30 χρόνια από την έναρξη πρόσβασης σε βάσεις δεδομένων: θύμησες από τη Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ

Η Βιβλιοθήκη του ΤΕΕ μπαίνει στη νέα εποχή, φθινόπωρο 1983

Ξεφυλλίζοντας παλιά τεύχη του Ενημερωτικού Δελτίου του ΤΕΕ, βρέθηκα στα τεύχη του 1983. Ήταν τότε, προς τα τέλη του έτους, που ξεκίνησε η λειτουργία του δικτύου Euronet και η απ' ευθείας (online ή επιγραμμική όπως έχουμε αποδόσει τον όρο) πρόσβαση σε βιβλιογραφικές βάσεις δεδομένων, αφού είχε βέβαια προηγηθεί σχετική επικοινωνία με τον ΟΤΕ (υποδιεύθυνση Telex-Data) σχετικά με το δίκτυο. Δύο ελληνικοί φορείς είχαν αναπτύξει αυτές τις υπηρεσίες, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας με τη Μονάδα Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης (Βιβλιοθήκη), οπωσδήποτε βέβαια σε ευρύτερη κλίμακα το ΕΚΤ, ενώ το ΤΕΕ απευθυνόταν κύρια στο χώρο των μηχανικών.

Ασχολήθηκα με την "ηλεκτρονικοποίηση" της Βιβλιοθήκης του ΤΕΕ από την αρχή  (με την προτροπή και την υποστήριξη της Άννας Σολωμού πάντα και διαρκώς) και παρακολουθούσα τις εξελίξεις στο χώρο από πολύ κοντά. Επιτελούσαμε ένα έργο για την εποχή του πρωτοποριακό και βέβαια το έργο αυτό ήταν συμπληρωματικό στο όλο έργο της Βιβλιοθήκης που σε πολλά του σημεία ήταν συνολικά πρωτοποριακό για την Ελλάδα (όπως η λειτουργία της ειδικής τεχνικής πληροφόρησης και η λειτουργία της Τεκμηρίωσης σε διάφορες μορφές υλοποίησης κτλ., και όλα αυτά χάρη στην ποιότητα του προσωπικού αλλά και στην ανταπόκριση - βέβαια συχνά με πολλές προσπάθειες - των Διοικήσεων του ΤΕΕ). Έτσι, νιώθω όμορφα ξαναδιαβάζοντας τα δύο πρώτα εκείνα άρθρα στο Ενημερωτικό Δελτίο, το φθινόπωρο του 1983.  Οπωσδήποτε, αυτά ανήκουν πλέον στην ιστορία και σαν τέτοια τα παρουσιάζω εδώ.

Η διαδικασία άμεσης πρόσβασησ στις βάσεις δεδομένων

Στο φύλλο 1278 της 3ης Οκτωβρίου 1983 διαβάζουμε:

“Με το σύστημα αυτό, θα έχει τη δυνατότητα οποιοσδήποτε να παίρνει βιβλιογραφικές πληροφορίες που τον ενδιαφέρουν πάνω σε συγκεκριμένο θέμα. Η εγκατάσταση μιας υπηρεσίας ON LINE αποτελείται από μια τερματική διάταξη (TERMINAL) με οθόνη που λειτουργεί με τρόπο ασύγχρονο (COMPATIBLE TELETYPES), ένα MODEM, ένα TYPEWRITER, ένα PRINTER και φυσικά μια τηλεφωνική συσκευή. Η σύνδεση θα γίνεται με επιλεγόμενο τηλεφωνικό δίκτυο μέσω του ΟΤΕ και του   Ευρωπαϊκού δικτύου πληροφοριών Euronet.

Το  Euronet είναι δίκτυο μεταγωγής των δεδομένων σε πακέτα, πράγμα που επιτρέπει την ταχεία και φτηνή μεταβίβαση των πληροφοριών, ενώ τα τιμολόγια τηλεπικοινωνιών θα είναι ανεξάρτητα της απόστασης και θα εξαρτώνται μόνο από την χρονική διάρκεια της σύνδεσης και από τον όγκο των δεδομένων που μεταβιβάζονται (DATA TRANSMISSION COST).

Η αναζήτηση πληροφοριών άμεσης προσπέλασης (ON LINE RETRIEVAL SERVICES) είναι αποτέλεσμα της ραγδαίας ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας και συνακόλουθα της μεγάλης ανάπτυξης της επιστημονικής εκδοτικής δραστηριότητας (έτσι π.χ. τα Chemical Abstracts αποδελτιώνουν περίπου 1400 τίτλους περιοδικών απ' όλο τον κόσμο!). Και οπωσδήποτε, μια και τα συστήματα αυτά είναι αυτοματοποιημένα, στη βελτίωση και διάδοσή του συντέλεσαν η ανάπτυξη της ηλεκτρονικής – τεχνικής των κομπιούτερ και των SOFTWARE – και των συστημάτων επικοινωνίας”.

Απόσπασμα από το πρώτο δημοσίευμα στο Ενημερωτικό Δελτίο ΤΕΕ, τεύχος 1278, 3 Οκτωβρίου 1983

Στο φύλλο 1287 της 5ης Δεκεμβρίου 1983, η σύνδεση είχε ήδη ξεκινήσει, οπότε το δημοσίευμα είχε περισσότερες λεπτομέρειες για την ίδια την αναζήτηση, τις βάσεις δεδομένων, ενώ περιείχε και το έντυπο που έπρεπε να συμπληρώσουν οι ενδιαφερόμενοι (αυτά τα ίδια έντυπα χρησιμοποιούσαμε για χρόνια κι έτσι γινόταν η καταμέτρηση των ερευνών και δημοσιευόταν στις ετήσιες αλλά και περιστασιακές απολογιστικές εκθέσεις).

 Όπως φαίνεται  στις παρακάτω φόρμες με κάποιες από τις πρώτες έρευνες που έγιναν μόλις ξεκίνησε η υπηρεσία, σημειώνονται όλες οι πληροφορίες που αφορούν την εν λόγω εργασία και τελικά το κόστος (το οποίο υπολογιζόταν σε "λογιστικές μονάδες" και ήταν ανάλογο με το χρόνο σύνδεσης και τη μορφή παρουσίασης των ανακτώμενων πληροφοριών και βέβαια ανάλογο με τη βάση δεδομένων). Σημειώνεται ότι ενώ οι έρευνες αυτές είχαν κόστος το οποίο επιβάρυνε τον τελικό χρήστη (ως φυσικό πρόσωπο ή το ίδρυμα μερικές φορές, όχι πάντα), τόσο οι μηχανικοί του ιδιωτικού τομέα και οι ελεύθεροι επαγγελματίες, αλλά και οι μηχανικοί-ερευνητές των ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων σε πάρα πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούσαν αυτή την υπηρεσία του ΤΕΕ. Υπήρχαν μάλιστα συγκεκριμένοι τομείς ή άτομα που ήταν για χρόνια τακτικοί "πελάτες" μας και υπάρχουν αρκετά ονόματα που μπορώ ναζ θυμηθώ από την εποχή εκείνη.

Ο ίδιος ερευνητής επανήλθε για συνέχιση της αναζήτησης

Οι ερευνητές του Πολυτεχνείου ήταν μόνιμοι "πελάτες" της υπηρεσίας"online"

Ήταν πολλοί και οι ελεύθεροι επαγγελματίες που χρησιμοποιούσαν την υπηρεσία, κυρίως αρχιτέκτονες

Η πρόσβαση στις βάσεις δεδομένων γινόταν μέσω των προμηθευτών ή παροχέων (ή παρόχων) ή διαθετών τέτοιων υπηρεσιών (hosts), που ήταν μεγάλες υπηρεσίες πληροφοριών όπως η ESA-IRS (της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος), η Telesystemes-Pascal (γαλλική υπηρεσία μικρής εμβέλειας, με γαλλικές κυρίως βάσεις δεδομένων), η Fiz-Technik (γερμανική υπηρεσία), η Dialog (αμερικάνικη, της Lockheed) κ.ά. Πρέπει βέβαια να παρατηρήσει κανείς ότι δεν είναι τυχαία η σύνδεση με εταιρείες όπως η Lockheed, δείχνει τη στρατηγική σημασία που δινόταν στην πληροφόρηση, εξάλλου το ίδιο θα δει κανείς και στην ιστορία των τηλεπικοινωνιών μετά τον πόλεμο (θυμίζω πως το σημερινό Ιντερνετ ξεκινά από το δίκτυο Arpanet του αμερικάνικου Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, κτλ. κτλ.).

Οι μηχανικοί ενημερώνονταν συνεχώςε για την υπηρεσία "online"

Το ΤΕΕ είχε συμβόλαια πρόσβασης με όλους τους γνωστούς διαθέτες, μεγαλύτερη όμως χρήση έκανε στις βάσεις δεδομένων της ESA-IRS με την οποία είχε ξεκινήσει συνεννοήσεις ήδη από τον Απρίλιο του 1982. Το κόστος ήταν ανάλογο με τη χρήση, όπως το ανέφερα ήδη παραπάνω. Η μορφή και το μέσον παρουσίασης των βιβλιογραφικών εγγραφών διαφοροποιούνταν ανάλογα με την επιθυμία του χρήστη αλλά και την οικονομική δυνατότητα πολλές φορές. Έτσι, μπορούσε να γίνει εμφάνιση επιλεγμένων πεδίων, ξεκινώντας από την απλή εμφάνιση μόνο τίτλων και φτάνοντας στην πλήρη εμφάνιση που περιελάμβανε και την περίληψη κάθε δημοσιεύματος. Τα τελευταία, αν ήταν πολλά, μπορούσαν να παραληφθούν με το ταχυδρομείο (offline). Σε κάθε περίπτωση, το κόστος διέφερε κι έτσι έπρεπε κάθε φορά να επιλέγεται η βέλτιστη (ως προς τους οικονομικούς όρους) λύση.

 

Πέραν του κόστους πρόσβασης στις βάσεις δεδομένων, υπήρχε και η επιβάρυνση του τηλεποικοινωνικού κόστους. Το τελευταίο περιελάμβανε τα έξοδα σύνδεσης (εφάπαξ σύνδεση στο δίκτυο του ΟΤΕ - 800 δραχμές - και μηνιαίο κόστος 540 δραχμές) και τα τέλη επικοινωνίας για κάθε φορά που γινόταν σύνδεση στο δίκτυο και που ήταν ανάλογα με τη χρονική διάρκεια (περίπου 7 δραχμές το λεπτό) και των όγκο των δεδομένων που "μεταφέρονταν".

Η σύνδεση με το δίκτυο Euronet γινόταν μέσω σταθερού τηλεφώνου, χρησιμοποιούσαμε τερματικό (ασύγχρονο, 300 bps για επιλεγόμενο δίκτυο) με μια απλή οθόνη, όπου την έναρξη της διαδικασίας σύνδεσης μαρτυρούσε η εμφάνιση της ένδειξης "HELPAC". Η σύνδεση με το δίκτυο γινόταν με την πληκτρολόγηση του αναγνωριστικού του δικτύου NUI (Network User Identifier) και της διεύθυνσης του παρόχου NUA (Network User Address).

Δείγμα βιβλιογραφικής έρευνας και παρουσίασης αποτελεσμάτων

Αυτή ήταν μια μικρή αναδρομή μιας σχετικά μακρινής, για τα σημερινά δεδομένα της έκρηξης υπηρεσιών και συστημάτων πληροφόρησης, εποχής, που όμως για τότε επίσης αποτελούσε έκρηξη. Για την ιστορία, και όχι μόνο...