Θεριά οι άνθρωποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν: η αποκαθήλωση και η ταφή στην τέχνη

Η Αποκαθήλωση του Κωνσταντίνου Παρθένη (φωτογραφία από την πρόσφατη έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη) 

 

Η Ταφή του Χριστού του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, Εθνική Πινακοθήκη

Στον πίνακα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου με την ταφή του Χριστού, όπως σημειώνεται στις πληροφορίες της Εθνικής Πινακοθήκης,  απεικονίζεται η μετάβαση του ζωγράφου από τη βυζαντινή στην αναγεννησιακή τέχνη. Ενδιαφέρον έχει η ανάλυση του έργου από την Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, στο οποίο σημειώνει, ανάμεσα στα άλλα, και τις επιδράσεις από άλλους καλλιτέχνες:

Ο Θεοτοκόπουλος, εγκαταλείποντας τη βυζαντινή παράδοση του επίπεδου χώρου, τονίζει ιδιαίτερα την τρίτη διάσταση με τον διαγώνιο άξονα που σχηματίζουν η σαρκοφάγος, το σώμα του Χριστού και οι προβαλλόμενες σκιές.

Στο πρώτο επίπεδο, πλάι στον ακάνθινο στέφανο και τα καρφιά της αποκαθήλωσης, απεικονίζεται το μαγικό φυτό του μανδραγόρα. «Η Ταφή», που χαρακτηρίστηκε από τον Gabriele Finaldi «ως ένα από τα πιο γοητευτικά έργα της βενετικής περιόδου του Γκρέκο», έχει ζωγραφιστεί με μια πλούσια γκάμα χρωμάτων όπου κυριαρχούν τα θερμά πορτοκαλιά και όλοι οι τόνοι του κόκκινου, που συνομιλούν ευχάριστα με τα ψυχρά γαλάζια, τα πράσινα, τα λιλά, ενώ το σπήλαιο, το έδαφος και ο μανδύας του Νικοδήμου αποδίδονται με βυζαντινές ώχρες και σιένες. Η εξέταση της υποδομής του έργου απέδειξε ότι προετοιμάστηκε με πολλή επιμέλεια, με ένα νευρώδες και ακριβές προσχέδιο.

Η Αποκαθήλωση του Άλμπρεχτ Ντύρερ, Εθνική Πινακοθήκη (https://www.nationalgallery.gr/artwork/i-apokathilos

Τα παραπάνω είναι μόνο τρία δείγματα από την απεικόνιση της αποκαθήλωσης και της ταφής στη ζωγραφική και χαρακτική. Το έργο του Παρθένη λιτό μα ιδιαίτερα εκφραστικό, ένα εξαιρετικό δείγμα 

Στη λογοτεχνία, συγκλονιστικό είναι το ποίημα του Κώστα Βάρναλη "Οι πόνοι της Παναγιάς", στο οποίο, ας μου επιτραπεί η χρήση της πρόσφατης αναφοράς του Θανάση Νιάρχου, επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο ότι ο θρήνος ταιριάζει στη λογοτεχνία:

Που να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;
Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποιαν κορφήν ερημική;
Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ' άδικο φωνάξεις.
Ξέρω, πως θα 'χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,
που μες στα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.

Συ θα 'χεις μάτια γαλανά, θα 'χεις κορμάκι τρυφερό,
θα σε φυλάω από ματιά κακή κι από κακόν καιρό,
από το πρώτο ξάφνιασμα της ξυπνημένης νιότης.
Δεν είσαι συ για μαχητές, δεν είσαι συ για το σταυρό.
Εσύ νοικοκερόπουλο, όχι σκλάβος ή προδότης.

Τη νύχτα θα σηκώνομαι κι αγάλια θα νυχοπατώ,
να σκύβω την ανάσα σου ν' ακώ, πουλάκι μου ζεστό,
να σου τοιμάζω στη φωτιά γάλα και χαμομήλι
κι ύστερ' απ' το παράθυρο με καρδιοχτύπι θα κοιτώ
που θα πηγαίνεις στο σκολειό με πλάκα και κοντύλι...

Κι αν κάποτε τα φρένα σου το Δίκιο, φως της αστραπής,
κι η Αλήθεια σού χτυπήσουνε, παιδάκι μου, να μην τα πεις.
Θεριά οι άνθρωποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν.
Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής.
Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν.

Ώχου, μου μπήγεις στην καρδιά, χίλια μαχαίρια και σπαθιά.
Στη γλώσσα μου ξεραίνεται το σάλιο, σαν πικρή αψιθιά!
- Ω! πώς βελάζεις ήσυχα, κοπάδι εσύ βουνίσο...-
Βοηθάτε, ουράνιες δύναμες, κι ανοίχτε μου την πιο βαθιά
την άβυσσο, μακριά απ' τους λύκους να κρυφογεννήσω!

Και πόσο επίσης συγκλονιστικά το τραγούδησε ο Νίκος Ξυλούρης στη σύνθεση του Λουκά Θάνου: