματα που έχω στο σπίτι, στη βιβλιοθήκη μου υπάρχουν τα βιβλία της:

• Αναζητώντας το κλειδί, Ερατώ, 2017

• Η διαλεκτική εξουσίας/αντίστασης στη λογοτεχνία: Δοκίμια για το συμβόλαιο, το δαιμονικό, τις μέλισσες και τους δίκαιους, Νήσος, 2015,
  

•  Δαιμονοποίηση και εξιδανίκευση του Νότου: Ένα λογοτεχνικό ταξίδι στο χώρο και στο χρόνο, Νήσος - Ινστ. Ν. Πουλαντζά, 2014 (περιλαμβάνεται επίσης στο προηγούμενο, σελ. 103),
  

ενώ ένα εξαιρετικό κείμενό της υπάρχει στον συλλογικό τόμο 

• «Ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης και η μεταπολεμική αριστερή διανόηση», Εκδόσεις διαπολιτισμός-Μελέτες, 2016 (έχω γράψει εδώ: https://katerinatoraki.blogspot.com/2016/12/blog-post_16.html).

Δεν εξαντλούνται οι αναφορές στο και από το γραπτό έργο της Τζίνας Πολίτη, η αρμαθιά είναι γεμάτη κλειδιά κι εμείς, μπαίνοντας στους κόσμους της, μπαίνουμε στους κόσμους της γνώσης και των στοχασμών, της λογοτεχνίας, της ιστορίας, της πολιτικής και της ηθικής, της δικαιοσύνης, των αντιφάσεων εξουσίας και δημοκρατίας. Αυτός ήταν ο κόσμος της, κι αυτή ήταν η Τζίνα Πολίτη, μια επιφανής διανοούμενη και μια δυναμική ακτιβίστρια της Αριστεράς (δυναμικές οι παρεμβάσεις της σε ζητήματα διακρίσεων κ.ά., όπως ήταν η δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου). Έχω την εικόνα της, μοναδική φορά που τη συνάντησα, 3 Ιουλίου 2017 στο καφέ πάνω από τη Στοά του Βιβλίου (πάει πια και η Στοά Βιβλίου, πάει και η Μυρσίνη Ζορμπά) όταν έγινε παρουσίαση του βιβλίου της «Αναζητώντας το κλειδί».

 

Φαντάζομαι την Τζίνα Πολίτη με μια μεγάλη αρμαθιά κλειδιά περασμένη στη ζώνη της ποδιάς της...

 

 .....................................................................................................

 Παραπομπές

*  «Αναζητώντας το κλειδί», σελ. 156

**  «Αναζητώντας το κλειδί», σελ. 154

*** «Αναζητώντας το κλειδί», σελ. 125. Το κείμενο αυτό έχει δημοσιευτεί και εδώ: https://www.oanagnostis.gr/i-piitiki-tou-archiou/

****  Αξίζει να την δείτε όλη, υπάρχει εδώ: https://vimeo.com/87623705

 

***** Η διαλεκτική εξουσίας.... σελ.17
 

 

 

 

 

 

 

 

Κάνω ό,τι μπορώ, είπε το μικρό κολιμπρί

Μια φορά κι έναν καιρό ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά σ' ένα δάσος. Τρομοκρατημένα όλα τα ζώα εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και έφυγαν τρέχοντας από το δάσος. Καθώς έφτασαν στην άκρη ενός ρέματος, σταμάτησαν να δουν τη φωτιά˙ ένιωθαν απελπισμένα και ανίσχυρα. Όλα θρηνούσαν για την καταστροφή των σπιτιών τους και το καθένα χωριστά σκεφτόταν ότι δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα για τη φωτιά˙ όλα εκτός από ένα μικρό κολιμπρί.

Αυτό το συγκεκριμένο κολιμπρί αποφάσισε να κάνει κάτι. Έπεσε μέσα στο ρέμα, μάζεψε μερικές σταγόνες νερό, τις πήγε στο δάσος και τις έριξε στη φωτιά. Μετά επέστρεψε στο ρέμα και μάζεψε πάλι μερικές σταγόνες και τις έριξε στο δάσος που καιγόταν και συνέχισε να επιστρέφει, ξανά και ξανά και ξανά. Όλα τα άλλα ζώα παρακολουθούσαν με δυσπιστία, μερικά προσπάθησαν να αποθαρρύνουν το κολιμπρί με σχόλια όπως: 

«Μην ασχολείσαι, είναι πάρα πολύ, είσαι πολύ μικρός, τα φτερά σου θα καούν, το ράμφος σου είναι πολύ μικρό, είναι μόνο μια σταγόνα, δεν μπορείς να σβήσεις αυτή τη φωτιά».

Και καθώς τα ζώα στέκονταν τριγύρω υποτιμώντας τις προσπάθειες του μικρού κολιμπρί, το πουλί παρατήρησε πόσο απελπισμένα έμοιαζαν. Τότε ένα από τα ζώα φώναξε δυνατά και προκάλεσε το κολιμπρί με σκωπτική φωνή:

«Τι νομίζεις ότι κάνεις;»

και το κολιμπρί, χωρίς να χάσει χρόνο ή να χάσει ούτε λεπτό, κοίταξε πίσω και είπε: 

«Κάνω ό,τι μπορώ».

Το κολιμπρί είναι μικροσκοπικό πουλί της Αμερικής, το βρίσκουμε από την Αλάσκα μέχρι τη Γη του Πυρός αλλά κυρίως γύρω από την Καραϊβική, το βρίσκουμε στους μύθους των λαών της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, στα ιερά σύμβολα των Αζτέκων, των Ίνκας, των Μάγια, των Ινδιάνων Τάινο και πολλών άλλων, κάθε τόπος και κάθε φυλή έχει παραμύθια για το πουλί που συμβολίζει τη χαρά, την ευγένεια, την αιωνιότητα.

Ένας μύθος των Ίνκας λέει πως  κάποτε γινόταν διαγωνισμός ανάμεσα στον κόνδορα και το κολιμπρί για το ποιος θα γίνει βασιλιάς των ουρανών.  Ο κόνδορας είπε ότι μπορούσε να πετάξει μέχρι την άκρη τ' ουρανού και το κολιμπρί είπε ότι μπορούσε να πετάξει πέρα από την άκρη μέχρι το κέντρο τ' ουρανού.  Όταν ήρθε η ώρα του διαγωνισμού, το κολιμπρί δεν εμφανίστηκε.  Ο κόνδορας απογειώθηκε και πέταξε μέχρι την άκρη τ' ουρανού, και τότε ξεπρόβαλε το κολιμπρί από τα φτερά του κόνδορα και πέταξε πέρα, στο κέντρο του επάνω κόσμου, όπου συνάντησε τον Wiraqocha, τον μεταφυσικό θεό των Άνδεων.

Στους Ινδιάνους Taino, ο θρύλος λέει πως το κολιμπρί είναι το σύμβολο που σκορπά τη ζωή στη γη. Οι Taino πιστεύουν ότι τα κολιμπρί ήταν κάποτε μύγες (άλλος μύθος λέει μέλισσες), τις οποίες ο Πατέρας Ήλιος, ο Agueybaba, μεταμόρφωσε σε μικρά πουλιά. Το κολιμπρί γι' αυτούς είναι πουλί ειρηνικό, μα ικανό να προστατεύει τη μητέρα γη με την καρδιά ενός αετού. Γι' αυτούς, το κολιμπρί είναι σύμβολο της αναγέννησης.

Το κολιμπρί συμβολίζει την ψυχή του ανθρώπου. 

Κι αλλού, είναι τα πνεύματα των αγαπημένων που φεύγουν.

Ένα κολιμπρί στη μνήμη των παιδιών του τρένου.

 

Ας πούμε πως λέω καλοκαίρι,

γράφω τη λέξη «κολιμπρί»,

τη βάζω σε ένα φάκελο,

και κατηφορίζω το λόφο

ως το γραμματοκιβώτιο. Όταν ανοίξεις

το γράμμα μου θα σου έρθουν στο νου

εκείνες οι μέρες και το πόσο πολύ,

 απλώς το πόσο πολύ σε αγαπώ.

 

Η ποιητική συλλογή «Εκεί που είχαν ζήσει» του Ρέυμοντ Κάρβερ, όπου και το ποίημα «Κολιμπρί», κυκλοφορεί σε μετάφραση Άκη Παπαντώνη (εκδ. Κίχλη, 2020)

 

------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 

Σημειώσεις

 

1. Η φωτογραφία του κολιμπρί είναι από τη Wikimedia (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Colibri_coruscans.jpg)

 

2. Το παραμύθι για το κολιμπρί το μετέφερα από τον ιστότοπο στη διεύθυνση https://sechangersoi.be/EN/5EN-Tales/Humminbird.htm. Και οι άλλες ιστορίες είναι από διάφορους ιστότοπους, όπως https://www.worldofhummingbirds.com/history.php, https://www.hummingbirdspot.com/legends κ.ά.

Ξάφνου ο Άδης μουρμουρίζει, έπαψ’ η γλυκιά φωνή: μνήμη Φίλιππου Τσιμπόγλου

Κ' ἐπάνω εἰς τὴν χιόνα ἔπεσε χιών. Καὶ ἡ χιὼν ἐστοιβάχθη, ἐσωρεύθη δύο πιθαμάς, ἐκορυφώθη. Καὶ ἡ χιὼν ἔγινε σινδών, σάβανον.

Με τα λόγια του Παπαδιαμάντη από το «Έρωτας στα χιόνια» αποχαιρέτησε ο Σταύρος Ζουμπουλάκης τον Φίλιππο την περασμένη Δευτέρα. Ήταν μια μέρα παγερή, μα το κρύο και το χιόνι δεν μπόρεσαν να παγώσουν τις καρδιές όσων καταφέραμε να φτάσουμε για τον τελευταίο ασπασμό στο κοιμητήριο. Λόγια μεστά και σπαρακτικά ειπώθηκαν για τον άνθρωπο, τον επιστήμονα και τον επαγγελματία Φίλιππο Τσιμπόγλου, για τον καλό άνθρωπο, όπως τον χαρακτήρισε, λιτά και κυριολεκτικά, ο Γιώργος Μπώκος. Με αμέτρητη αγάπη και ευγνωμοσύνη από τους εργαζόμενους της Εθνικής Βιβλιοθήκης και από τους Κύπριους βιβλιοθηκονόμους. Με λυγμούς  και λέξεις αγαπητικές από τη Λέλα Πουλακάκη για τον επί σαράντα χρόνια φίλο καρδιακό.

Ὡς ἄνθος μαραίνεται, καὶ ὡς ὄναρ παρέρχεται, καὶ διαλύεται πᾶς ἄνθρωπος·

ακούστηκε το νεκρώσιμο ιδιόμελο.

Σαράντα χρόνια φίλος ο Φίλιππος. Από το 1983, εκείνος στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, μαζί με τον Γιάννη, τη Δέσποινα, τη Μαρία, τη Μαργαρίτα και τη Λέλα, φίλη αγαπημένη από το γυμνάσιο και που ξαναβρεθήκαμε τότε, κι εγώ στο ΤΕΕ, να παρέχουμε «online πληροφόρηση» μέσω της υπηρεσίας Helpak του ΟΤΕ για απευθείας πρόσβαση σε διεθνείς βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων. Ήταν η αρχική ομάδα που έστησαν, με επικεφαλής τον Βαγγέλη, την πρωτοποριακή για την εποχή εκείνη μονάδα επιγραμμικής ανάκτησης πληροφοριών (online information retrieval)  και που παρείχαν αξιόπιστες υπηρεσίες βιβλιογραφικής πληροφόρησης σε όλη την επιστημονική και ερευνητική κοινότητα. Αντίστοιχες υπηρεσίες παρείχα στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ για τους μηχανικούς, επίσης από το 1983, φυσικά μικρότερης εμβέλειας, με τις δικές μας μικρότερες δυνάμεις.  

Είχαμε για χρόνια συνεργασίες, συμμετείχαμε σε κοινές δράσεις, πηγαίναμε σε συνέδρια, αλλά κυρίως, και παρόλο που με την πάροδο των χρόνων και τις αλλαγές στις εργασιακές και άλλες καταστάσεις άλλαζαν τα δεδομένα, παραμείναμε φίλοι, ήπιαμε κρασί μαζί, είχαμε απέραντη εκτίμηση και αγάπη, ξέραμε πως υπάρχουμε και είμαστε διαθέσιμοι. 

Δεν θα μιλήσω για τη θητεία του στην Κύπρο, ως εμβληματικός διευθυντής για 15 χρόνια στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου στη Λευκωσία, ούτε για τη θητεία του στην Εθνική Βιβλιοθήκη από το 2014 στην πιο δύσκολη και καθοριστική για τη συνέχεια περίοδο της μετάβασης στο Κέντρο Νιάρχου.

Ανάμεσα στα πολλά (εδώ συνοπτικά με δικά του λόγια: http://www.tsimpoglou.gr), ήταν για χρόνια δραστήριο μέλος και της Τεχνικής Επιτροπής Τυποποίησης ΕΛΟΤ/ΤΕ 22 Τεκμηρίωση και Πληροφόρηση ως εκπρόσωπος του ΕΚΤ. Αλλά και ως Γενικός Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης ήταν μόνιμος υποστηρικτής της Τυποποίησης και της ΤΕ 22. Ο Φίλιππος δεν υποστήριζε και στήριζε απλά από καθήκον, αλλά από βαθιά γνώση των πραγμάτων, από βαθιά αντίληψη για τον ρόλο, τις ανάγκες, τις κατευθύνσεις, τις νέες διαδρομές που ανοίγονται με τις τεχνολογικές εξελίξεις και πάνω απ' όλα με τις συνεργασίες. 

 

Οι συνεργασίες ήταν η μόνιμη έγνοια, το διαρκές ζητούμενο, το όραμα του Φίλιππου Τσιμπόγλου, από πάντα. Ας ανατρέξω ως μικρό παράδειγμα στα πρώτα βήματα, τότε που ξεκινούσε στο ΕΚΤ το Δίκτυο Συνεργασίας Επιστημονικών Βιβλιοθηκών όπου ο Φίλιππος είχε καθοριστική συμβολή στον σχεδιασμό και την υλοποίησή του και που παρουσίασε στην ημερίδα του ΤΕΕ για «Δίκτυα και OSI στις βιβλιοθήκες», στις 17 Ιανουαρίου 1994 (η εισήγησή του εδώ: http://library.tee.gr/digital/m1301_1350/m1332/m1332_tsiboglou.pdf). Ήταν συνεχώς μπροστά στις πρωτοβουλίες για την οργάνωση κοινών δράσεων και την εφαρμογή σύγχρονων πρακτικών ανάμεσα στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες, τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, τις ειδικές βιβλιοθήκες.

Και τώρα, ξαφνικά, απρόσμενα και αναίτια, πριν προλάβει να ολοκληρώσει κάποια ακόμη από τα σχέδιά του, τουλάχιστον το όραμά του για το δίκτυο βιβλιοθηκών, πριν προλάβει να χαρεί ξεκούραστες διακοπές με τη Νίκη του, πριν προλάβει να μας ξεναγήσει μια παρέα «παλιών» στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ο Φίλιππος έφυγε από τη ζωή.

Ὄντως φοβερώτατον, τὸ τοῦ θανάτου μυστήριον, πῶς ψυχὴ ἐκ τοῦ σώματος, βιαίως χωρίζεται ἐκ τῆς ἁρμονίας, καὶ τῆς συμφυΐας ὁ φυσικώτατος δεσμός, θείῳ βουλήματι ἀποτέμνετα·

 ακούστηκε το άλλο ιδιόμελο.

Όντως φοβερότατο και δύσκολο να διαχειριστούμε την απουσία του Φίλιππου. Οι τελευταίες μας κουβέντες έγιναν πριν από ένα μήνα. Ήταν Τετάρτη, 4 Ιανουαρίου. Πήγα στο Κέντρο Νιάρχου με τον εγγονό μου τον Άρη. Πήρα τηλέφωνο τον Φίλιππο μόλις φτάσαμε, δεν προλάβαμε να βρεθούμε στο ισόγειο και ήταν ήδη κάτω. Μας γύρισε παντού στη Βιβλιοθήκη, ο Άρης ενθουσιάστηκε με όσα μας έδειξε, κυρίως χάρηκε με την προσοχή που του έδωσε ο Φίλιππος, ποιος ξέρει ίσως συνέδεσε το όνομα με τη φιλική στάση. Τους τράβηξα φωτογραφία· κοντά στη συλλογή με τα εκατοντάδες βιβλία για το σκάκι που είχαν δωρίσει στη Βιβλιοθήκη κι ένιωθε πολύ χαρούμενος. Έλεγε, έλεγε, ακόμα ηχούν στ' αυτιά μου τα λόγια του, τα σχέδια για τη βιβλιοθήκη, αριθμοί, πολλοί αριθμοί, δεν θυμάμαι τίποτα. Ο Άρης ήθελε να δανειστούμε βιβλίο για να ξανάρθουμε και να δούμε πάλι τον Φίλιππο, μου έλεγε. Δεν δανειστήκαμε γιατί εγώ έφευγα για Χανιά σε λίγες μέρες και δεν θα μπορούσα να το επιστρέψω έγκαιρα. Με τον Φίλιππο δώσαμε ραντεβού για την ξενάγηση που προγραμμάτιζε από καιρό να μας κάνει, στη Ματίνα, τη Στέλλα, τη Γιάννα, τη Νίκη, και όλες τις «παλιές» που είχε στο μυαλό του... Ανέλαβα να τον πάρω τηλέφωνο μόλις γυρίσω. Όταν γύρισα, ήταν ήδη στο νοσοκομείο. Περίμεναν ένα θαύμα· το θαύμα δεν έγινε!

 

 

Ο Φίλιππος, αγαπημένος φίλος, παθιασμένος βιβλιοθηκονόμος, θα μας λείψει. Θα μας λείψει αυτή η σιγουριά της ύπαρξης. Θα μας λείψει αυτό το καλοσυνάτο χαμόγελο. Θα μας λείψει αυτό το αριστοτελικό «λόγος, ήθος και πάθος» που διέθετε, το "logos, ethos and pathos" που επικαλέστηκε καλώντας τους ξένους στην Αθήνα για την IFLA του 2019.

 

Ναι, τώρα θέλω να κλάψω
αλλά στέρεψε ως και των δακρύων μου η πηγή.

--------------------------------------------------------

* Οι στίχοι του τίτλου είναι από την «Φαρμακωμένη στον Άδη» του Διονύσιου Σολωμού. Οι στίχοι στο τέλος είναι από την «Ανορεξία της ύπαρξης» της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ.

Ω, χαμηλώστε αυτό το φως!

 Ω, χαμηλώστε αυτό το φως!
Στη νύχτα τι ωφελάει;
Πέρασε η μέρα. Φτάνει πια.
Ποιος ξέρει ο Ύπνος μου κρυφός
αν κάπου εδώ φυλάη

κι αν του ανακόβεται η στιγμή
ναρθή, που τον προσμένω.
Έχω στο στόμα την ψυχή
μου παρατήσαν οι λυγμοί
το στήθος κουρασμένο.

Πάρτε το φως! Είναι καιρός
να μείνω πια μονάχη.
Φτάνει η απάτη μιας ζωής.
Κάθε προσπάθεια ένας εχθρός
για τη στερνή μου μάχη.

Ας παύσουν πλέον οι σπαραγμοί.
Ας μου απομείνει κάτι
για να πλανέψω τη νυχτιά
να σκύψη κάπως πιο θερμή
στο ανήσυχό μου μάτι.

Πάρτε το φως! Είναι η στιγμή!
Τη θέλω όλη δική μου.
Είνε η στιγμή να κοιμηθώ.
Πάρτε το φως! Με τυραννεί...
μου αρνιέται την ψυχή μου...

 Το παραπάνω ποίημα είναι της Μαρίας Πολυδούρη. Το αντέγραψα από μια παλιά έκδοση από Γ. Οικονόμου με εισαγωγή Έλλης Αλεξίου και ανθολόγηση Γιώργη Πικρού. Το ποίημα έχει μελοποιηθεί από τον Γιάννη Σπανό και περιλαμβάνεται στη συλλογή «Ανθολογία Β» όπου το τραγούδησε η Πόπη Αστεριάδη, καθώς και από τον Νότη Μαυρουδή και περιλαμβάνεται στη  συλλογή «Άγρυπνο φεγγάρι» με ερμηνεία από τη Μαρία Θωίδου.

Στη μνήμη του πολυαγαπημένου φίλου Φίλιππου. Στη μνήμη του παθιασμένου βιβλιοθηκονόμου, Γενικού Διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης που έφυγε σήμερα το πρωί αφήνοντας κενό που δεν περιγράφεται με λόγια. Όλη η αγάπη μας στην αγαπημένη του Νίκη!

Αποχαιρετιστήριο στον Thomas Froehlich

Αποχαιρετώ τον χρόνο τούτο με κάποιες από τις ευχετήριες κάρτες που μου είχε στείλει ο Αμερικανός φίλος μου Tom Froehlich. Ο Τομ έφυγε τον περασμένο Μάρτη στα 81 του. Δεν ήταν ένας τυχαίος Αμερικανός ο Τομ, ήταν ένας φιλόσοφος, όπως μου είχε πρωτοσυστηθεί, που ήθελε να επισκεφτεί την Ελλάδα για να περπατήσει τους ίδιους δρόμους που περπατούσε ο Σωκράτης, ήθελε να περπατήσει από την Αθήνα μέχρι τον Πειραιά. Έτσι μου είχε πει, και ήρθε στην Αθήνα το 1990, τον φιλοξένησα, βρήκε βέβαια κάποια δυσκολία να πραγματοποιήσει το όνειρό του, περπάτησε όμως την Αθήνα όσο μπορούσε, επισκέφτηκε τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία της, πήγαμε ένα βραδάκι στον Πειραιά, νομίζω χάρηκε εκείνη την επίσκεψη.

Ο Τομ ήταν διαπρεπής καθηγητής στην Επιστήμη της Πληροφόρησης, για πολλά χρόνια στο Kent State University, όπου άφησε το στίγμα του στον τομέα μελέτης της ηθικής της πληροφορίας. Σε άλλη ανάρτηση θα προσπαθήσω να παρουσιάσω λίγα παραπάνω για το έργο του, απλά να σημειώσω ότι τα ενδιαφέροντά του ήταν γύρω από τα θέματα της κακής, ψευδούς, παραπλανητικής, κακόβουλης πληροφορίας (misinformation / disinformation), της ηθικής και της δημοκρατίας στην πληροφόρηση. 

Τον γνώρισα το 1985 ως διδάσκοντα στο καλοκαιρινό πρόγραμμα (Summerschool) του Πανεπιστημίου Aberystwyth στην Ουαλία. Ήταν ένας φιλικότατος άνθρωπος, που αγαπούσε τη συζήτηση, το φαγητό (ήταν ευτραφής), τα ζώα και τη γυμναστική (ξυπνούσε πολύ νωρίς κάθε πρωί, πήγαινε για τζόκινγκ και κάποια στιγμή βλέπαμε έναν κάθιδρο Τομ, με βερμούδα, να επιστρέφει, δυσκολευόμενος να αρθρώσει μια λέξη από το λαχάνιασμα!). Είχε πολύ καλή σχέση με την κουζίνα, είχε εξοικειωθεί και με το εστιατόριο του Πανεπιστημίου και κάποια στιγμή διοργάνωσε κοινή κουζίνα, είμασταν άνθρωποι απ' όλο τον κόσμο, φτιάξαμε διάφορες λιχουδιές, εγώ θυμάμαι έφτιαξα κεφτέδες με πατάτες στο φούρνο και πιλάφι. Ήταν όμως και σαν δάσκαλος εξαιρετικός, έλεγε αυτά που συνήθως δεν ακούς από τους υπόλοιπους, μας μιλούσε για τα θεωρητικά ζητήματα της πληροφορίας, για τους φραγμούς, τους κινδύνους, την κακή χρήση, το δημοκρατικό έλλειμμα, την ηθική. (Χάρη σ' αυτόν ξεκίνησα μια πολύχρονη έρευνα πάνω στον ρόλο των βιβλιογραφικών αναφορών που οδήγησε στην προκήρυξη εκπόνησης διδακτορικής διατριβής στον Τομέα Φιλοσοφίας του ΕΜΠ που δυστυχώς για προσωπικούς λόγους δεν κατάφερα να ολοκληρώσω και αργότερα στράφηκα σε άλλο αντικείμενο, αλλά αυτό δεν αφορά τούτη την ανάρτηση).

Ο Τομ ήταν ιδιαίτερα δραστήριος, ταξίδευε πολύ, έκανε φίλους σε όλο τον κόσμο και διατηρούσε τις φιλίες αυτές. Συχνά έστελνε κάρτες από τα μέρη που πήγαινε και οπωσδήποτε έστελνε τις ευχετήριες κάρτες για τον Νέο Χρόνο, όπως οι παραπάνω, οι οποίες συνοδεύονταν από τη λεπτομερή περιγραφή των ταξιδιών της χρονιάς.

Είχε επαφές με την κοινότητα στην οποία ανήκε, με τη γειτονιά όπως θα λέγαμε εμείς, διοργάνωνε γεύματα, ήταν πολύ καλλιεργημένος, ενδιαφερόταν ουσιαστικά για θέματα πολιτισμού, αγαπούσε την οικογένειά του, είχε αδέλφια και ανίψια πολλά, αγαπούσε πολύ τα ζώα, είχε γάτες που τις έλεγε παιδιά του. Έγραφε στο γράμμα του 1997:

My kids, Andre, Sebastian and Tasha, are all doing well, and they send their best wishes for a purr-fect New Year. Their dad continues to fall apart. The fifties are not the best time for the body to age gracefully, and one is forced to attend to the sins of the past: too many good parties and too many good times [...]

Αποχαιρετώ τον Τομ με μια φωτογραφία του που νομίζω δείχνει τον άνθρωπο που ήταν, με καλοσύνη και με αγάπη για ζωή. Δεν ξέρω αν βρήκε τον Σωκράτη στον δρόμο του, άλλωστε έναν Σωκράτη, αν θέλουμε, τον κουβαλούμε μέσα μας...

Καλή καλύτερη χρονιά!

Ωδή σ' έναν κοκκινολαίμη, του Νάνου Βαλαωρίτη

Έμαθαν τα χελιδόνια γράμματα

κι οι πέτρες να μιλάνε

ν' απαγγέλλουν δράματα

του θεού τα πράματα

και τραγούδησαν τα ψάρια

μια ωραία σερενάδα

ένα πρωί σταμάτησε να ηχεί

μια καμπάνα ραγισμένη

δεν ξαναχτύπησε η καημένη

να ξαναζήσει η αποθαμένη

κι ο λύκος φύλαγε τα ζαρκάδια

έμαθε να μην τα κυνηγάει

και να τρώει πορτοκάλια

κι έτρεξε γρήγορα η χελώνα

να προσλάβει το λαγό

στου δρόμου τα μισά

κι έγινε ένα βραχυκύκλωμα

των στύλων του ηλεκτρικού

και τον ξεπέρασε στο τέρμα

μα φτάνουν οι ψευτιές γι' απόψε

κι ας πούμε κάτι αληθινό

να μη χαλάσει η πένα μου

και το μελάνι μη χυθεί

να μαυρίσει το χαρτί

να μελανιάσουν οι ουρανοί

να φυτρώσουνε δυο κυπαρίσσια

πάνω στα λόγια που έσπειρα

μια νύχτα του καλοκαιριού

από σκέτη ακριτομυθία

ώσπου να μας πάρει ο ύπνος

με τους σιγανούς ρυθμούς του

και τα λοξά του όνειρα

που σαν αυτά δεν έχουν όμοια

τα μακρυπόδαρά μας χρόνια

που πάν' να σβήσουν τη φωτιά

στο στήθος του κοκκινολαίμη

και την αγάπη στην καρδιά

εκείνης που σε περιμένει

 

 

Σημ. Αντέγραψα το ποίημα του Νάνου Βαλαωρίτη από τη συλλογή «Το ξανανοιγμένο κουτί της Πανδώρας», εκδ. Άγκυρα, 2006. Έχει υπογραφή «14 Μαρτίου 2005, Καθαρή Δευτέρα». Στο βιβλίο, τόσο εξώφυλλο όσο και τα σχέδια-κολάζ είναι έργα του ποιητή (είχα γράψει κι εδώ για τα κολάζ του Νάνου Βαλαωρίτη).