Η θάλασσα σε απόσταση αναπνοής: ένα ποιητικό κείμενο του Αλμπέρ Καμύ

"Μεγάλωσα μέσα στη θάλασσα και η φτώχεια μου είχε ένα μεγάλο πλούτο, αλλά έπειτα έχασα τη θάλασσα και όλες οι πολυτέλειες μου φάνηκαν γκριζωπές και η αθλιότητα ανυπόφορη. Από τότε περιμένω. Περιμένω τα καράβια της επιστροφής, το σπίτι των υδάτων, τη διάφανη μέρα. Κάνω υπομονή και καλλιεργώ την ψυχή μου με όλες μου τις δυνάμεις. Με βλέπουν να περνώ από όμορφους και σοφούς δρόμους, θαυμάζω τα τοπία, χειροκροτώ όπως όλος ο κόσμος, δίνω το χέρι μου, δεν είμαι εγώ που μιλάω. Με εγκωμιάζουν, ονειρεύομαι λίγο· με προσβάλλουν, δεν εκπλήσσομαι σχεδόν καθόλου. Ύστερα ξεχνώ και χαμογελώ σ' εκείνον που με βρίζει...

Στους ενταφιασμούς ξεπερνώ τα όρια του εαυτού μου. Στ’ αλήθεια αριστεύω. Βαδίζω με αργό βήμα στα προάστια που ανθίζουν από σιδερικά, διασχίζω μεγάλες αλέες που είναι φυτεμένες με τσιμεντένια δέντρα και σε οδηγούν σε τρύπες της παγωμένης γης. Εκεί, κάτω από τον επίδεσμο του ουρανού που μόλις βάφεται κόκκινος, κοιτάζω τους θαρραλέους συντρόφους να θάβουν τους φίλους μου σε τρία μέτρα βάθος. Αν πετάξω το λουλούδι που μου δίνει ένα απλωμένο χέρι από άργιλο, θα πέσει σίγουρα μέσα σ’ έναν τάφο. … 

Στη Νέα Υόρκη μερικές ημέρες, χαμένος στο βάθος αυτών των πέτρινων ή ατσαλένιων πηγαδιών όπου στο εσωτερικό τους περιπλανώνται εκατομμύρια άνθρωποι, έτρεχα από το ένα στο άλλο χωρίς να διακρίνω τον πάτο τους, εξαντλημένος, μέχρις ότου στηρίχθηκα πάνω στην ανθρώπινη μάζα που έψαχνε μια διέξοδο. Τότε πνιγόμουν και από τον πανικό μου ήμουν έτοιμος να ουρλιάξω. Αλλά κάθε φορά κάποιο μακρινό κάλεσμα από ένα ρυμουλκό μου υπενθύμιζε ότι αυτή η πόλη, στέρνα ξερή, ήταν ένα νησί και ότι στην άκρη του το νερό της βάφτισής μου με περίμενε, μαύρο και βρώμικο νερό γεμάτο από κούφιους φελλούς. 

Έτσι εγώ που δεν έχω τίποτα δικό μου, που χάρισα την περιουσία μου, που κατασκηνώνω κοντά σε όλα μου τα σπίτια, νιώθω πλήρης όταν το θέλω, αποπλέω οποιαδήποτε ώρα και η απελπισία με αγνοεί. Δεν υπάρχει πατρίδα για τον απελπισμένο. Ξέρω ότι η θάλασσα προπορεύεται ή με ακολουθεί. Έχω μια τρέλα έτοιμη για όλα. Αυτοί που αγαπιόνται και χώρισαν μπορούν να ζήσουν μέσα στον πόνο, αλλά αυτός ο πόνος δεν είναι απελπισία: γνωρίζουν ότι η αγάπη υπάρχει. Να γιατί υποφέρω από την εξορία με τα μάτια στεγνά. Ακόμα περιμένω. Στο τέλος έρχεται μια ημέρα..."

Συνεχίζοντας το μικρό αφιέρωμα στον Καμύ παρουσιάζοντας λιγότερο γνωστά ή προβεβλημένα στην Ελλάδα βιβλία του, θ' αναφερθώ στο βιβλίο με τίτλο "Η θάλασσα σε απόσταση αναπνοής: Ημερολόγιο καταστρώματος". Εκδόθηκε το 2000 στην Κέρκυρα από τον Απόστροφο, ένα σημαντικό εκδοτικό και βιβλιοπωλείο που δυστυχώς έκλεισε (είχα γράψει ακριβώς πριν από ένα χρόνο εδώ).

Όπως μας πληροφορεί ο μεταφραστής και αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Χρήστος Σαλταπήδας, το κείμενο αυτό γράφτηκε στη διάρκεια ενός ταξιδιού που έκανε για πρώτη φορά ο Καμύ στη Βόρεια και Νότια Αμερική το 1946· γι' αυτό και ο υπότιτλος είναι "ημερολόγιο καταστρώματος". Δημοσιεύτηκε το 1951 στο γαλλικό περιοδικό "N.R.F.", ενώ αργότερα ενσωματώθηκε στους "Γάμους" και το "Καλοκαίρι".

Ο Καμύ σε αυτό το κείμενο δεν ασχολείται με τις πόλεις που επισκέφτηκε, εκτός από την παραπάνω μικρή αναφορά στη Νέα Υόρκη, αλλά στους ωκεανούς που διέσχισε, Ειρηνικό και Ατλαντικό. Η θάλασσα ήταν το αγαπημένο θέμα του Καμύ. Και όπως γράφει ο μεταφραστής, ο Καμύ ταύτιζε τη θάλασσα με τη μητέρα του, ερμηνεύοντας τη σχέση αυτή και από την ομοφωνία των γαλλικών λέξεων (mer και mère αντίστοιχα). "Όπως και η μητέρα του Καμύ έτσι και η θάλασσα είναι ήσυχη, τρυφερή, βαθυστόχαστη, απλησίαστη και σιωπηλή."

"Με όλα τα πανιά ανοιχτά", Ρίο, Ουρουγουάη, Γη του Πυρός, Χιλή, νησιά Κεργκούλεν...

Γυρνώντας πάλι στον μεταφραστή που έτσι τελειώνει τον πρόλογο:

"Πρόκειται για το τελευταίο ποιητικό κείμενο που θα γράψει ο Καμύ, γιατί σχεδόν αμέσως μετά τη δημοσίευσή του θα αρχίσει ο πόλεμος της Αλγερίας, που θα αποτελέσει την αιτία της 'προσωπικής τραγωδίας' του. Πράγματι, μετά από αυτό το δοκίμιο η ποίηση θα δώσει τη θέση της στην τραγωδία και στο παράλογο".

Και ο Καμύ:

"... Γλυκειά αγωνία της ύπαρξης, θαυμάσιο γειτνίασμα μ' έναν κίνδυνο του οποίου δεν γνωρίζουμε το όνομα. Ζω, μήπως σημαίνει να τρέχω ξωπίσω από τον χαμό μου; Χωρίς καθυστέρηση, ξανά ας τρέξουμε ξωπίσω από τον χαμό μας.

Πάντα είχα την εντύπωση ότι ζούσα στα βάθη της θάλασσας, απειλούμενος, στην καρδιά μιας βασιλικής ευτυχίας".

............................................................................................................

Σημείωση: Στο παραπάνω βίντεο η ηθοποιός και μοντέλο Clara Paget διαβάζει ένα απόσπασμα από το έργο του Καμύ σε μια μικρού μήκους ταινία του Άγγλου ηθοποιού, σκηνοθέτη και φωτογράφου Tom Beard (1965-2015). Πληροφορίες περιέχονται και στο Lifo 15-1-2018.