Γιώργου Σεφέρη «Λεπτομέρειες στην Κύπρο»

Η μικρή κουκουβάγια ήτανε πάντα εκεί
σκαρφαλωμένη στ’ ανοιχτάρι τ’ Άγιου Μάμα,
παραδομένη τυφλά στο μέλι του ήλιου
εδώ ή αλλού, τώρα, στα περασμένα: χόρευε
μ’ ένα τέτοιο ρυθμό το φθινόπωρο.
Άγγελοι ξετυλίγανε τον ουρανό
και χάζευε ένας πέτρινος καμαροφρύδης
σε μια γωνιά της στέγης.

Τότες ήρθε ο καλόγερος· σκουφί, κοντόρασο, πέτσινη
    ζώνη,
κι έπιασε να πλουμίζει την κολόκα.
Άρχισε απ’ το λαιμό: φοινικιές, λέπια, και δαχτυλίδια.
Έπειτα, κρατώντας στην πλατιά παλάμη τη στρογγυλή
    κοιλιά,
έβαλε τον παραυλακιστή, τον παραζυγιαστή, τον παραμυλωνά,
    και τον κατάλαλο·
έβαλε την αποστρέφουσα τα νήπια και την αποκαλόγρια·
και στην άκρη, σχεδόν απόκρυφο, τ’ ακοίμητο σκουλήκι.

Ήταν ωραία όλ’ αυτά, μια περιδιάβαση.
Όμως το ξύλινο μαγγανοπήγαδο – τ’ αλακάτιν,
κοιμισμένο στον ίσκιο της καρυδιάς
μισό στο χώμα και μισό μέσα στο νερό,
γιατί δοκίμασες να το ξυπνήσεις;
Είδες πώς βόγκηξε. Κι εκείνη την κραυγή
βγαλμένη απ’ τα παλιά νεύρα του ξύλου
γιατί την είπες φωνή πατρίδας;

Το παραπάνω ποίημα του Γιώργου Σεφέρη με τίτλο «Λεπτομέρειες στην Κύπρο» περιλαμβάνεται στη συλλογή «Ημερολόγιο καταστρώματος, Γ΄». Εδώ το αντέγραψα από την έκδοση «Ποιήματα» (Ίκαρος, 1998). Ο Γιώργος Σεφέρης γεννήθηκε στις 29 Φεβρουαρίου του 1900. Την ίδια χρονιά γεννήθηκε και ο Αδαμάντιος Διαμαντής, ένας από τους σημαντικότερους Κύπριους καλλιτέχνες στον οποίο αφιερώνει το ποίημα ο Σεφέρης. Οι δυο τους ήταν πολύ φίλοι και μάλιστα η παραπάνω εικόνα είναι το εξώφυλλο έκδοσης του ζωγράφου με πηγές και στοιχεία σχετικά με το ποίημα αυτό. Μια πολύ ενδιαφέρουσα εργασία για τη σχέση ποιητή και ζωγράφου αλίευσα από το Διαδίκτυο και αξίζει να διαβαστεί (εδώ: http://users.sch.gr/achrono/wordpress/wp-content/uploads/2018/11/Seferis-Diamantis.pdf). Από την ίδια πηγή είναι και τα παρακάτω έργα του Διαμαντή.

Ο καλόγερος Παπακωνστάντινος, έργο του Διαμαντή, εμπνευσμένο από το ποίημα του Σεφέρη

Λεφκοκάρκα που θα πει φουντούκια, έργο του ζωγράφου για τον ποιητή (κι επειδή δεν έχω ξανασυναντήσει τη λέξη αυτή, δεσμεύομαι να αναζητήσω πληροφορίες)

Κάτω από τις ράγες... πενηνταεφτά ψυχές περιμένουν δικαίωση

Κάτω απ’ τις ράγες του τραίνου
Κάτω από τις γραμμές του βιβλίου
Κάτω από τα βήματα των στρατιωτών

Όταν όλα περάσουν — πάντα σε περιμένω.

Πέρασαν από τότε πολλά τραίνα
Κι άλλα πολλά βιβλία θα διαβαστούν
Κι άλλοι στρατιώτες το ίδιο θα πεθάνουν.

Κάτω από καθετί που σου σκεπάζει τη ζωή
Όταν όλα περάσουν—
Σε περιμένω.

Κι αν το παιδί κλαίει, το φεγγάρι θα σβήσει
Για να του κάνει μια κούνια...

 

Ένας χρόνος από το εγκληματικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. 57 άνθρωποι, οι πιο πολλοί νέα παιδιά, δεν έφτασαν!Άλλα λόγια δε βγαίνουν και ίσως περιττεύουν...

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημειώσεις

1.  Η εικόνα είναι το συμβολικό έργο τέχνης του εικαστικού Γιώργου Κόφτη για το δυστύχημα στα Τέμπη. Τοποθέτησε 58 καρφιά σ' ένα χωράφι 500 μέτρα από το σημείο που έγινε το έγκλημα για να συμβολίζει και να θυμίζει την εγκληματική αδιαφορία και την αδικία που έγινε στα Τέμπη στις 28 Φεβρουαρίου του 2023. Τα 57 καρφιά είναι για τα θύματα, στην πλειοψηφία τους νέοι και νέες, και ένα για τους υπόλοιπους, για τις μανάδες και τους πατεράδες που έχασαν τα παιδιά τους και για όλους εμάς για να μην ξεχνάμε.

57 καρφιά για τα θύματα και ένα ακόμα, για το τραύμα όλων των άλλων.. Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://parallaximag.gr/agenda-parallaxi/to-symvoliko-ergo-technis-toy-giorgoy-kofti-gia-to-dystychima-sta-tempi

 

2. Το ποίημα είναι το «Κάτω απ' τις Ράγες» του Μανόλη Αναγνωστάκη από τη συλλογή Η συνέχεια ΙΙΙ (1962).    Εδώ το αντέγραψα από την ανθολογία ποιημάτων του Όμως γιατί ξαναγυρίζουμε κάθε φορά χωρίς σκοπό στον ίδιο τόπο (εκδ. Ερμής 2000, επιμέλεια και ανθολόγηση από τον Μάρκο Μέσκο), κρατώντας την ορθογραφία του βιβλίου.

 

 

3.  Το τραγούδι είναι το Hijo de la luna (Ο γιος του φεγγαριού) από τη συλλογή Eternal Caballe και τραγουδά η Μονσερά Καμπαγιέ. Το έχω σε διπλό δίσκο βινυλίου του 1991 (περισσότερες πληροφορίες για όλο το έργο εδώ). Οι στίχοι είναι μετάφραση μέρους από τα ισπανικά.

Συνάντηση μνήμης για τον Φίλιππο Τσιμπόγλου

 

Η οικογένεια και οι φίλοι του Φίλιππου Τσιμπόγλου οργανώνουμε το Σάββατο 24/2 στις 5 το απόγευμα στο αμφιθέατρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) συνάντηση μνήμης, ένα χρόνο από τον θάνατό του. Θ' ακούσουμε και θα πούμε ιστορίες,θα τραγουδήσουμε τραγούδια που αγαπούσε, θα πιούμε ρακή, θα θυμηθούμε το ήθος,το πάθος και το λόγο του. Ακολουθεί ένα κείμενο που συντάξαμε για την αυριανή συνάντηση.

Η οικογένεια και οι φίλοι του Φίλιππου Τσιμπόγλου οργανώνουμε το Σάββατο 24 Φεβρουαρίου 2024 στο αμφιθέατρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών στις 17.00 συνάντηση μνήμης, ένα χρόνο μετά τον θάνατό του. Θα ακούσουμε ιστορίες, θα μιλήσουμε γι' αυτόν, θα τραγουδήσουμε τραγούδια που αγαπούσε, θα πιούμε ρακή, θα θυμηθούμε το ήθος, το πάθος και το λόγο του.
Μεταγγίζοντας κάπως το νόημα της παρουσίας του ανάμεσά μας θα τον καταγράψουμε στους χρήσιμους της ζωής, του πολιτισμού και του τόπου μας. Η απουσία ενός ανθρώπου δεν είναι μόνο η μη παρουσία του στην καθημερινότητά μας. Είναι κι αυτό το οριστικό σταμάτημα της δύναμής του να αλλάξει τον κόσμο, να τον κάνει καλύτερο. Είναι η εκκρεμής προσφορά. Σας καλούμε να θυμηθούμε από κοινού τον φίλο και συνάδελφό μας. Φέρτε και τις ιστορίες σας μαζί.

Ο Φίλιππος, όταν το 2018 στην Κουάλα Λουμπούρ καλούσε τη διεθνή βιβλιοθηκονομική κοινότητα να έρθει στην Ελλάδα τον επόμενο χρόνο για το 85ο Συνέδριο της Διεθνούς Ένωσης Ενώσεων Βιβλιοθηκών (IFLA), επικαλέστηκε το ήθος, το πάθος και τον λόγο που ανέλυσε ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του, στοιχεία που χαρακτήριζαν και τον ίδιο στην επαγγελματική και προσωπική διαδρομή του. 

Έλεγε ο Αριστοτέλης*:

[...]  Τῶν δὲ διὰ τοῦ λόγου ποριζομένων πίστεων τρία εἴδη ἔστιν· αἱ μὲν γάρ εἰσιν ἐν τῷ ἤθει τοῦ λέγοντος, αἱ δὲ ἐν τῷ τὸν ἀκροατὴν διαθεῖναί πως, αἱ δὲ ἐν αὐτῷ τῷ λόγῳ διὰ τοῦ δεικνύναι ἢ φαίνεσθαι δεικνύναι. διὰ μὲν οὖν τοῦ ἤθους, ὅταν οὕτω λεχθῇ ὁ λόγος ὥστε ἀξιόπιστον ποιῆσαι τὸν λέγοντα· τοῖς γὰρ ἐπιεικέσι πιστεύομεν μᾶλλον καὶ θᾶττον, περὶ πάντων μὲν ἁπλῶς, ἐν οἷς δὲ τὸ ἀκριβὲς μὴ ἔστιν ἀλλὰ τὸ ἀμφιδοξεῖν, καὶ παντελῶς. δεῖ δὲ καὶ τοῦτο συμβαίνειν διὰ τοῦ λόγου, ἀλλὰ μὴ διὰ τοῦ προδεδοξάσθαι ποιόν τινα εἶναι τὸν λέγοντα· οὐ γάρ, ὥσπερ ἔνιοι τῶν τεχνολογούντων, ‹οὐ› τίθεμεν ἐν τῇ τέχνῃ καὶ τὴν ἐπιείκειαν τοῦ λέγοντος, ὡς οὐδὲν συμβαλλομένην πρὸς τὸ πιθανόν, ἀλλὰ σχεδὸν ὡς εἰπεῖν κυριωτάτην ἔχει πίστιν τὸ ἦθος. διὰ δὲ τῶν ἀκροατῶν, ὅταν εἰς πάθος ὑπὸ τοῦ λόγου προαχθῶσιν· [...]

ή, όπως το μεταφράζει ο Δ. Λυπουρλής:

[...] Ο ρητορικός λόγος λειτουργεί πειστικά με τρεις τρόπους: άλλοτε μέσω του χαρακτήρα του ρήτορα, άλλοτε μέσω της συγκεκριμένης διάθεσης που δημιουργεί στην ψυχή του ακροατή και άλλοτε με τα αποδεικτικά ή φαινομενικά αποδεικτικά επιχειρήματα που περιέχει ο ίδιος. Με τον χαρακτήρα του ο ρήτορας πείθει όταν μιλάει με τέτοιον τρόπο ώστε ο λόγος του να τον κάνει αξιόπιστο· γιατί στους έντιμους ανθρώπους χαρίζουμε σε μεγαλύτερο βαθμό και με περισσότερη προθυμία την εμπιστοσύνη μας για όλα, βέβαια, εν γένει, τα θέματα, κατά τρόπο όμως απόλυτο για τα θέματα στα οποία δεν υπάρχει βεβαιότητα και μας αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας. Και αυτό όμως πρέπει να προκύπτει από τον λόγο και όχι να είναι το αποτέλεσμα μιας καλής ιδέας που έχουμε από πριν για τον ρήτορα: εγώ δεν δέχομαι, όπως το δέχονται κάποιοι συγγραφείς εγχειριδίων ρητορικής, ότι η εντιμότητα του ρήτορα δεν αποτελεί στοιχείο της ρητορικής τέχνης, γιατί δήθεν δεν συντελεί καθόλου στο να πεισθεί ο ακροατής· ίσα ίσα θα έλεγα ότι ο χαρακτήρας του ρήτορα είναι σημαντικότατο μέσο πειθούς. Μέσω των ακροατών, πάλι, πείθει ο ρήτορας, όταν ο λόγος του τους κάνει να κυριευθούν από κάποιο πάθος· [...]

Ας φέρουμε, λοιπόν, τις ιστορίες μας να θυμηθούμε τον φίλο μας τον Φίλιππο κι ας πιούμε μια τσικουδιά στη μνήμη του. Το έχουμε ανάγκη να μαλακώσει η ψυχή στους ζοφερούς αυτούς καιρούς, έχουμε ανάγκη για ήθος, για πάθος και για λόγο μεστό, πειστικό και αληθινό ...

-----------------------------------------------------------------------------------------

* Αντέγραψα τα παραπάνω αποσπάσματα από την Ψηφιακή Βιβλιοθήκη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας που είναι αναρτημένη στον ιστότοπο της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα. 

Αυτούς τους έχω βαρεθεί: Η Έλενα Σταγκουράκη στον Βολφ Μπίρμαν

Δεν μπορώ τις κτητικές αντωνυμίες,
τις αργόσυρτες και ψεύτικες θωπείες
που σε νούμερα αστρικά στριφογυρνάνε.
Δεν μπορώ τα γλυκερά τους τα λογάκια,
καρουζέλ με χίλια μύρια αλογάκια
που επάνω σου μεμιάς όλο χυμάνε.
[...]
Δεν μπορώ ούτε το εμπόριο της ελπίδας
για φτερά σαν δράκου και όχι χρυσαλίδας,
ενώ τα άδικα πιστά σου μεσιτεύει.
Δεν μπορώ τις πρωινές τους υποσχέσεις
που το βράδυ καταντούν υπεξαιρέσεις -
φαύλος κύκλος που ολοένα και θεριεύει. 

Το παραπάνω ποίημα της Έλενας Σταγκουράκη (από την πρόσφατη συλλογή της «Εντός, εκτός και επί τα αυτά», εκδ. Σμίλη, 2023, μια ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση, με το έργο «Ερωτόκριτος» της Σοφίας Δατσέρη στο εξώφυλλο) έχει τον τίτλο "Die hab' ich satt". Όπως σημειώνει στο τέλος, ο τίτλος είναι ίδιος με τραγούδι του Βολφ Μπίρμαν που στα ελληνικά αποδόθηκε «Αυτούς τους έχω βαρεθεί» από τον Δημοσθένη Κούρτοβικ και μελοποιήθηκε από τον Θάνο Μικρούτσικο, περιλαμβάνεται δε στον δίσκο «Πολιτικά τραγούδια» σε πρώτη εκτέλεση από τη Μαρία Δημητριάδη.

[...]
Κι ο παροιμιώδης μέσος ανθρωπάκος,
κέρδος ποτέ μα από παθήματα χορτάτος,
που συνηθίζει στην κάθε βρωμιά,
αρκεί να έχει γεμάτο τον ντορβά
κι επαναστάσεις στ’ όνειρά του αναζητεί,
τον έχω βαρεθεί.
[...]

Με κέντρισε το ποίημα της Έλενας Σταγκουράκη, φέρνοντας στο νου τον «παροιμιώδη μέσο ανθρωπάκο» του Μπίρμαν (ή τον ίδιο τον Μπίρμαν για κάποιους; εδώ θα σταθώ μόνο στα λόγια του τραγουδιού, όπως τα προσλαμβάναμε πριν από κάποιες δεκαετίες, αλλά που είναι πάλι - ή μάλλον διαρκώς; - επίκαιρα), αλλά θα έλεγα και πιο κοντά ίσως τον ανθρωπάκο του Λευτέρη Παπαδόπουλου (μελοποίηση Χατζηνάσιου) που θέλει να ξεφύγει, να ζήσει ελεύθερος, «δίχως ταυτότητα πια», όπως μας τον θύμισε η Μάρω Δούκα στο τελευταίο βιβλίο της Φελιτσιτά.

Μία ζωή με κρατάν, με κουνάν μ' ένα σπάγγο.
Λόγια, σχολειά, μέρα νύχτα δουλειά και στον πάγκο.

λέει ο «φτωχός κουρασμένος σκυφτός ανθρωπάκος» του Παπαδόπουλου, και

δεν μπορώ τις χλιαρές τους χειραψίες
τις αβρές κι όλο μέλι φωταψίες

συμπληρώνει θαρρείς η Σταγκουράκη. 

Κι άλλα ποιήματα ξεχώρισα στη συλλογή, τούτο όμως για μένα το πιο ξεχωριστό.

Η Έλενα Σταγκουράκη είναι ποιήτρια και μεταφράστρια, έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τη λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής, ενώ κείμενά της έχουν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά (εδώ σε παλιότερες αναρτήσεις αναφορά κάποιων μεταφράσεών της). Στα ποιήματά της έχει συχνά ομοιοκατάληκτους στίχους που δημιουργούν διάθεση παιχνιδίσματος, όπως στο «Μάθημα θεατρικής μετάφρασης»

Η Μετάφραση για μένα
είναι θαύμα, μέγα κι ένα!
Ούτε και θα την προδώσω,
μην τυχόν και σε θυμώσω!

αλλά, σε κάθε περίπτωση, πάντα κάτι έχει να πει, όπως στο «Η εαυτή»:

Μήτε Γερμανίδα
μήτε Ρωμιά
[...]
από προϊστορίας, ετικέτες!
Προτιμώ το "εαυτή!"

ή στο «Πατρίδες Ι»:

[...]
μια πατρίς προσμένει άλλη
γνώριμη μαζί και ξένη,
δε χωλαίνει, δεν κουτσαίνει,
τούτη κιόλας χαιρετάει -
την πατώ, δεν με πατάει.

Έτσι γράφει η Έλενα Σταγκουράκη, η Κρητικιά, όπως ομολογεί με πικρόχολη διάθεση στο Πατρίδες ΙΙ:

Κρητικιά είσαι, ποτέ σου Αθηναία
δεν υπήρξες.

Ήθος, λόγος και πάθος, συνεργασίες, δίκτυα και ζεστά χαμόγελα: ο δικός μας Φίλιππος

Come to Athens to continue the myth, to pass from myth to history, to continue the utopia of the never ending dialogue for change with logos, ethos and pathos. Come to Greece!

Μιλώντας στην Κουάλα Λουμπούρ στο κλείσιμο του 18ου Συνεδρίου της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ενώσεων Βιβλιοθηκών (IFLA), ο Φίλιππος Τσιμπόγλου, όταν ανακοινώνει την ανάληψη του επόμενου συνεδρίου από τη χώρα μας, εκπροσωπώντας την Ένωση Ελλήνων Βιβλιοθηκονόμων και Επιστημόνων Πληροφόρησης και την Εθνική Βιβλιοθήκη ως Γενικός Διευθυντής της και προσκαλώντας τη διεθνή βιβλιοθηκονομική κοινότητα να έρθει στην Αθήνα το 2019, θέλησε να δώσει έναν συμβολισμό (όπως πάντα έκανε ο Φίλιππος) και ο συμβολισμός δεν θα μπορούσε να ήταν πιο ταιριαστός από αυτόν που χρησιμοποίησε, από το τρίπτυχο «λόγος, ήθος και πάθος» που αναλύει ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του· ένας συμβολισμός που χαρακτήριζε τον ίδιο τον Φίλιππο.

Σε ό,τι ασχολήθηκε ο Φίλιππος είχε σοβαρότητα, επαγγελματισμό, εντιμότητα και βαθειά γνώση και πάντα υποδειγματικό ήθος, ουσιαστικό λόγο και έντονο πάθος. Αν ρωτούσε κανείς ποιες λέξεις θα χαρακτήριζαν την επαγγελματική πορεία και το έργο του Φίλιππου, θα έλεγα: συνεργασίες και δίκτυα. Ένα από τα κύρια αντικείμενα που τον ενδιέφεραν και που όπως το καλλιέργησε και το προώθησε συνέβαλε καθοριστικά στην ανάπτυξη των βιβλιοθηκών στην Ελλάδα, ήταν οι συνεργασίες και τα δίκτυα. Δεν θ' αναφερθώ σε λεπτομέρειες, ελπίζω κάποια στιγμή να γίνει δυνατή μια τέτοια καταγραφή από κατάλληλη ομάδα, γιατί έχει σημασία τόσο για την ανάδειξη του καθοριστικού ρόλου του Φίλιππου, αλλά και για την ιστορική αποτύπωση του θέματος συνολικά.¹

Εδώ, σκαλίζοντας τα χαρτιά μου (που ελπίζω να καταφέρω να καταγράψω κάποια στιγμή) και έχοντας ενδιαφέρον («πετριά»;) στην τεκμηρίωση της εξέλιξης των πραγμάτων, θα μεταφέρω ενδεικτικά δυο «μαρτυρίες» για τον Φίλιππο και για το ιστορικό του Δικτύου Συνεργασίας Βιβλιοθηκών από τα πρώτα του βήματα

Το πρώτο είναι ένα φαξ («τηλεομοιοτυπία» είναι ο όρος που είχε αποδοθεί και καθιερωθεί από την αρμόδια Επιτροπή του ΕΛΟΤ, σε χαρτί γυαλιστερό, συνεχόμενο, κιτρινισμένο πια από τον χρόνο) που είχε στείλει ο Φίλιππος στις 5 Σεπτεμβρίου 1994, ζητώντας να κάνουμε παρατηρήσεις και επισημάνσεις για τη λειτουργία του Δικτύου Συνεργασίας Βιβλιοθηκών για την online παραγγελία φωτοαντιγράφων. Η Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ ήταν μια από τις πρώτες βιβλιοθήκες που είχαν ρόλο χρήστη αλλά και προμηθευτή του Δικτύου, δεδομένου ότι είχε μεγάλο αριθμό ξενόγλωσσων τεχνικών περιοδικών. Είχε ήδη υπογραφεί το 1993 το σχετικό Συνυποσχετικό για το «Δίκτυο Συνεργασίας Επιστημονικών Βιβλιοθηκών». Στο συνυποσχετικό τονιζόταν ότι:

Μέσω του δικτύου αυτού παρέχεται στη βιβλιοθήκη η δυνατότητα της on-line πρόσβασης της συλλογές των περιοδικών όλων των Βιβλιοθηκών που συμμετέχουν και ο εντοπισμός και η παραγγελία μέσω Η/Υ φωτοαντιγράφων των άρθρων που επιθυμεί αυτή, σε οποιοδήποτε Βιβλιοθήκη του δικτύου.

ενώ στα αποτελέσματα από τη χρήση του δικτύου κατέληγε:
 
Με την καθιέρωση του δικτύου αυτού που θα λειτουργεί σε πειραματικό στάδιο μέχρι το τέλος του 1993, δημιουργούνται οι αρχικές προϋποθέσεις για τη «νοητή βιβλιοθήκη» (virtual library). Στηρίζεται δε αποκλειστικά στη συνεπή συνεργασία και προθυμία των Βιβλιοθηκών (σε μελλοντικό στάδιο σε εθνικό επίπεδο) για να εξυπηρετήσουν τις αναζητήσεις-παραγγελίες των χρηστών όπως αυτές θα τους μεταφέρονται από το ηλεκτρονικό σύστημα παραγγελίας.

Για την εδραίωση του δικτύου είχε δημιουργηθεί προσωρινή ομάδα συντονισμού και διαχείρισης, η οποία αποτελούνταν από τη Σοφία Αθανασιάδου (Ευαγγελισμός), τη Ντίνα Παπασταθοπούλου (ΕΙΕ), την Κατερίνα Συνέλλη (Πανεπιστήμιο Πατρών), τον Μιχάλη Τζεκάκη (Πανεπιστήμιο Κρήτης), την Κατερίνα Τοράκη (ΤΕΕ) και τη Στέλλα Χατζημαρή (Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο), ενώ από πλευράς του ΕΚΤ υπεύθυνοι ήταν ο Φίλιππος Τσιμπόγλου και η Ελένη Αλμυρούδη. 

Το Δίκτυο αυτό ήταν μια εμπνευσμένη, αποφασιστική τομή στην πορεία των ελληνικών βιβλιοθηκών, ήταν ένα τιτάνιο έργο και ένα σοβαρό δείγμα των προσπαθειών που έγιναν στη χώρα μας με τον μόχθο και την ανιδιοτελή συμβολή των ίδιων των ανθρώπων που εργάζονταν στις βιβλιοθήκες και στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (και που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, συχνά αθόρυβα και πολύ συχνά χωρίς επαρκή υποστήριξη από την Πολιτεία, με πολλούς άξιους και πολλές άξιες βιβλιοθηκονόμους σε όλη τη χώρα). Και, βέβαια, είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από το ΕΚΤ, το 1983, η δημιουργία του Συλλογικού Καταλόγου Περιοδικών, που λειτουργούσε ως επιγραμμική (online) βάση δεδομένων με πρόσβαση μέσω του συστήματος ΕΡΜΗΣ. Προσωπικά, θα ήθελα να καταθέσω ως προσωπική, θετική μαρτυρία την πολύμηνη απασχόληση της βιβλιοθηκονόμου του ΕΚΤ Μαρίας Φιλοπούλου για να καταγράψει τα περιοδικά του ΤΕΕ με όλες τις λεπτομέρειες που χρειάζονταν (δεν ήταν και το πιο εύκολο, έπρεπε όχι μόνο να καταγραφεί τι είχε η Βιβλιοθήκη, από τις καρτέλες του κάρντεξ και με επιβεβαίωση από τα ράφια, αλλά επίσης να αναζητηθεί και να καταγραφεί το ιστορικό των αλλαγών στους τίτλους, στην περιοδικότητα και σε άλλες πληροφορίες που συνέδεαν τις συνδρομές).

Η δεύτερη «μαρτυρία» είναι μια εισήγηση του Φίλιππου με τίτλο «Εθνικό Δίκτυο Συνεργασίας Ε & Τ Βιβλιοθηκών. Οικονομική αποτίμηση της περαιτέρω αξιοποίησης». Πρόκειται για ένα υποδειγματικό κείμενο, ως προς τη μορφή και ως προς το περιεχόμενο, είναι βέβαια γεμάτο αριθμούς, στατιστικά, υπολογισμούς, πίνακες, είναι όλο ένας Φίλιππος. Πρέπει να ανακοινώθηκε σε κάποια συνάντηση το 1996 -δυστυχώς δεν έχω τώρα διαθέσιμη την ακριβή πηγή²- και περιλαμβάνει το ιστορικό δημιουργίας του Δικτύου με αφετηρία το 1983 και τον Συλλογικό Κατάλογο Περιοδικών, τη δομή του δικτύου, αναλυτικά στατιστικά χρήσης, προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης και οικονομική αποτίμηση· περιέχονται πίνακες με πολλές στήλες και πολλά αριθμητικά δεδομένα στις οποίες υπολογίζει και συγκρίνει οικονομικά αποτελέσματα για κάθε βιβλιοθήκη που λειτουργεί ως χρήστρια και ως προμηθεύτρια φωτοαντιγράφων, όπως Συνολικό κόστος της ετήσιας εθνικής συλλογής, Ελάχιστο αναμενόμενο οικονομικό όφελος που θα προκύψει εάν περιοριστεί ή αντικατασταθεί μόνο μία συνδρομή από κάθε επαναλαμβανόμενο τίτλο (αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντικό ήταν και αυτό το στοιχείο), Μέγιστο αναμενόμενο οικονομικό όφελος που θα προκύψει αν διατηρηθεί μία μόνο συνδρομή από κάθε επαναλαμβανόμενο τίτλο, Ετήσιο μέγιστο αναμενόμενο οικονομικό όφελος κ.ά. Και καταλήγει στα συμπεράσματα:

Η Ελλάδα με καθυστέρηση (ή παύση) αρκετών αιώνων, αποκτά Εθνικό Δίκτυο Συνεργασίας Βιβλιοθηκών, με πρωτοβουλία του ΕΚΤ και με την ομολογουμένως αξιέπαινη και υπεράνθρωπη προσπάθεια που καταβάλλουν οι βιβλιοθηκονόμοι στις βιβλιοθήκες-μέλη του δικτύου σε γνώριμες πλην αντίξοες συνθήκες.

Το Δίκτυο Συνεργασίας Βιβλιοθηκών για την επιγραμμική παραγγελία φωτοαντιγράφων, όπως το σχεδίασε ο Φίλιππος και όπως λειτούργησε με επιτυχία

 

Θα συμπληρώσω τη «μαρτυρία» αυτή με έναν ακόμη συμβολισμό που χρησιμοποίησε ο Φίλιππος. Εδώ, όπως φαίνεται παραπάνω τοποθετεί στην αρχή του κειμένου την εικόνα με την επιγραφή από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου³. Διαβάζουμε:

ΒΥΒΛΙΟΝ ΟΥΚ ΕΞΕ
ΝΕΧΘΗΕΕΤΑΙ ΕΠΕΙ
ΩΜΟCAΜΕΝ:ΑΝΥΓΗ
CETAI ΑΠΟ ΩΡΑC ΠΡΩ
ΤΗC MEXΡI EKTHC

Δηλαδή: Δεν θα βγει βιβλίο από τη βιβλιοθήκη, διότι δώσαμε όρκο. Η βιβλιοθήκη θα είναι ανοικτή από την 1η μέχρι την 6η ώρα. Ο Φίλιππος χρησιμοποιεί τα λόγια αυτά ως τεκμήριο ότι υπήρχαν βιβλιοθήκες τα παλιά εκείνα χρόνια, ότι είχαν κανονισμό και ωράριο λειτουργίας, ότι υπήρχαν δηλαδή ανοικτές βιβλιοθήκες και ασφαλώς δανειστικές βιβλιοθήκες, αφού στη συγκεκριμένη χρειάστηκε να διευκρινίσουν ότι αυτό δεν ισχύει.

Θα είχα πολλά να πω για τον Φίλιππο, συμπληρώθηκαν πέρσι σαράντα χρόνια που συναντηθήκαμε για πρώτη φορά στην παρουσίαση της Μονάδας online πληροφόρησης του ΕΚΤ, εκεί και η Λέλα, ο Γιάννης, η Δέσποινα, η Μαργαρίτα, η Μαρία, και ο Βαγγέλης βέβαια, και άλλοι, ο Χρήστος, ο Μιχάλης, ο Παναγιώτης, η Ελένη, η Ρούλα αργότερα, δεν θυμάμαι πια όλα τα ονόματα, και πάντα η Νίκη, η Νικούλα του. Ήμασταν μαζί για χρόνια και στην Επιτροπή Τυποποίησης ΕΛΟΤ/ΤΕ 22 (Τεκμηρίωση και Πληροφόρηση), βρεθήκαμε στα συνέδρια βιβλιοθηκών και βέβαια πολλές φορές μαζί σε τσιμπούσια, στο ΕΚΤ, στο ΤΕΕ, σε ταβέρνες και στα σπίτια μας. 

Κι όμως, θα ήθελα να μην χρειάζεται να γράψω σήμερα για τον Φίλιππο, σήμερα είναι ένας χρόνος που έφυγε αναπάντεχα· ο Φίλιππος λείπει, λείπει από τη Νίκη του, λείπει από τους φίλους και τις φίλες του, από τους συναδέλφους και τις συναδέλφισσές του, λείπει από την Εθνική Βιβλιοθήκη, λείπει από τις βιβλιοθήκες, λείπει ο λόγος του, λείπει το ήθος του, λείπει το πάθος του. Η εικόνα που έχω στο μυαλό είναι ο Φίλιππος να αραδιάζει νούμερα, κουνώντας τα χέρια, τόσα εδώ, τόσα εκεί, πώς τα θυμάται τόσα νούμερα, πώς τα υπολογίζει, σκεφτόμουν· τελευταία, ζωντανή ακόμα, εικόνα του που έχω στο μυαλό είναι εκείνη της 4ης Ιανουαρίου του 2023 (απ' όπου και η παραπάνω φωτογραφία), όταν πήγα με τον εγγονό μου τον Άρη, μου μιλούσε ασταμάτητα για τα σχέδιά του, για τα προγράμματα που είχαν  κατατεθεί, για τους προϋπολογισμούς της Εθνικής Βιβλιοθήκης, για τις προπτικές, για την τελευταία δωρεά με τις τόσες χιλιάδες βιβλία για το σκάκι· τελευταία εικόνα είναι το πάθος του Φίλιππου, και πάντα το ζεστό, καλοσυνάτο χαμόγελό του.

Φίλιππε, μας λείπεις!

 

 

#gia_ton_filippo_tsimpoglou

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Σημειώσεις

¹ Υπάρχει, βέβαια, το βιβλίο του Φίλιππου Συνεργασίες βιβλιοθηκών: Μια συστημική προσέγγιση, αντικείμενο και της διδακτορικής διατριβής που εκπόνησε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο με τον Γιώργο Μπώκο, καθώς και το βιβλίο του Γιώργου Ζάχου Σύγχρονη ιστορία και οικοσύστημα των ελληνικών βιβλιοθηκών: Σαράντα χρόνια στις βιβλιοθήκες, τα πανεπιστήμια και τη δημόσια διοίκηση, στην παρουσίαση του οποίου μάλιστα μίλησε και ο Φίλιππος, ήταν ίσως μια από τις τελευταίες δημόσιες παρουσίες του. (Το βίντεο από την παρουσίαση είναι εδώ https://www.youtube.com/watch?v=jLNOc3qPUtA, ο Φίλιππος ξεκινά περίπου στα 29.45').

²  Μια πληρέστερη παρουσίαση για το ίδιο θέμα και με τίτλο Η λειτουργία του Εθνικού Δικτύου Επιστημονικών και Τεχνολογικών Βιβλιοθηκών και οι αναμενόμενες επιδράσεις του στην αναδιαμόρφωση της εθνικής συλλογής περιοδικών έκανε το 1997 στο 6ο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών.

³ Όπως περιγράφει ο Κωνσταντίνος Στάικος στο μνημειώδες έργο του «Η Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό», η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου βρίσκεται στην περιοχή της Αρχαίας Αγοράς, κτίστηκε στο διάστημα μεταξύ 98 και 102 μ.Χ. και «αποτελούσε, βάσει όσων γνωρίζουμε, την πρώτη αυτόνομη δημόσια αθηναϊκή βιβλιοθήκη, που δεν ήταν δηλαδή προσαρτημένη σε γυμνασιακά συγκροτήματα ή φιλοσοφικές σχολές». Προσθέτει δε ότι «επρόκειτο προφανώς για μη δανειστική βιβλιοθήκη, το προσωπικό της οποίας υπάκουε σε κάποιον εσωτερικό κανονισμό, βάσει του οποίου καταρτίστηκε και το σκεπτικό της λειτουργίας της». Περισσότερα από την ίδια πηγή μπορεί να βρεί κανείς στον ιστότοπο «Περί Βιβλιοθηκών» που πρόλαβε να ξεκινήσει σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (θυμίζω ότι έφυγε κι αυτός ξαφνικά τον Απρίλιο του 2023). Πληροφορίες για τη Βιβλιοθήκη υπάρχουν επίσης στον ιστότοπο του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού για το έργο «Ψηφιακή συλλογή Εικονικής Πραγματικότητας "Η αρχαία Αγορά της Αθήνας"» (2006). Στην Ανθολογία επιγραφών που έχουν αναρτηθεί στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, διαβάζουμε ότι ο Παυσανίας δεν τη μνημονεύει, όμως ερείπιά της νοτίως της Στοάς του Αττάλου και ανατολικώς της οδού των Παναθηναίων έφεραν στο φως το 1935 οι ανασκαφές των Αμερικανών αρχαιολόγων. Αλλά και στο βιβλίο από τις Ρωξάνη Φέσσα και Κάρη Λίτσα με τίτλο «Η Βιβλιοθήκη: Οργάνωσις - Λειτουργία» που εκδόθηκε το 1970 από το Ίδρυμα Ευγενίδου, στην ιστορική επισκόπηση των ελληνικών βιβλιοθηκών αναφέρει για τη βιβλιοθήκη αυτή ότι «το 1953 ανεκαλύφθη επιγραφή με τον κανονισμόν λειτουργίας της βιβλιοθήκης, η οποία μας πληροφορεί ότι αυτή ήτο ανοικτή δια το κοινόν μόνον κατά την πρωίαν και ότι τα βιβλία δεν εδανείζοντο». (η χρονολογία 1953 είναι εσφαλμένη, προφανώς από παραδρομή έγινε αντιστροφή των δύο τελευταίων ψηφίων, δεδομένου ότι η πραγματική είναι το 1935, όπως αναφέρεται σε όλες τις άλλες πηγές).

Η επιγραφή από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου (Πηγή: https://ascsa.net/id/agora/object/i%202729)