Σελίδες

Πέμπτη 7 Σεπτεμβρίου 2017

Για την Ευρώπη και τον "Homo Europœus"



Ποιος όμως είναι άραγε Ευρωπαίος;

................................................................................
Πάντως δεν είμαστε ακόμα τέλειοι Ευρωπαίοι. [είχαν προηγηθεί οι αναφορές στις επιρροές της Ρώμης και του χριστιανισμού] Κάτι λείπει από τη μορφή μας. Λείπει αυτός ο υπέροχος μετασχηματισμός στον οποίο οφείλουμε όχι μόνο το αίσθημα της δημόσιας τάξης, την καλλιέργεια της πόλης και του ανθρώπινου δικαίοου, ούτε μόνο τη βαθύτητα των ψυχών μας, το απόλυτο ιδεώδες και την αίσθηση μιας αιώνιας δικαιοσύνης. Λείπει κι εκείνη η λεπτή και έντονη δραστηριότητα, στην οποία οφείλουμε την υπεροχή της ευφυίας μας, την οξυδέρκεια, τη στερεότητα της γνώσης μας, όπως της οφείλουμε και την ενάργεια, την καθαρότητα και τη διάκριση των τεχνών μας και της λογοτεχνίας μας. Αυτές οι αρετές μας ήρθαν από την Ελλάδα.
......................................................................................
Αυτό που οφείλουμε στην Ελλάδα είναι ίσως αυτό που μας διέκρινε σε μεγαλύτερο βαθμό από την υπόλοιπη ανθρωπότητα. Της οφείλουμε την πειθαρχία του Πνεύματος, το παράδοξο παράδειγμα της τελειότητας σε όλα τα επίπεδα. Της οφείλουμε μια μέθοδο σκέψης που τείνει προς την αναγωγή κάθε πράγματος στον άνθρωπο, στον ακέραιο άνθρωπο...
Από αυτή την πειθαρχία επρόκειτο να γεννηθεί η επιστήμη. Η επιστήμη μας, δηλαδή ο πιο χαρακτηριστικός καρπός, η πιο ασφαλής και πιο προσωπική δόξα του πνεύματός μας. Η Ευρώπη είναι πρώτα απ' όλα δημιουργός της επιστήμης...


Όχι, το παραπάνω δεν είναι απόσπασμα από την αποψινή ομιλία του Γάλλου Προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν στην Πνύκα.* Πήρα όμως αφορμή για να ξεφυλλίσω από τη βιβλιοθήκη μου ένα από τα βιβλία που έχω του Πωλ Βαλερύ. Πρόκειται για το "Η κρίση του πνεύματος" (Καστανιώτης 1996, σε μετάφραση Θανάση Χατζόπουλου), γραμμένο το 1919 και στο οποίο ο Γάλλος πολυμαθής συγγραφέας αναφέρεται στην κρίση που βρίσκεται η Ευρώπη μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, σε πνεύμα μάλλον απαισιοδοξίας, αλλά και μάλλον ελιτισμού, μιλάει για τον "Homo Europœus", όπως ο ίδιος κατονομάζει τον άνθρωπο της Ευρώπης, το μέρος του κόσμου που δεν είναι άλλο από "το σύνολο των μεγίστων", της φιλοδοξίας, της ισχύος, της παραγωγής, της εργασίας κτλ. κτλ. (Έχουν διατυπωθεί επιφυλάξεις για την αμφιλεγόμενη στάση του Βαλερύ απέναντι στα πολιτικά πράγματα της εποχής του, καθώς και για την ελιτίστικη κριτική του στα κοινωνικά ζητήματα, θέματα στα οποία αναφέρεται και ο Νικόλας Σεβαστάκης σε παλαιότερο άρθρο του στην Εφημερίδα των Συντακτών με τίτλο "Ο Βαλερί και η πολιτική του πνεύματος". Η αλήθεια είναι, πάντως, ότι αξίζει να διαβάσει κανείς τα έργα του "Ο άνθρωπος και το κοχύλι", "Διάλογος για το δέντρο" και πολύ περισσότερο το "Ευπαλίνος ή ο αρχιτέκτων", στο οποίο ξεδιπλώνεται η οπωσδήποτε πολυσχιδής προσωπικότητα του Βαλερύ, και βέβαια αναφέρομαι μόνο στα βιβλία που τυχαίνει να έχω).

... Η στρατιωτική κρίση έχει μάλλον λήξει. Η οικονομική κρίση είναι ορατή σε όλο της το μεγαλείο. Όμως η πνευματική κρίση, κρίση πιο λεπτοφυής, που από την ίδια της τη φύση εμφανίζεται με τις πιο απατηλές όψεις (αφού εκτυλίσσεται μέσα στο ίδιο το βασίλειο της απόκρυψης), αυτή η κρίση δύσκολα επιτρέπει να συλλάβουμε το αληθινό της στίγμα, τη φάση της ....

Δεν μας φαίνεται σαν να μιλάει για το σήμερα; Κι όμως γράφτηκε σχεδόν πριν από 100 χρόνια! Και να τι γράφει στο επίμετρο ο Θανάσης Χατζόπουλος πριν από 20 και κάτι χρόνια:

... Τελικά βέβαια όλη αυτή η "σύμπτωση" παρελθόντος/παρόντος, ή η φωνή του παρελθόντος που έρχεται να μιλήσει για ένα δεδομένο πλέον παρόν, σαν να είχε προφητεύσει ή σαν να είχε δει κάτι με κλειστά μάτια πριν καλά καλά υπάρξει, πιθανόν να μην είναι τίποτα περισσότερο από την ίδια την ιστορία του ανθρώπου, που κάποτε επαναλαμβάνεται με ανατριχιαστική ακρίβεια και ομοιότητα...

Ανατριχιάζω στη σκέψη ότι η ιστορία (μπορεί και να) επαναλαμβάνεται. Και τα δείγματα στην Ευρώπη "των μεγίστων" (!) δυστυχώς υπάρχουν. Άραγε, οι αποψινές ομιλίες των Μακρόν και Τσίπρα θα μπορέσουν να δώσουν κάτι περισσότερο από ευχολόγια μιας Έκθεσης Ιδεών; Μακάρι!


* Ο Γάλλος Πρόεδρος, πραγματοποιώντας επίσημη επίσκεψη σήμερα και αύριο στη χώρα μας, στην ομιλία που εκφώνησε απόψε στο λόφο της Πνύκας στην Ακρόπολη αναφέρθηκε στην Ελλάδα και στο χρέος της υπόλοιπης Ευρώπης για τον πολιτισμό που της κληροδότησε, ανέτρεξε στην ιστορική ομιλία του Αντρέ Μαλρώ το 1959, αναφέρθηκε στην κρίση που υπάρχει στην Ευρώπη σήμερα, και που δεν είναι μόνο οικονομική και που δεν πλήττει μόνο την Ελλάδα (και για την οποία δεν φταίει η Ελλάδα, όπως είπε), και τόνισε με έμφαση την ανάγκη επανεκκίνησης της Ευρώπης σε πνεύμα ελευθερίας, δικαιοσύνης, ασφάλειας, ειρήνης, δημοκρατίας. Έδωσε ιδιαίτερη σημασία στα ζητήματα πολιτισμού και πολιτιστικής κληρονομιάς και πρότεινε τη διοργάνωση μιας ευρωπαϊκής συνέλευσης για τον πολιτισμό που θα ξεκινήσει από την Αθήνα. Τελείωσε δε την ομιλία του με στίχους του Σεφέρη από το ποίημα «Les anges sont blancs» (Οἱ ἄγγελοι εἶναι λευκοί) που ο ποιητής έγραψε το 1939 και αφιέρωσε στον Χένρυ Μίλλερ:

............................................
κι όταν γυρεύεις το θαύμα πρέπει να σπείρεις το αίμα σου στις οχτώ γωνιές των ανέμων
γιατί το θαύμα δεν είναι πουθενά παρά κυκλοφορεί μέσα στις φλέβες του ανθρώπου.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου