Μένουμε σπίτι, και τώρα; Πάμε στις βιβλιοθήκες μας!

Μένουμε σπίτι γιατί έτσι πρέπει. Και βρίσκουμε τρόπους να γεμίσει ο χρόνος μας. Ευκαιρία να συμμαζέψουμε τα χαρτιά μας, να κάνουμε δουλειές στο σπίτι που περιμένουν χρόνια, να περιποιηθούμε τα λουλούδια μας, ν' ακούσουμε μουσική, να κάνουμε γυμναστική, να δούμε τηλεόραση ή προγράμματα από το Διαδίκτυο, να δούμε θέατρο, να κοιμηθούμε λίγο παραπάνω, να κουβεντιάσουμε με τους ανθρώπους μας, να επικοινωνήσουμε με γονείς, παιδιά, εγγόνια, αδέλφια, φίλους και γνωστούς, να παίξουμε επιτραπέζια παιχνίδια, ν' απλωθούμε στον καναπέ χωρίς να κάνουμε τίποτα...

Και φυσικά, να διαβάσουμε. Βιβλία που περιμένουν ακόμη και χρόνια εκεί στην οριζόντια θέση για να ξεχωρίζουν από τα διαβασμένα. Ευκαιρία και να ξαναδιαβάσουμε βιβλία που μας άρεσαν, να ξεφυλλίσουμε ποιητικές συλλογές, λευκώματα, μεγάλα βιβλία με ωραίες εικόνες, βιβλία τέχνης.

Και μια καλή ευκαιρία να περιηγηθούμε στις βιβλιοθήκες της χώρας μας, να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε τη σπουδαία δουλειά που κάνουν.

Έτσι, εδώ δίνω κάποιες προτάσεις που μπορεί να δώσουν ιδέες για διάβασμα. Δεν είναι πρωτότυπες και, ευτυχώς, δεν είναι εξαντλητικές. Οι προτάσεις δεν αφορούν συγκεκριμένα βιβλία, αλλά δίνουν πληροφορίες για βιβλιοθήκες και αρχεία στη χώρα μας, όπου μπορούμε να περιηγηθούμε μέσω του Διαδικτύου και ν' ανακαλύψουμε θησαυρούς. Δεν εξαντλώ το θέμα, μια ενδεικτική παρουσίαση επιχειρώ, έστω για να δώσω ένα κίνητρο γνωριμίας. Και βρίσκω την ευκαιρία να σημειώσω ότι φτάνουμε στους θησαυρούς αυτούς οπωσδήποτε χάρη στους ανθρώπους που δημιούργησαν τα έργα που φυλάσσονται στις βιβλιοθήκες και στα αρχεία (συγγραφείς κτλ.), αλλά και χάρη στους ανθρώπους (βιβλιοθηκονόμους και άλλους) που τα διαχειρίζονται και τα κάνουν προσιτά και διαθέσιμα στο κοινό.

Ξεκινώ την περιήγηση με την Εθνική Βιβλιοθήκη, απ' όπου μπορούμε να δανειστούμε βιβλία σε ψηφιακή μορφή. Επισκεπτόμαστε τον ιστότοπο του Ηλεκτρονικού Αναγνωστηρίου (https://ereading.nlg.gr/) και κάνουμε εγγραφή (αν δεν έχουμε ήδη κάνει). Μπορούμε να δανειστούμε ηλεκτρονικά βιβλία και να τα διαβάσουμε από το κινητό ή τον υπολογιστή μας. Υπάρχουν βιβλία για λογοτεχνία, ιστορία, γλωσσολογία, μαγειρική κτλ κτλ. Ένα από τα βιβλία που δανείστηκα τη χρονιά που πέρασε ήταν "Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου" της Σταυρούλας Λοφίτη, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο για τον Κοζανίτη λόγιο, γιατρό, ποιητή και μεταφραστή των αρχών του 19ου αιώνα. Κι επίσης, το βιβλίο "Όταν οι γυναίκες της Γαλλίας αναζητούσαν το όνομα... ή Γιατί η γλώσσα τις ήθελε αόρατες" των Μενεγάκη - Ευθυμίου (είχα γράψει εδώ).

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη μπορούμε επίσης να έχουμε πρόσβαση και σε άλλες ψηφιακές συλλογές, όπως σε εφημερίδες από τον 19ο αιώνα (efimeris.nlg.gr/), καθώς και σε χειρόγραφα, μονογραφίες και χάρτες προηγούμενων αιώνων (https://digitalcollections.nlg.gr).

Εξάλλου, μέσα από τον ιστότοπο της Εθνικής Βιβλιοθήκης μπορούμε να γνωρίσουμε όλες τις ελληνικές βιβλιοθήκες που συμμετέχουν στο Δίκτυο Ελληνικών Βιβλιοθηκών.

Αναζήτηση στα φύλλα ελληνικών εφημερίδων (http://efimeris.nlg.gr/ns/main.html)

Μια άλλη ευκαιρία να διαβάσουμε βιβλία ψηφιοποιημένα είναι η Ανέμη, η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης (https://anemi.lib.uoc.gr/). Είναι μια εξαιρετικά πολύτιμη εφαρμογή και αν μάλιστα ενδιαφερόμαστε να ανατρέξουμε σε παλιές πηγές, εδώ είναι η πρώτη και μάλλον η σημαντικότερη στάση. Δοκίμια, λεξικά, γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία,ταξιδιωτικά άλλων εποχών και ποικιλία άλλων θεμάτων υπάρχουν στη συλλογή. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον των Μάρκου Μουσούρου, Νικολάου Βλαστού και Ζαχαρία Καλλέργη, εκδοθέν στη Βενετία πιθανόν το 1499.

Ετυμολογικόν μέγα κατά αλφάβητον πάνυ ωφέλιμον (Πηγή: Ανέμη)

Στις Ψηφιακές Συλλογές της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πατρών (https://library.upatras.gr/digital) βρίσκουμε, ανάμεσα στα άλλα, ψηφιοποιημένα περιοδικά του περασμένου και του προπερασμένου αιώνα (Νουμάς, Ποικίλη Στοά, Ασμοδαίος, Ακρόπολις Φιλολογική, Μη Χάνεσαι και πολλά πολλά άλλα).

Στο σατιρικό περιοδικό "Μη Χάνεσαι" δημοσιεύτηκε το 1881 το κωμικόν παίγνιον Η επιδημία με υπογραφή Souris (Πηγή:http://kosmopolis.lis.upatras.gr/index.php/mh_xanesai/issue/view/5090)

Και άλλες βιβλιοθήκες, ακαδημαϊκές, ειδικές, δημοτικές και δημόσιες διαθέτουν ψηφιακά ή ψηφιοποιημένα βιβλία. Ας αναφέρω ενδεικτικά τις παρακάτω:

• Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, με πολλές συλλογές σημαντικών προσωπικοτήτων (βλ. εδώ), καθώς και εφαρμογές ανθρωπιστικών επιστημών (βλ. π.χ. το ToposText όπου κανείς μπορεί να περιηγηθεί σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας).
• Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, με σημαντικές, ανάμεσα στα άλλα, αρχειακές συλλογές, όπως τα προσωπικά αρχεία των Γεννάδιου, Σεφέρη, Ελύτη, Βικέλα, Βενέζη, Βάρναλη, Βασιλικού, Εύης Μελά, Δημήτρη Μητρόπουλου, αλληλογραφία Ίωνος Δραγούμη κ.ά. (όχι όλα διαθέσιμα ηλεκτρονικά).
• Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη», η πλέον εξειδικευμένη μουσική βιβλιοθήκη της χώρας μας. Στις ψηφιακές της συλλογές περιλαμβάνονται το αρχείο Μίκη Θεοδωράκη, ελληνικά τραγούδια, παρτιτούρες, προγράμματα μουσικών εκδηλώσεων και άλλα πολλά. 
• Βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών,  με δυνατότητα ξεφυλλίσματος περιοδικών και βιβλίων τέχνης.
• Βιβλιοθήκη και Αρχείο Εθνικής Πινακοθήκης, με  δυνατότητα περιήγησης σε ποικίλο ψηφιακό και ψηφιοποιημένο υλικό (έργα τέχνης, φυλλάδια και λευκώματα εκθέσεων κτλ.). Σημειώνεται, πάντως, ότι από τον Εθνική Πινακοθήκη μπορούμε να περιηγηθούμε στις συλλογές της και σε άλλο ενδιαφέρον υλικό.
• Βιβλιοθήκη Μουσείου Μπενάκη, με δυνατότητα γνωριμίας των σημαντικών θησαυρών που φυλάσσονται σε όλα τα παραρτήματα του Μουσείου Μπενάκη και περιδιάβασης σε κάποιες από τις συλλογές. Σημειώνεται, ανάμεσα στις πολύτιμες Συλλογές και Αρχεία Μουσείου Μπενάκη, το ξεχωριστής αξίας Αρχείο της Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής.
  

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) - κεντρικά και περιφερειακά - είναι μια σοβαρή πηγή πληροφόρησης, όπου, πέραν των αρχείων ιστορικών προσώπων, φυλάσσονται και τα έγγραφα για κάθε δραστηριότητα σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο (γεννήσεις, βαπτίσεις, γάμοι, θάνατοι, διάφορες δοσοληψίες, εμπορικές και άλλες συναλλαγές, συμβολαιογραφικές πράξεις κτλ). Αν θέλετε, λοιπόν, να ρίξετε μια ματιά στον τόπο σας, δεν έχετε παρά να περιηγηθείτε στο σύστημα ηλεκτρονικών αρχείων των ΓΑΚ Αρχειομνήμων. (http://arxeiomnimon.gak.gr/index.html).

Το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ), τμήμα πλέον του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ), περιέχει έναν ανεκτίμητο πλούτο υλικού των τελευταίων αιώνων, μάρτυρα της ιστορικής , κοινωνικής και πολιτιστικής πραγματικότητας του τόπου μας. (http://www.elia.org.gr/).

Στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» (http://www.venizelos-foundation.gr) μπορούμε να περιηγηθούμε σε υλικό που σχετίζεται με τη ζωή και τη δράση του Ελευθερίου Βενιζέλου και χρονολογικά καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1960. Το υλικό του Ψηφιακού Αρχείου υπολογίζεται ότι περιλαμβάνει 65.000 τεκμήρια, χειρόγραφα, κάρτες, φωτογραφίες, χάρτες κτλ. (http://www.venizelosarchives.gr/).

Κι επειδή ο κατάλογος δεν τελειώνει, θα αναφερθώ μόνο στη Βιβλιοθήκη του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (http://www.library.tee.gr), μια ιστορική βιβλιοθήκη σε θέματα μηχανικών που λειτουργεί από το 1927. Έχω γράψει κι άλλες φορές για τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ (καμαρώνω με ... μετριοπάθεια γιατί έχω συμβάλει στην ανάπτυξη και τη σημερινή της  εξέλιξη, μια αναδρομή είχα κάνει σε ημερίδα πέρυσι) και πιστεύω πως έχει παίξει σημαντικό ρόλο ως τεχνική βιβλιοθήκη. Στον ενοποιημένο κατάλογο της Βιβλιοθήκης μπορεί κανείς να βρει σε ψηφιακή μορφή όλο το υλικό που έχει παραχθεί από το ΤΕΕ - κεντρικό και περιφερειακά τμήματα - (άρθρα περιοδικών, μελέτες, συνέδρια, σεμινάρια), αλλά και μεγάλο αριθμό βιβλίων (επιλέγοντας "Περιέχει ψηφιακό αντικείμενο"). Εξάλλου, μπορείτε να δείτε και χωριστά τις ειδικές συλλογές, επιλέγοντας την κατάλληλη βάση δεδομένων από τον τον κατάλογο http://opac.tee.gr. Μια πρόσφατη σημαντική δράση της Βιβλιοθήκης είναι η δημιουργία βάσης δεδομένων με τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ (είχε παρουσιαστεί σε ημερίδα τον Ιανουάριο του 2019).

Άπό άρθρο για το Νοσοκομείο Σωτηρία στα Τεχνικά Χρονικά του 1932 (Πηγή)

Και όπως έγραψα παραπάνω, η αναφορά δεν είναι εξαντλητική (ευτυχώς, λέω), δεν έχω αναφερθεί σε όλα τα Πανεπιστήμια που το καθένα κάνει σοβαρή δουλειά, ούτε σε δημόσιες βιβλιοθήκες που επίσης έχουν θησαυρούς. Τί να πω για Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου, για Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου, Λειβαδιάς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου “Κοραής”, Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδρίτσαινας, Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς, Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Κέρκυρας και τόσες άλλες.

Καλή βόλτα. Εύχομαι σύντομα να φύγει αυτός ο εφιάλτης, να είμαστε καλά να γνωρίσουμε κι από κοντά τις βιβλιοθήκες μας. Σίγουρα θα έχουμε να βρούμε πολύ περισσότερα πράγματα.

..................................................................................

Σημειώσεις: 

• Συμπληρωματικές, όχι εξαντλητικές, αναφορές σε πηγές υπάρχουν και σε διάλεξη που είχα δώσει τον Νοέμβριο του 2018 σε μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα για το μάθημα «Αξιοποίηση ηλεκτρονικών πόρων στη Νεοελληνική Φιλολογία – Digital Humanities». 

• Η εικόνα στην αρχή της ανάρτησης αποτελούσε για χρόνια το σύμβολο της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ στην οποία και ανήκει. Η σχεδίαση έγινε από τον φίλο και συνάδελφο Κώστα Αβραμίδη που υλοποίησε μια ιδέα μου για τον ρόλο και τη σχέση της Βιβλιοθήκης με το περιεχόμενο και με τα μέσα.

Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ

Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας και η Βιβλιοθήκη του διοργανώνουν ημερίδα με θέμα "Βιβλιοθήκη ΤΕΕ: Όψεις του 20ου αιώνα μέσα από τις διαφημίσεις στα περιοδικά του ΤΕΕ" τη Δευτέρα 21 Ιανουαρίου 2019. Η ημερίδα εντάσσεται στο πλαίσιο της συμμετοχής της Βιβλιοθήκης στη  διοργάνωση «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του δήμου Αθηναίων και είναι συμπληρωματική της Έκθεσης αφίσας με το ίδο θέμα.

Οι διαφημίσεις έχουν καταχωρισθεί σε βάση δεδομένων που είναι ελεύθερα προσβάσιμη στη διεύθυνση https://teediaf.omeka.net/.

Η Ημερίδα θα διεξαχθεί στη συνεδριακή αίθουσα του ΤΕΕ στα κεντρικά γραφεία του, Νίκης 4 στον 1ο όροφο και θα έχει το παρακάτω πρόγραμμα:

10:30-11:00 Προσέλευση – Εγγραφές

11:00-11:20 Χαιρετισμοί 

11:20-11:40 Τεχνολογική κληρονομιά, συλλογική μνήμη και βιβλιοθήκες: Το παράδειγμα και η συμβολή της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ
Κ. Τοράκη – Χημ. Μηχανικός, Βιβλιοθηκονόμος – Συντονίστρια της Τεχνικής Επιτροπής ΕΛΟΤ/ΤΕ21 "Ορολογία – Γλωσσικοί πόροι", πρώην Προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης ΤΕΕ 

11:40-12:00 Διαφημίσεις σε τεχνικά περιοδικά: Επεξεργασία και τεκμηρίωση της συλλογής, παρουσίαση της βάσης
Β. Κόγκου – Βιβλιοθηκονόμος, Ε. Πετρακάκη – Βιβλιοθηκονόμος 

12:00-12:20 Ραντεβού με την Τεχνολογία: Επικοινωνία, Προώθηση και Αναπαραστάσεις της Τεχνολογικής Αλλαγής στα Περιοδικά των Μηχανικών κατά τον 20ο αιώνα
Σπ. Τζόκας – Ιστορικός των Επιστημών και της Τεχνολογίας, Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας – Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών 

12:20-12:40 Branding Immersive Innovations and Startup Brands
Μπ. Τσακαρέστου – Ph.D Αναπλ. Καθηγήτρια και Επικεφαλής του Εργαστηρίου Διαφήμισης και Δημοσίων Σχέσεων, Τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού, Πάντειο Πανεπιστήμιο 

12:40-13:00 Οι αισιόδοξες εικόνες της τεχνικής προόδου. Η διαφήμιση στις τεχνικές εκδόσεις της δεκαετίας του 1960
Π. Τσακόπουλος – Δρ Αρχιτέκτων 

13:00-13:30 Διάλειμμα – Καφές 

13:30-13:50 Concept, Context, Content: Ιδέα, Περιβάλλον και Περιεχόμενο στην Τέχνη της Διαφήμισης
Ν. Χατζημηνά – Αρχιτέκτων Μηχανικός ArchitectScripta, Υποψήφια Διδάκτωρ ΕΜΠ, MSc Columbia University NYC 

13:50-14:10 Αξιοποιώντας συλλογές βιβλιοθηκών και αρχείων σε εκπαιδευτικές - πολιτιστικές εφαρμογές
Δ. Γιαννίμπας – Υπεύθυνος Σχεδιασμού και Ανάπτυξης – Βιοτεχνικό Βιομηχανικό Εκπαιδευτικό Μουσείο 

14:10-14:30 Ανάγνωση πραγμάτων: Από την παρατήρηση στη χρήση
Κ. Μπίσας – Μηχανολόγος Μηχανικός, Βιομηχανικός Σχεδιαστής 

Ο λιποτάκτης

 

Κύριε Πρόεδρε, δεν θέλω να πάω στον πόλεμο, να σκοτώσω αθώους ανθρώπους, δεν θέλω να σ' ενοχλήσω, όμως πήρα την απόφασή μου, θα λιποτακτήσω... 

Από τότε που γεννήθηκα, είδα τον πατέρα μου να πεθαίνει, είδα τ' αδέρφια μου να φεύγουν, είδα τα παιδιά μου να κλαίνε, είδα τη μάνα μου στον τάφο να περιγελά τις βόμβες και τα σκουλήκια, κι όταν ήμουνα στη φυλακή μου πήραν τη γυναίκα, μου πήραν την ψυχή...

Θα γυρίζω στους δρόμους της Γαλλίας, από τη Βρετάνη μέχρι την Προβηγκία, και θα λέω στους ανθρώπους να μην υπακούσουν, να μην πάνε στον πόλεμο, να μη φύγουν, κι αν με κυνηγήσετε, πείτε στους άντρες σας πως δεν κρατώ όπλο...

Περίπου αυτά λέει στο εμβληματικό, βαθειά αντιπολεμικό τραγούδι του ο Μπόρις Βιάν, ο Γάλλος συγγραφέας, ποιητής, μουσικός και πολλά άλλα (και μηχανικός στο επάγγελμα), που έζησε για 39 μόλις χρόνια, 1920-1959. Είναι το τραγούδι με τίτλο "Le déserteur", ο λιποτάκτης.

Ο Μπόρις Βιάν δεν είναι ο συγγραφέας που μπορεί να συνιστούσα. Δεν μου άρεσε η υπερβολή στο λόγο του, ο μηδενισμός που εξέπεμπε (ή που νόμιζα ότι εξέπεμπε). Δεν μου άρεσε ο τίτλος του πολύ γνωστού βιβλίου του "Θα φτύσω στους τάφους σας". Έπαιζε θαρρείς με τις λέξεις, σα να τις πασπάλιζε με βία και με μίσος κι έφτανε στα άκρα του λόγου και της σκέψης. Έτσι τον έχω περιγράψει μέσα μου. 

Γνώρισα και ξεφύλλισα βιβλία του πριν από δυόμισι δεκαετίες και κάτι παραπάνω. Τα έβρισκα πάνω στο γραφείο του Γιώργου, του νεαρού τότε βιβλιοθηκονόμου που δούλεψε για λίγα χρόνια κοντά μας, στη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ. Θυμάμαι πως του άρεσε ο Βιαν, του άρεσε ο αντιπολεμικός, ο αντιρατσιστικός, ο αντισυμβατικός λόγος του.

Στη Βιβλιοθήκη ΤΕΕ, από δεξιά: Γιώργος Αθανασιάδης, Μαρία Αραπάκη, Μαρία Καρανικόλα, Μαρία Γατσούλη, Ντίνα Θαλασσινού, Βούλα Γεροστάθη

Λιποτάκτης είναι αυτός που εγκαταλείπει τους συναγωνιστές, την κοινή προσπάθεια, τους κοινούς αγώνες, είναι κι αυτός που εγκαταλείπει χωρίς άδεια, έτσι διαβάζω στα λεξικά. Αυτό έκανε ο Γιώργος Αθανασιάδης τούτες τις μέρες. Λιποτάκτησε. Έφυγε αθόρυβα και απρόσμενα, χωρίς ειδοποίηση, χωρίς άδεια. Πολύ νωρίς, κρίμα. Ίσα ίσα που πρόλαβε να χαρεί την επιστροφή στη δουλειά. Ήταν από τους διαθέσιμους του Πανεπιστημίου. Να χαρεί; Δεν ξέρω αν χαιρόταν, με τι χαιρόταν. Είχα να τον δω κάτι χρόνια. Κρατώ το νεανικό, καλοσυνάτο του χαμόγελο. Και τον ευγνωμονώ, κι ας μην τ' ακούει πια, για τα παιχνίδια που έπαιξε με τα παιδιά μου κάποιες δύσκολες μέρες.

Σήμερα τον αποχαιρετήσαμε. Και νάναι αλήθεια τυχαίο που μια φίλη του είπε λόγια λες από τους Λιποτάκτες του Θεοδωράκη, ίδια με το τραγούδι "Χάθηκα"; Ήταν πάντα μόνος είπε ...

Χάθηκα, 
Μέσα στους δρόμους που μ’ έδεσαν για πάντα
Μαζί με τα σοκάκια, μαζί με τα λιμάνια

Χάθηκα, 
Γιατί δεν είχα τα φτερά και είχα εσένα Κατινιώ
Γιατ’ είχα όνειρα πολλά
Και το λιμάνι, 
και το λιμάνι είναι μικρό
Γιατ’ ήμουν πάντα μόνος
Και θα `μαι πάντα μόνος.

Καλό σου ταξίδι Γιώργο!

30 χρόνια από την έναρξη πρόσβασης σε βάσεις δεδομένων: θύμησες από τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ

Η Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ μπαίνει στη νέα εποχή, φθινόπωρο 1983

Ξεφυλλίζοντας παλιά τεύχη του Ενημερωτικού Δελτίου του ΤΕΕ, βρέθηκα στα τεύχη του 1983. Ήταν τότε, προς τα τέλη του έτους, που ξεκίνησε η λειτουργία του δικτύου Euronet και η απ' ευθείας (online ή επιγραμμική όπως έχουμε αποδόσει τον όρο) πρόσβαση σε βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων, αφού είχε βέβαια προηγηθεί σχετική επικοινωνία με τον ΟΤΕ (υποδιεύθυνση Telex-Data) σχετικά με το δίκτυο. Δύο ελληνικοί φορείς είχαν αναπτύξει αυτές τις υπηρεσίες, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας με τη Μονάδα Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης (Βιβλιοθήκη), οπωσδήποτε βέβαια σε ευρύτερη κλίμακα το ΕΚΤ, ενώ το ΤΕΕ απευθυνόταν κύρια στο χώρο των μηχανικών.

Ασχολήθηκα με την "ηλεκτρονικοποίηση" της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ από την αρχή  (με την προτροπή και την υποστήριξη της Άννας Σολωμού πάντα και διαρκώς) και παρακολουθούσα τις εξελίξεις στο χώρο από πολύ κοντά. Επιτελούσαμε ένα έργο για την εποχή του πρωτοποριακό και βέβαια το έργο αυτό ήταν συμπληρωματικό στο όλο έργο της Βιβλιοθήκης που σε πολλά του σημεία ήταν συνολικά πρωτοποριακό για την Ελλάδα (όπως η λειτουργία της ειδικής τεχνικής πληροφόρησης και η λειτουργία της Τεκμηρίωσης σε διάφορες μορφές υλοποίησης κτλ., και όλα αυτά χάρη στην ποιότητα του προσωπικού αλλά και στην ανταπόκριση - βέβαια συχνά με πολλές προσπάθειες - των Διοικήσεων του ΤΕΕ). Έτσι, νιώθω όμορφα ξαναδιαβάζοντας τα δύο πρώτα εκείνα άρθρα στο Ενημερωτικό Δελτίο, το φθινόπωρο του 1983.  Οπωσδήποτε, αυτά ανήκουν πλέον στην ιστορία και σαν τέτοια τα παρουσιάζω εδώ.

Η διαδικασία άμεσης πρόσβασησ στις βάσεις δεδομένων

Στο φύλλο 1278 της 3ης Οκτωβρίου 1983 διαβάζουμε:

“Με το σύστημα αυτό, θα έχει τη δυνατότητα οποιοσδήποτε να παίρνει βιβλιογραφικές πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν πάνω σε συγκεκριμένο θέμα. Η εγκατάσταση μιας υπηρεσίας ON LINE αποτελείται από μια τερματική διάταξη (TERMINAL) με οθόνη που λειτουργεί με τρόπο ασύγχρονο (COMPATIBLE TELETYPES), ένα MODEM, ένα TYPEWRITER, ένα PRINTER και φυσικά μια τηλεφωνική συσκευή. Η σύνδεση θα γίνεται με επιλεγόμενο τηλεφωνικό δίκτυο μέσω του ΟΤΕ και του   Ευρωπαϊκού δικτύου πληροφοριών Euronet.

Το  Euronet είναι δίκτυο μεταγωγής των δεδομένων σε πακέτα, πράγμα που επιτρέπει την ταχεία και φτηνή μεταβίβαση των πληροφοριών, ενώ τα τιμολόγια τηλεπικοινωνιών θα είναι ανεξάρτητα της απόστασης και θα εξαρτώνται μόνο από την χρονική διάρκεια της σύνδεσης και από τον όγκο των δεδομένων που μεταβιβάζονται (DATA TRANSMISSION COST).

Η αναζήτηση πληροφοριών άμεσης προσπέλασης (ON LINE RETRIEVAL SERVICES) είναι αποτέλεσμα της ραγδαίας ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας και συνακόλουθα της μεγάλης ανάπτυξης της επιστημονικής εκδοτικής δραστηριότητας (έτσι π.χ. τα Chemical Abstracts αποδελτιώνουν περίπου 1400 τίτλους περιοδικών απ' όλο τον κόσμο!). Και οπωσδήποτε, μια και τα συστήματα αυτά είναι αυτοματοποιημένα, στη βελτίωση και διάδοσή του συντέλεσαν η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής – τεχνικής των κομπιούτερ και των SOFTWARE – και των συστημάτων επικοινωνίας”.

Απόσπασμα από το πρώτο δημοσίευμα στο Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, τεύχος 1278, 3 Οκτωβρίου 1983

Στο φύλλο 1287 της 5ης Δεκεμβρίου 1983, η σύνδεση είχε ήδη ξεκινήσει, οπότε το δημοσίευμα είχε περισσότερες λεπτομέρειες για την ίδια την αναζήτηση, τις βάσεις δεδομένων, ενώ περιείχε και το έντυπο που έπρεπε να συμπληρώσουν οι ενδιαφερόμενοι (αυτά τα ίδια έντυπα χρησιμοποιούσαμε για χρόνια κι έτσι γινόταν η καταμέτρηση των ερευνών και δημοσιευόταν στις ετήσιες αλλά και περιστασιακές απολογιστικές εκθέσεις).

 Όπως φαίνεται  στις παρακάτω φόρμες με κάποιες από τις πρώτες έρευνες που έγιναν μόλις ξεκίνησε η υπηρεσία, σημειώνονται όλες οι πληροφορίες που αφορούν την εν λόγω εργασία και τελικά το κόστος (το οποίο υπολογιζόταν σε "λογιστικές μονάδες" και ήταν ανάλογο με το χρόνο σύνδεσης και τη μορφή παρουσίασης των ανακτώμενων πληροφοριών και βέβαια ανάλογο με τη βάση δεδομένων). Σημειώνεται ότι ενώ οι έρευνες αυτές είχαν κόστος το οποίο επιβάρυνε τον τελικό χρήστη (ως φυσικό πρόσωπο ή το ίδρυμα μερικές φορές, όχι πάντα), τόσο οι μηχανικοί του ιδιωτικού τομέα και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, αλλά και οι μηχανικοί-ερευνητές των ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων σε πάρα πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούσαν αυτή την υπηρεσία του ΤΕΕ. Υπήρχαν μάλιστα συγκεκριμένοι τομείς ή άτομα που ήταν για χρόνια τακτικοί "πελάτες" μας και υπάρχουν αρκετά ονόματα που μπορώ ναζ θυμηθώ από την εποχή εκείνη.

Ο ίδιος ερευνητής επανήλθε για συνέχιση της αναζήτησης

Οι ερευνητές του Πολυτεχνείου ήταν μόνιμοι "πελάτες" της υπηρεσίας"online"

Ήταν πολλοί και οι ελεύθεροι επαγγελματίες που χρησιμοποιούσαν την υπηρεσία, κυρίως αρχιτέκτονες

Η πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων γινόταν μέσω των προμηθευτών ή παροχέων (ή παρόχων) ή διαθετών τέτοιων υπηρεσιών (hosts), που ήταν μεγάλες υπηρεσίες πληροφοριών όπως η ESA-IRS (της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος), η Telesystemes-Pascal (γαλλική υπηρεσία μικρής εμβέλειας, με γαλλικές κυρίως βάσεις δεδομένων), η Fiz-Technik (γερμανική υπηρεσία), η Dialog (αμερικάνικη, της Lockheed) κ.ά. Πρέπει βέβαια να παρατηρήσει κανείς ότι δεν είναι τυχαία η σύνδεση με εταιρείες όπως η Lockheed, δείχνει τη στρατηγική σημασία που δινόταν στην πληροφόρηση, εξάλλου το ίδιο θα δει κανείς και στην ιστορία των τηλεπικοινωνιών μετά τον πόλεμο (θυμίζω πως το σημερινό Ιντερνετ ξεκινά από το δίκτυο Arpanet του αμερικάνικου Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, κτλ. κτλ.).

Οι μηχανικοί ενημερώνονταν συνεχώςε για την υπηρεσία "online"

Το ΤΕΕ είχε συμβόλαια πρόσβασης με όλους τους γνωστούς διαθέτες, μεγαλύτερη όμως χρήση έκανε στις βάσεις δεδομένων της ESA-IRS με την οποία είχε ξεκινήσει συνεννοήσεις ήδη από τον Απρίλιο του 1982. Το κόστος ήταν ανάλογο με τη χρήση, όπως το ανέφερα ήδη παραπάνω. Η μορφή και το μέσον παρουσίασης των βιβλιογραφικών εγγραφών διαφοροποιούνταν ανάλογα με την επιθυμία του χρήστη αλλά και την οικονομική δυνατότητα πολλές φορές. Έτσι, μπορούσε να γίνει εμφάνιση επιλεγμένων πεδίων, ξεκινώντας από την απλή εμφάνιση μόνο τίτλων και φτάνοντας στην πλήρη εμφάνιση που περιελάμβανε και την περίληψη κάθε δημοσιεύματος. Τα τελευταία, αν ήταν πολλά, μπορούσαν να παραληφθούν με το ταχυδρομείο (offline). Σε κάθε περίπτωση, το κόστος διέφερε κι έτσι έπρεπε κάθε φορά να επιλέγεται η βέλτιστη (ως προς τους οικονομικούς όρους) λύση.

 

Πέραν του κόστους πρόσβασης στις βάσεις δεδομένων, υπήρχε και η επιβάρυνση του τηλεποικοινωνικού κόστους. Το τελευταίο περιελάμβανε τα έξοδα σύνδεσης (εφάπαξ σύνδεση στο δίκτυο του ΟΤΕ - 800 δραχμές - και μηνιαίο κόστος 540 δραχμές) και τα τέλη επικοινωνίας για κάθε φορά που γινόταν σύνδεση στο δίκτυο και που ήταν ανάλογα με τη χρονική διάρκεια (περίπου 7 δραχμές το λεπτό) και των όγκο των δεδομένων που "μεταφέρονταν".

Η σύνδεση με το δίκτυο Euronet γινόταν μέσω σταθερού τηλεφώνου, χρησιμοποιούσαμε τερματικό (ασύγχρονο, 300 bps για επιλεγόμενο δίκτυο) με μια απλή οθόνη, όπου την έναρξη της διαδικασίας σύνδεσης μαρτυρούσε η εμφάνιση της ένδειξης "HELPAC". Η σύνδεση με το δίκτυο γινόταν με την πληκτρολόγηση του αναγνωριστικού του δικτύου NUI (Network User Identifier) και της διεύθυνσης του παρόχου NUA (Network User Address).

Δείγμα βιβλιογραφικής έρευνας και παρουσίασης αποτελεσμάτων

Αυτή ήταν μια μικρή αναδρομή μιας σχετικά μακρινής, για τα σημερινά δεδομένα της έκρηξης υπηρεσιών και συστημάτων πληροφόρησης, εποχής, που όμως για τότε επίσης αποτελούσε έκρηξη. Για την ιστορία, και όχι μόνο...

Ξεφυλλίζοντας τα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ πριν από 80 χρόνια, πρώτη χρονιά έκδοσής τους. 6. Αναφορές για Βιβλιοθήκες και πληροφόρηση

Το Τεχνικό Επιμελητήριο είχε πάντα ένα σταθερό και διαρκές ενδιαφέρον για τις βιβλιοθήκες και γενικά την πληροφόρηση, πράγμα που εξάλλου έγινε ολοφάνερο από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, δημιουργώντας ήδη το 1927 τη δική του Βιβλιοθήκη, την οποία διατηρεί και μέχρι σήμερα (για την πορεία της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ θα ασχοληθώ σε άλλη ανάρτηση αναλυτικά).

Έτσι, ήδη στο πρώτο τεύχος του 1932 δημοσιεύεται η απόφαση της  Διοικούσας Επιτροπής να αγοράσει τη Βιβλιοθήκη του Καθηγητή ΕΜΠ Γ. Κονοπισσόπουλου, μετά από θετική εισήγηση της επιτροπής που συνέστησε προς τούτο ο Πρόεδρος του ΤΕΕ Ν. Κιτσίκης, έχοντας υπόψη "την ανάγκην όπως το Επιμελητήριον αποκτήση βιβλιοθήκην ανάλογον της αποστολής του". Σημειώνεται ότι η συλλογή, αποτελούμενη από 900 τόμους, περιελάμβανε κυρίως μηχανολογικά βιβλία, περιοδικά VDI της περιόδου 1880-1907, 8-10 τόμους από εξάγλωσσο τεχνικό λεξικό, καθώς και "συλλογή αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων επί των φυσικών και μηχανικών θεμάτων". Λίγο αργότερα, η Δ.Ε. αγόρασε επίσης τη Βιβλιοθήκη του Λουδοβίκου Σνάιδερ, η οποία απετελείτο από 700 βιβλία, για θέματα κυρίως Πολιτικών Μηχανικών.


Το ενδιαφέρον συνεχίστηκε και  σχεδόν σε όλα τα τεύχη υπήχαν αποφάσεις, επίκαιρα νέα και άλλες σχετικές ανακοινώσεις, καθώς και βιβλιογραφία ελληνικών και ξενόγλωσσων βιβλίων, συχνά εκδόσεις του ΤΕΕ και με εκτενή παρουσίαση του περιεχομένου τους,  θεωρώντας τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ ως "προάγουσα την τεχνικήν κίνησιν και συμβάλλουσα εις την ανύψωσιν του επιστημονικού επιπέδου". Μάλιστα, στο τεύχος του Αυγούστου δημοσιεύεται η λίστα των περιοδικών της Βιβλιοθήκης. Είναι 47 τίτλοι, από τους οποίους οι 12 είναι ελληνικοί και οι υπόλοιποι κυρίως γερμανικοί και γαλλικοί (υπάρχουν μόνο 4 περιοδικά στην αγγλική γλώσσα).

Εξάλλου, η Επιτροπή του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών μελέτησε "το ζήτημα δημιουργίας μικράς και συντόμου τεχνικής βιβλιοθήκης εις την οποίαν ο Μηχανικός να δύναται να προσφεύγει διά τον υπολογισμόν και κατασκευήν τεχνικών έργων συνήθους τύπου". Εκφράστηκε δε η ανάγκη μετάφρασης τεχνικών βιβλίων, κατ' αρχάς γερμανικών, για εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης. Επίσης, κάτω από τον γενικό τίτλο "Οργάνωσις, ενημερότης, στατιστική", το Τμήμα, "προς πληρεστέραν ενημέρωσιν  και μεθοδικωτέραν κατεύθυνσιν των εργασιών του εφ' όλων των ζητημάτων της χώρας", αποφάσισε να καταρτίζει "ειδικούς φακέλους όπου θα συγκεντρωθούν συστηματικώς όλοι οι Νόμοι, Διατάγματα, στατιστικαί πληροφορίαι, πάσης φύσεως διατριβαί...".

Το έργο λοιπόν της τεχνικής πληροφόρησης και τεκμηρίωσης στο ΤΕΕ χρονολογείται από τα πρώτα χρόνια δημιουργίας του ίδιου του ΤΕΕ και απετέλεσε όλα τα χρόνια βασικό πυλώνα της ύπαρξής του.

Είναι όμως εξίσου ενδιαφέρον ότι συνδέεται και συνδυάζεται η λειτουργία της Βιβλιοθήκης και με ζητήματα όπως η χρήση της (τεχνικής) γλώσσας, η ορολογία, η τέχνη της γραφής και η έκδοση και μετάφραση βιβλίων. Ήδη στο 2ο τεύχος του 1932 γίνεται αναφορά στην "τεχνική λογογραφία" (technical/engineering literature;) που βρίσκεται σε εμβρυώδη κατάσταση στην Ελλάδα και στις  προσπάθειες που έχουν ήδη ξεκινήσει για τη δημιουργία τεχνικού λεξιλογίου.

"Εκεί όπου καλλιεργείται το βιβλίον, εκεί απαντώνται και αι ωραιότεραι τεχνοτροπίαι εκφράσεων συντεθειμέναι εκ των ευηχοτέρων, συντομωτέρων και ακριβεστέρων την έννοιαν λέξεων".

Η παραπάνω πρόταση μπορεί να αναγνωσθεί και ως απαρίθμηση κανόνων σχηματισμού όρων (βλέπε εδώ και τις σημερινές, διεθνώς τυποποιημένες αρχές σχηματισμού όρων).

Σχέδιο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Πατρών σε κατά μήκος τομή

Πέραν όμως των αναφορών σχετικά με τη διαρκή προβολή της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ μέσα από τα Τεχνικά Χρονικά του 1932, έχει αξία να αναφερθούμε και στο άρθρο για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών γραμμένο από τον επιφανή αρχιτέκτονα Πάτροκλο Καραντινό, ο οποίος είχε εκπονήσει και την αρχιτεκτονική μελέτη του κτιρίου, σύμφωνα με το πρόγραμμα του Δήμου Πατρέων.

Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών: Κάτοψη ισογείου

Στο κείμενο, ο Καραντινός περιγράφει τους χώρους και τις λειτουργίες της Βιβλιοθήκης, ενώ παραθέτει τα σχέδια κατόψεων και τομών όλων των ορόφων, δίνοντας τη δυνατότητα στον αναγνώστη να μελετήσει διεξοδικά όλους τους χώρους όπως τους μελέτησε. 

Έτσι, προβλέπονται στο ισόγειο αίθουσα συγκεντρώσεων και διαλέξεων περιλαμβάνουσα και μικρή σκηνή για παραστάσεις, "διαμέρισμα παραλαβής των βιβλίων, σκάλα υπηρεσίας και ανυψωτήρ διά την χρήσιν των αποθηκών των βιβλίων ως και W.C. διά τα εξωτερικής χρήσεως γραφεία".  Η ιματιοθήκη, οι αποθήκες και η κεντρική θέρμανση τοποθετούνται στο υπόγειο.

Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών: Κάτοψη ημιόροφου

Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών: Κάτοψη του αναγνωστηρίου (1ος όροφος)

Στον ημιόροφο προβλέπεονται τα βιβλιοστάσια, η γαλαρία της αίθουσας διαλέξεων, αναψυκτήριο και η αίθουσα του επιστάτη. Ενώ στον πρώτο όροφο τοποθετεί το αναγνωστήριο, εξασφαλίζοντας σχετική απομόνωση από το θόρυβο των δρόμων. (Περισσότερα για τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πάτρας, στη σελίδα της).

Πρέπει να ομολογήσουμε ότι η μελέτη Βιβλιοθήκης του Καραντινού ήταν πρωτοποριακή για την εποχή της. Όμως, ακόμη και σήμερα, πόσες αλήθεια δημοτικές βιβλιοθήκες διαθέτουν τέτοια πολυτέλεια χώρων και υπηρεσιών και τέτοια "πολυτέλεια" αφθονίας... διαθέσιμου προσωπικού για να μπορεί ν' ανταπεξέρχεται στις απαιτήσεις αυτές; Όταν και οι λέξεις χάνουν το νόημά τους και η διαθεσιμότητα γίνεται (οιονεί) συνώνυμο της απαξίωσης, της αχρήστευσης, της απόλυσης!

Και για να επανέλθω στο ΤΕΕ και στη Βιβλιοθήκη του, δεν θάπρεπε να χρειάζεται να πω ότι ο ρόλος που της απέδωσε ο Νίκος Κιτσίκης πριν από 80 χρόνια δεν έχει πάψει να ισχύει, ρόλος ανάλογος της αποστολής του, δηλαδή να προάγει την επιστημονική κίνηση και να συμβάλλει στην ανύψωση του επιστημονικού επιπέδου, δηλαδή να συγκεντρώνει, να τεκμηριώνει και να ενημερώνει συστηματικά και μεθοδικά επί μηχανικών θεμάτων, δηλαδή να συνεχίσει να είναι για τους μηχανικούς (και όχι μόνο) αυτό που ήταν εδώ και 85 χρόνια. Σε τίποτα δεν εξυπηρετεί η απαξίωση των βιβλιοθηκών και των ανθρώπων που δουλεύουν γι' αυτές.