Κάρολος Δαρβίνος - μια αυτοβιογραφική αφήγηση και πληροφορίες για την οργάνωση και την τεκμηρίωση της ανάγνωσης

Το 2007 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γκοβόστη η Αυτοβιογραφία του Κάρολου Δαρβίνου (μετάφραση Κατερίνας Χαλμούκου), συνοδευόμενη από δύο παραρτήματα που περιλαμβάνουν κείμενα του γιού του sir Francis Darwin με αναμνήσεις απο τον πατέρα του και με πληροφορίες σχετικά με τις θρησκευτικές του αντιλήψεις. 

Το βιβλίο έχει πολύ ενδιαφέρον, η γραφή είναι γλαφυρή και απλή, άλλωστε το αυτοβιογραφικό κομμάτι προοριζόταν, όπως λέει ο γιος του στην εισαγωγή, να διαβαστεί από τα παιδιά του. Μέσα από την αφήγηση λεπτομερειών της καθημερινής του ζωής, μπορεί κανείς, μαζί με την ευχαρίστηση της ίδιας της ανάγνωσης, να μάθει πράγματα για την εποχή εκείνη (19ο αιώνα) αλλά επίσης να γνωρίσει και να εκτιμήσει την προσωπικότητα του σπουδαίου Άγγλου επιστήμονα. 

Έτσι διαβάζουμε για τον άνθρωπο Δαρβίνο, που ήταν απλός, μόνιμα ασθενικός, αγαπούσε τη μουσική χωρίς να έχει μουσικό αυτί, φώναζε όταν έπαιζε χαρτιά με τη γυναίκα του (για να μην ... ξεχνιόμαστε ότι οι άνθρωποι παντού και πάντα είναι ίδιοι...), χρησιμοποιούσε απλό μικροσκόποιο και απλές τεχνικές στη δουλειά του, καθόταν σε περιστρεφόμενη καρέκλα. Είχε ... περίεργο σχήμα μύτης, πράγμα που παραλίγο να του στοιχίσει το ταξίδι με το Μπιγκλ γιατί ο πλοίαρχος θεωρούσε ότι τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου καθορίζουν ή έστω αναγνωρίζουν το χαρακτήρα του! Ευτυχώς δεν επέμεινε, αυτό το ταξίδι ήταν, όπως λέι ο ίδιος, το πιο σημαντικό γεγονός στη ζωή του. Πήγε σε Νότια Αμερική, Βραζιλία, Ισημερινό, νησιά Γκαλαπάγκος, όπου είδε και περιέγραψε τη χλωρίδα και την πανίδα των νησιών του αρχιπελάγους (ένα από τα οποία είναι και τα ... Φώκλαντ) με τις γλυκοπατάτες, τις μπανάνες, τα αγριογούρουνα, τις σαύρες και τις τεράστιες χελώνες (πολύ όμορφη περιγραφή γίνεται σ' ένα μικρό βιβλιαράκι του με τίτλο "Αρχιπέλαγος Γκαλαπάγκος" που κυκλοφόρησε το 1996 από τις εκδόσεις Λεβιάθαν σε μετάφραση του Γιώργου Μερτίκα).

Οι σχέσεις τους ήταν διαρκώς τεταμένες. Σε κάποια φάση μάλιστα, διηγείται ο Δαρβίνος, πηγαίνοντας για τη Βραζιλία, όταν ο πλοίραχος "μίλησε με εγκωμιαστικά λόγια για τη δουλεία την οποία απεχθανόμουν" και όταν είπε τάχα ότι ερωτώμενοι οι σκλάβοι κάποιου γνωστού του αν θα επιθυμούσαν να είναι ελεύθεροι εκείνοι απάντησαν όλοι μαζί  Όχι, τον ρώτησε "με κάπως σαρκαστικό ύφος, αν θεωρούσε πως η απάντηση που έδωσαν οι σκλάβοι ενώπιον του αφέντη τους είχε καμιά αξία", πράγμα βέβαια που προκάλεσε το θυμό του πλοιάρχου.

Ξεχωρίζω τις αναφορές του για τα βιβλία και το διάβασμα και κυρίως για την οργάνωση της ανάγνωσης και για την τεκμηρίωση του υλικού που ενδιαφέρει. Χαίρεται όταν πληροφορείται το σύστημα με το οποίο συλλέγει δεδομένα ο Άγγλος ιστορικός Henry Thomas Buckle τον οποίο συνάντησε σε κάποιο σπίτι και συζήτησαν :

"...Μου είπε ότι ότι έχει αγοράσει όλα τα βιβλία που έχει διαβάσει και έχει φτιάξει ένα πλήρες ευρετήριο για καθένα από αυτά, με τα δεδομένα που θεωρούσε πως θα μπορούσαν να του χρησιμεύσουν, και ότι μπορούσε πάντα να θυμηθεί σε ποιο βιβλίο είχε διαβάσει κάτι, λόγω της εξαιρετικής του μνήμης. Τον ρώτησα πώς μπορούσε αρχικά να κρίνει ποια δεδομένα θα αποδεικνύονταν χρήσιμα, κι εκείνος απάντησε πως δεν ήξερε, αλλά τον καθοδηγούσε το ένστικτό του. Λόγω αυτής του της συνήθειας να φτιάχνει ευρετήρια, του δόθηκε η δυνατότητα να παραθέτει τον εντυπωσιακό εκείνο αριθμό αναφορών σε κάθε είδους θέματα που μπορεί να βρει κανείς στο έργο του History of Civilization..."

Ο γιος του στο κείμενο με τις αναμνήσεις από τον πατέρα του γράφει για τη χρήση που έκανε στα βιβλία ο Δαρβίνος. Τα αντιμετώπιζε, λέει, ως εργαλεία για τη δουλειά του, τα μεταχειριζόταν με σκληρότητα, η βιβλιοθήκη του δεν ήταν διακοσμητική, αλλά έδινε την εντύπωση μιας λειτουργικής συλλογής βιβλίων. Δεν δίσταζε να κόψει ένα βιβλίο στη μέση για να το κάνει πιο εύχρηστο, ενώ για εξοικονόμηση χώρου έκοβε από τα φυλλάδια τις σελίδες που δεν χρειαζόταν (θα μου επιτρέψεις θείε Δαρβίνε, όμως αυτά για κάποιους συνιστούν βία, ιεροσυλία!!!).

Και συνεχίζει ο υιός Darwin για τον τρόπο που διάβαζε ο πατέρας του με την καταπλητκική μεθοδικότητα που αξίζει να μνημονευτεί:

"Ήταν μεθοδικός στον τρόπο με τον οποίο διάβαζε τα βιβλία και τα φυλλάδια που είχαν σχέση με τη δουλειά του. Είχε ένα ράφι στο οποίο είχε στοιβάξει τα βιβλία που δεν είχε διαβάσει ακόμα, και ένα άλλο στο οποίο τα μετέφερε όταν πια τα είχε διαβάσει και προτού τα καταλογογραφήσει. Συχνά παραπονιόταν για τα βιβκλία που δεν είχε διαβάσει, επειδή πολλά από αυτά ήξερε πως δεν θα τα διάβαζε ποτέ. Πολλά βιβλία μεταφέρονταν αμέσως στην άλλη στοίβα, και σε κάποια από αυτά έγραφε έναν κωδικό στην τελευταία τους σελίδα για να δείξει πως δεν περιείχαν σημειωμένα αποσπάσματα, ενώ σε κάποια άλλα ε΄γραφε "δεν διαβάστηκε", ή "επί τροχάδην". Τα βιβλία συσσωρεύονταν στη στοίβα με τα "διαβασμένα" ώσπου ταωράφια ξεχείλιζαν, και τότε, με μεγάλη θλίψη, αφιέρωνε μια ημέρα στην καταλογογράφησή τους.  Τη δουλειά αυτή την απεχθανόταν και, καθώς η ανάγκη ενασχόλησης με αυτήν γινόταν επιτακτική, συνήθιζε να λέέι γεμάτος απόγνωση: "Πρέπει ν' ασχοληθώ σύντομα με αυτά τα βιβλία".

Σε κάθε βιβλίοα, διαβάζοντάς το, σημείωνε αποσπάσματα που σχετίζονταν με τη δουλειά του. Καθώς διάβαζε κάποιο βιβλίο, φυλλάδιο, κ.λπ., τραβούσε γραμμές με το μολύβι στο περιθώριο της σελίδας, προσθέτοντας πολλές φορές σύντομα σχόλια, και στο τέλος του βιβλίου έφτιαχνε μια λίστα με τις σελίδες που είχε σημειώσει. Όταν ερχόταν η ώρα να καταλογογραφήσει το βιβλίο και να το αποθηκεύσει, κοίταζε τις σημειωμένες σελίδες και έγραφε μια σύντομη περίληψη. Την πςερίληψη αυτή την οργάνωνε με βάση τρεις ή τέσσερις επικεφαλίδες σε διαφορετικά χαρτιά, στα οποία ταξινομούσε τα δεδομένα και τα πρόσθετε σε παλαιότερα δεδομένα που είχε συγκεντρώσει σχετικά με διάφορα θέματα...."

Παρακάτω, αναφέρεται στο σύστημα ταξινόμησης των δεδομένων που είχε επινοήσει, στην οργάνωση και ταξινόμηση των χειρογράφων του, στη διαδικασία συγγραφής των βιβλίων του και στην άποψη για τη σχέση που θέλει να έχει με τον αναγνώστη.

Πέθανε στις 19 Απριλίου 1882. Ο Κάρολος Δαρβίνος ήταν φυσιοδίφης, γεωλόγος, συλλέκτης και προ πάντων αυτός που διατύπωσε τη θεωρία της φυσικής επιλογής, τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών, της θεωρίας που απέδειξε ότι και ο άνθρωπος είναι προϊόν βιολογικής εξέλιξης (βλέπε και το αφιέρωμα "Δαρβίνος και δαρβινισμός" του περιοδικού Ουτοπία για τα 200 χρόνια από τη γέννησή του (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2009, τεύχος 87).

Ήταν σπουδαίος. Η μεθοδικότητα και ο συστηματικός τρόπος καταγραφής των διαβασμάτων του είναι κι αυτά δείγματα της σημασίας που έδινε στη γνώση και στην πληροφόρηση, σίγουρα δείγματα της αξίας του.