Τι όμορφη που είναι η ζωή: μνήμη Μαρίας Λαϊνά

Τι όμορφη που είναι η ζωή και να μην μπορώ να τη χαρώ.

Έτσι έλεγε η μητέρα της Μαρίας, έτσι ομολογούσε και η ίδια, καθώς μεγάλωνε και ζωντάνευαν οι μνήμες από το παρελθόν, οι στιγμές από τη ζωή που άλλες χάρηκε και άλλες άφησαν πόνο, πληγές και μοναξιά. Η Μαρία είναι η ηρωίδα στη νουβέλα Τι όμορφη που είναι η ζωή που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το 2020. Συγγραφέας, η σπουδαία ποιήτρια, αλλά και μεταφράστρια, πεζογράφος, δοκιμιογράφος, ανθολόγος και πολλά ακόμη, Μαρία Λαϊνά, που έφυγε χτες στα 76 της χρόνια. Ξεφυλλίζω τις σελίδες ξανά και σταχυολογώ λίγα αποσπάσματα˙ χαμηλόφωνη γραφή, εσωτερικοί μονόλογοι, νιώθω πως η ιστορία της Μαρίας στη νουβέλα είναι λίγα κομμάτια από το παζλ που θα απεικόνιζε την πραγματική Μαρία, τη Μαρία Λαϊνά. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια σπαρακτική, τολμώ να πω, κατάθεση λέξεων για τη ζωή, για την καθημερινότητα και τις μικρές στιγμές που αφήνουμε να περνούν, για τις μνήμες και για το παρελθόν που καθώς μεγαλώνουμε δείχνει να καλύπτει το παρόν και το (αβέβαιο) μέλλον.

Καταγγελτικός και σαρκαστικός συχνά ο λόγος της, όπως στις σελίδες για την τέχνη και τους ανθρώπους που την υπηρετούν ή την καταναλώνουν:

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον για την τέχνη, κανενός είδους αληθινό ενδιαφέρον. Ναι, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν σε καμιά ιδιαίτερη υπόληψη την τέχνη, η τέχνη δεν τους ενδιαφέρει, ίσα ίσα, τους είναι φόρτωμα, ναι, η τέχνη περί της οποίας όλο και κάποια κοινοτοπία βρίσκουν να πουν ή να γράψουν, και στέκονται σοβαροί, καλοντυμένοι και ώρα μπροστά στους πίνακες και στα γλυπτά στα μουσεία, καθόλου δεν τους ενδιαφέρει, ναι, είναι φανερό (δες το μάτι τους) ότι τέχνη απουσιάζει από τη ζωή τους, την τέχνη, την ελάχιστη ενασχόληση με την τέχνη, τη θεωρούν βάρος και καθήκον και κατ' ουσίαν δεν παίζει κανένα ρόλο στη ζωή τους, απολύτως κανέναν, κατά βάθος αδιαφορούν, δεν έχουν πάρει χαμπάρι από τέχνη. Η τέχνη κακοποιείται και συρρικνώνεται επειδή περισσότεροι άνθρωποι την αγνοούν, γαντζώνονται από την τέχνη για να κάνουν απλώς το κομμάτι τους ή να τους πάρει γρήγορα ο ύπνος το βράδυ. Ναι, οι περισσότεροι άνθρωποι καμώνονται ότι ενδιαφέρονται για την τέχνη [...] ναι, η τέχνη, λένε, έχει πλην των άλλων και θεραπευτική αξία,  γιατρεύει την ψυχή και το σώμα, τέτοια απίστευτα λέει ο άνθρωπος που κόβεται για την αλήθεια που δεν του φταίει σε τίποτα, ναι, σε τίποτα δεν του φταίει εν προκειμένω η καημένη η  αλήθεια που είναι το ψέμα που είναι η αλήθεια.

Η καημένη η αλήθεια, την βασανίζει η αλήθεια, σαρκάζεται όσους την επικαλούνται (τάχα μου):

[...] ε, ναι, ένα σωρό άνθρωποι ξεγελιούνται και λένε αλήθεια ενώ χίλιες φορές καλύτερα να είχαν πει ψέματα, έ ένα σωρό άνθρωποι ισχυρίζονται ότι θέλουν να τους λες αλήθεια και μόλις τολμήσεις να την δεις σου κόβουν την καλημέρα, ένα σωρό άνθρωποι επιμένει να βρίσκουν την αλήθεια ζωοποιό ενώ έχει οδηγήσει στον θάνατο, ναι, στον θάνατο τους έχει οδηγήσει αληθώς η αλήθεια, ένα σωρό άνθρωποι έχουν κατακρημνιστεί στο άκουσμα της αλήθειας, ναι, ένα σωρό άνθρωποι έχουν μείνει χωρίς στρωμνή και φαγητό στο όνομα της αλήθειας έχουν βασανιστεί και έχουν βρει μαρτυρικό θάνατο επειδή ντε και καλά υποστήριξαν και διακόνησαν την αλήθεια ένα σωρό άνθρωποι έχουν θυσιαστεί στο βωμό της αλήθειας έχουν χάσει τη ζωή τους για το τίποτα, ναι, το τίποτα είναι η αλήθεια, ποια αλήθεια, η αλήθεια κατασκευάζεται, ναι, δεν κατασκευάζεται το ψέμα, η αλήθεια κατασκευάζεται και την πιστεύουμε ακράδαντα, πιστεύουμε ακράδαντα τη σαθρή ακράδαντη αλήθεια, λες και έχει τη στάμπα της αλήθειας ή κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί κανένα ενδιαφέρον δεν έχει αλήθεια, ναι, η αλήθεια είναι απολύτως αδιάφορη, άσε που κάθε τρεις και λίγο βγαίνει μία άλλη που ανατρέπει την προηγούμενη [...]

Η αλήθεια είναι ότι όταν μιλάμε για μυαλό βρισκόμαστε μπροστά σε ένα κουτί με λαμπάκια. Όταν καίγεται κάποιο, δεν μπορούμε να το αλλάξουμε [...]

Τρελαίνομαι;
Η αλήθεια είναι ότι όταν μιλάμε για μυαλό βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα κουτί που δεν έχει πολλά περιθώρια. Όχι τα περιθώρια που έχει η καρδιά, φέρ' ειπείν. Περίεργο ε; Κι όμως!

Δεν λείπουν και οι εικόνες της καθημερινότητας, όπως η γυναίκα στο απέναντι μπαλκόνι, μόνη μα γεμάτη ζωή.

Τα Χριστούγεννα το γεμίζει λαμπάκια που αναβοσβήνουν αδιάκοπα μέρα νύχτα - άλλη κατάρα κι αυτή. Τα Χριστούγεννα είναι η εποχή που συναντάμε τα περισσότερα λαμπάκια στον κόσμο. Είτε πεζός είτε εποχούμενος,  περιβάλλεσαι. Μαρτύριο. Και μπαίνουν στο σπίτι μου ώσπου να προλάβω να κατεβάσω τα ρολά σφιχτά σφιχτά αλλά ακόμα και τότε,  ναι, ακόμα και τότε. Τα πιάνει σε  κλωστές και τα κρεμάει, τα πιάνει σε γλάστρες, σε κάγκελα, γύρω-γύρω στα παράθυρα, πάνω από τα παράθυρα. Μερικά δε λειτουργούν από την αρχή. Αλλά δεν πειράζει. Έχει πολλά. Πάνω, δεξιά, αριστερά. Κάτω όχι. Κάτω δεν έχει [...]

Η Μαρία κάνει συχνές αναφορές στη μητέρα της, συνεχείς προβολές της δικής της ζωής στη ζωή εκείνης.

Τελευταία σκέφτομαι πολύ τη μητέρα μου που έχει πεθάνει, ναι, έχει πεθάνει η μητέρα μου. [...] κι  εγώ δεν ξέρω πώς πέρασαν τόσα χρόνια, δεν κατάλαβα ακριβώς πώς πέρασαν ενώ είναι φανερό, αν τα μετρήσεις είναι φανερό πως είναι δέκα [...]

Σκέφτομαι κι εγώ τη δική μου μάνα, περισσότερο αυτές τις μέρες, πέρασαν κιόλας πέντε χρόνια, ήταν σαν χτες που έφυγε, σιωπηλά μέσα στη νύχτα, όπως σιωπηλά πορευόταν τα τελευταία χρόνια˙ σκέφτομαι και τον πατέρα μου, πιο παλιά αυτός, το 2000, σαν απόψε, ήταν που έφυγε στα εβδομήντα τέσσερα.

Τελειώνω τη μικρή και φτωχή αναφορά στη Μαρία Λαϊνά που έφυγε μόλις χτες, με  λίγους στίχους από το ποίημά της «Η ταβέρνα της Τζαμάικα» που περιλαμβάνεται στη συλλογή «Ρόδινος φόβος»:

Σ’ αφήνω τώρα˙ να προσέχεις,
και σ’ αγαπώ πολύ το ξέρεις.
Σε σκέφτομαι στον καναπέ εκείνο πλάι στο παράθυρο
να σκέφτεσαι τον χρόνο και τα σώματα όταν γερνούν.
Όλα αυτά είναι της φαντασίας πράματα εδώ
δεν έχουμε παρά μια δυνατή και καθαρή αιωνιότητα
που δεν κουράζει, αλλά μερικές φορές πονούν
τα μάτια σου.
Να κλείσω τώρα το παράθυρο
σηκώθηκε ξανά αέρας.