Σε αναζήτηση (εθνικής) πολιτικής για τις βιβλιοθήκες

Στην Αυγή της περασμένης Κυριακής 17 Απριλίου, δημοσιεύτηκε ένα ολοσέλιδο άρθρο του Υφυπουργού Παιδείας κ. Θεοδόση Πελεγρίνη με τίτλο "Δημόσιες βιβλιοθήκες, μέλλον και προοπτικές". Θα ήθελα καταρχάς να επισημάνω ότι είναι ίσως η πρώτη φορά στη χώρα μας που υπουργός τοποθετείται δημόσια για τις βιβλιοθήκες και μάλιστα τοποθετείται για την (εθνική) πολιτική βιβλιοθηκών ως αρμόδιος υπουργός επί των βιβλιοθηκών (αν φυσικά κάνω λάθος ως προς τα πρωτεία, αποδέχομαι τη διόρθωση).

Από κει και πέρα, ας μου επιτραπεί να διατυπώσω λίγες σκέψεις και ελπίζω να μην τρέξουν οι φίλοι και συνάδελφοι και λοιποί αρμόδιοι και υπεύθυνοι να πουν πως μιλώ από μακριά και εκ του ασφαλούς. Οι σκέψεις είναι για προβληματισμό και συζήτηση και, βέβαια, δεν αφορούν (μόνο) το κείμενο του υπουργού. Έτσι κι αλλιώς, στον τύπο δημοσιεύονται διάφορα από δω και από κει, συχνά χωρίς αρχή και τέλος, χωρίς να γνωρίζουμε την πηγή και χωρίς να είμαστε σίγουροι για την αξιοπιστία τους, κάτι σαν ένα μυστήριο να πλανάται γύρω από τις βιβλιοθήκες, για το τι σχεδιάζεται από τους διάφορους αρμόδιους - φορείς και πρόσωπα.

Ο κ. Πελεγρίνης ξεκαθαρίζει ότι είναι αρμόδιος για τις 45 δημόσιες βιβλιοθήκες. Αυτό βέβαια έτσι κι αλλιώς δεν συνιστά δυνατότητα ή αρμοδιότητα άσκησης εθνικής πολιτικής. Και τι θα πει εθνική πολιτική για τις βιβλιοθήκες; Όπως έγραφα πριν από ένα χρόνο, "η εθνική πολιτική βιβλιοθηκών είναι το πλαίσιο για τη σχεδιασμένη και συντονισμένη ανάπτυξη των βιβλιοθηκών μιας χώρας, το οποίο προτείνεται ή/και υιοθετείται από μια κυβέρνηση". Θα μου πείτε, γενικός ορισμός και ποιος κυβερνητικός φορέας θα υλοποιήσει μια τέτοια πολιτική; Ωραία, αν ένας τέτοιος ορισμός είναι αποδεκτός, προχωρούμε παραπέρα και σκεφτόμαστε τι θα πει  σχεδιασμένη και συντονισμένη ανάπτυξη. Δηλαδή, χρειαζόμαστε ένα σχέδιο (τι σημαίνει εθνική πολιτική, τι περιλαμβάνει) και ένας συντονισμός των μερών που περιλαμβάνονται στο σχέδιο. Ωραία τα λες αγαπητή, ασκήσεις επί χάρτου και θεωρίες... Μα ... στο χαρτί πρέπει να γίνουν πρώτα, να συζητηθούν και να καταγραφούν όλα τα ζητήματα και ύστερα να προχωρήσει η υλοποίηση. Μπορεί και να 'χουν γίνει βέβαια όλ' αυτά και γω πράγματι να θεωρητικολογώ. Μακάρι, και πρώτη θα το επισημάνω (αν και, τουλάχιστον σε επίπεδο διαβούλευσης, δεν θυμάμαι να έχουν γίνει και σπουδαία πράγματα).

Ας ξαναγυρίσω στο κείμενο του κ. Πελεγρίνη, ο οποίος γράφει στην αρχή:

"Μελετώντας πιο συστηματικά τον θεσμό και συνεργαζόμενοι με τις βιβλιοθήκες, έγινε σαφές ότι τα θέματα που χρήζουν άμεσης διευθέτησης αφορούν αφενός τις διαδικασίες ανάπτυξης μιας εθνικής πολιτικής των βιβλιοθηκών, αφετέρου την ενδυνάμωση της μεταξύ τους συνεργασίας, με την Εθνική Βιβλιοθήκη να εποπτεύει, να συντονίζει και να υποστηρίζει ουσιαστικά την ανάπτυξη υποδομών και υπηρεσιών."

Δηλαδή, αναγνωρίζει την ανάγκη εθνικής πολιτικής και αναγνωρίζει το ρόλο που πρέπει να παίξει η Εθνική Βιβλιοθήκη. Ωραία, άρα χρειάζεται πράγματι ανάπτυξη εθνικής πολιτικής με σχεδιασμό και συντονισμό.

Παρακάτω γράφει ο κ. Πελεγρίνης:

"Σήμερα, παρά την καταρχάς θεσμική επάρκεια που διέπει τις Δ.Β. και τις αξιόλογες προσπάθειες του προσωπικού τους, στην πλειονότητά τους δεν έχουν επιτύχει την προσδοκώμενη διείσδυση στις τοπικές κοινωνίες..."

Εδώ, θα μου επιτραπεί να παρατηρήσω ότι η διείσδυση στις τοπικές κοινωνίες, πράγμα που όντως είναι πολύ σοβαρό και σπουδαίο ζήτημα και συμφωνώ με τη διαπίστωση της τυχόν έλλειψης, γίνεται τόσο από τις δημόσιες όσο και από τις δημοτικές βιβλιοθήκες κάθε περιοχής. Και πρέπει να πούμε ότι οι δημοτικές είναι πολύ περισσότερες και ότι λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ικανοποιητικά (αν όχι πολύ καλά) και παρά τα όσα ή τυχόν προβλήματα οικονομικής δυσπραγίας, υποστελέχωσης, υποτίμησης κτλ. Άρα, κι εδώ είναι φανερή η ανάγκη να λάβει υπόψη της η Πολιτεία, κεντρικά, και τις βιβλιοθήκες αυτές σε έναν σχεδιασμό εθνικής πολιτικής. Εξάλλου, είναι καλό να έχουμε ως δεδομένο ότι υπάρχουν (δανειστικές) βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και ότι έχουν να επιδείξουν σημαντικό έργο, καμιά φορά μακριά και από τα εκτυφλωτικά φώτα της δημοσιότητας.

Παρακάτω, ο κ. Υπουργός αναφέρεται σε ζητήματα σχετικά με "την ενεργοποίηση θεσμικών οργάνων για τη χάραξη εθνικής πολιτικής βιβλιοθηκών και την ανάπτυξη του δικτύου των δημοσίων βιβλιοθηκών". Πάλι τα μπερδέψαμε... Από τη μια εθνική πολιτική και από την άλλη δίκτυο δημοσίων βιβλιοθηκών.

Και γράφει παρακάτω για το δίκτυο των δημοσίων βιβλιοθηκών ότι: "θα αλληλεπιδρά με άλλα αντίστοιχα δίκτυα βιβλιοθηκών της χώρας, όπως το δίκτυο των δημοτικών βιβλιοθηκών, των ακαδημαϊκών και ερευνητικών βιβλιοθηκών, στοχεύοντας στην ανάπτυξη ενός ενιαίου εθνικού δικτύου πληροφοριών και γνώσης με πρωταγωνιστές τις βιβλιοθήκες". 

Συμφωνώ απόλυτα, μάλλον όχι ακριβώς, γιατί ξεχάστηκαν κάποιες κατηγορίες βιβλιοθηκών, όπως είναι οι ("καημένες") οι ειδικές (τεχνικές, ιατρικές, οικονομικές κτλ.), κάποιες από τις οποίες είναι σε δυσχερέστερη θέση ως προς τον εθνικό σχεδιασμό και συντονισμό γιατί ανήκουν σε διάφορους και διαφορετικούς θεσμικούς φορείς (υπουργεία, δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κτλ.). Μόνο που και αυτά όλα σαν τις δικές μου "ασκήσεις επί χάρτου" ακούγονται. Καταρχάς, να ξανασημειώσουμε ότι υπάρχουν βιβλιοθήκες, ότι υπάρχει παράδοση και εμπειρία, υπάρχουν (κάποιες) υποδομές, υπάρχει πλούτος συσσωρευμένης γνώσης και πληροφορίας και προπάντων υπάρχουν άνθρωποι που περιμένουν ...

Η αναφορά στις ακαδημαϊκές και ερευνητικές βιβλιοθήκες μαζί έχει ενδιαφέρον γιατί η αλήθεια είναι ότι στα σχετικά νομοθετήματα δεν έχω δει καμιά αναφορά και μάλιστα για τις ερευνητικές που φοβάμαι ότι έχουν πληγεί περισσότερο, όχι μόνο από την κρίση αλλά ίσως και από την αδιαφορία (και όχι μόνο της Πολιτείας...).

Και, ποιος θα τα κάνει όλα αυτά; Μια ιδέα από αυτά που έγραφα λίγο παλιότερα:

"Η Πολιτική αυτή πρέπει να πάρει υπόψη της όλες τις κατηγορίες βιβλιοθηκών, τα ζητήματα εκπαίδευσης του προσωπικού τους, αλλά και εκπαίδευσης των πολιτών ως χρηστών τους (με ιδιαίτερη βαρύτητα στις μικρές ηλικίες αλλά και στο χώρο της εκπαίδευσης και της έρευνας). Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι δεν αφορά ένα συγκεκριμένο υπουργείο και γι’ αυτό η παρακολούθηση της υλοποίησής της δεν μπορεί να ενταχθεί κάτω από τη μία ή την άλλη Διεύθυνση Γραμμάτων οποιουδήποτε Υπουργείου. "

Ο Υπουργός τελειώνει το άρθρο του ως εξής:

"Οι Δ.Β. πρέπει και μπορούν να αναλάβουν δράσεις για την αντιμετώπιση ζητημάτων με μεγάλο κοινωνικό αντίκτυπο που αφορούν την εκπαίδευση, την υγεία, την οικονομία, την τεχνολογία, τις δημογραφικές αλλαγές, το περιβάλλον και τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε το απαραίτητο θεσμικό και τεχνολογικό περιβάλλον, καθώς επίσης να αναπτύξουμε την κατάλληλη εθνική στρατηγική ώστε η κοινωνική τους παρέμβαση να είναι ουσιαστική και αποτελεσματική."

Θα έλεγα βαρύ το φορτίο για τις δημόσιες βιβλιοθήκες μιας χώρας. Βέβαια, γίνεται πολύς λόγος για τις βιβλιοθήκες τον 21ο αιώνα, για τον μετασχηματισμό τους, για τους (νέους) ρόλους τους, για την βιβλιοθήκη ως τόπο και ως χώρο Όμως, πέραν του ότι ακόμη και έναν τέτοιο ρόλο παίζουν τόσο οι δημόσιες όσο και οι δημοτικές βιβλιοθήκες (στην ελληνική έχουμε έναν ωραίο όρο που θα μπορούσε να περιλάβει και τις δύο κατηγορίες, οι λαϊκές βιβλιοθήκες), ας μου επιτραπεί να παρατηρήσω ότι δεν υπάρχει πουθενά στο κείμενο η λέξη ανάγνωση, η λέξη βιβλίο και η λέξη παιδιά. Δεν υπάρχει ο αναγνώστης, η αναγνώστρια, που βέβαια δεν είναι  μόνο τα παιδιά, όμως εκεί, κατά τη γνώμη μου, χρειάζεται να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση. Ίσως αυτό είναι και το ζήτημα, όχι στο κείμενο ή στην πολιτική του υπουργείου, αλλά στη ζωή. Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες, ή γενικότερα για να πάμε και στους νέους ρόλους, οι χρήστες των βιβλιοθηκών.

Είναι και μήνας του βιβλίου ο Απρίλης, αλλά οι γιορτές αρκούν τελικά;

Εύχομαι να ήταν τα λόγια μου μόνο λόγια επί χάρτου.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Σημείωση 1. Η παραπάνω εικόνα είναι το λογότυπο της βιβλιοθήκης του ΤΕΕ, γι' αυτό και το υδατογράφημα, ήταν σχέδιο του φίλου και συναδέλφου Κώστα Α. πάνω σε μια ιδέα δική μου, θέλοντας να δείξουμε ότι πλέον οι βιβλιοθήκες εκτός από βιβλία είναι και τεχνολογία.

Σημείωση 2. Σαν σήμερα; Θυμάμαι που ψάχναμε στα στρώματα Αυγές να τις εξαφανίσουμε. Και θυμάμαι τη δασκάλα που έκλαιγε... 21 Απριλίου 1967, αποφράδα μέρα.