Διαβάσματα 2011 (1)

Τα παρακάτω κείμενα είναι αποσπάσματα από τις σημειώσεις που κρατώ χειρόγραφα μόλις ολοκληρώσω την ανάγνωση ενός βιβλίου. Δεν αποτελούν ολοκληρωμένη κριτική, αλλά μόνο σημεία που ξεχωρίζω ή και που απλώς μόνο θυμάμαι. Σε περιπτώσεις που έχω κρατήσει μεγάλο σημείωμα, εδώ παραθέτω ένα τμήμα και παραπέμπω στη σελίδα μου για το πλήρες κείμενο (http://www.toraki.gr). Η σειρά είναι όπως διαβάστηκαν μέσα στη χρονιά. Σε περίπτωση που τα βιβλία δεν είναι δικά μου, παραθέτω επίσης την πηγή (τη βιβλιοθήκη απ' όπου τα δανείστηκα ή “δανεισμένο” όταν είναι από φίλο).

• Χρήστος Οικονόμου, Κάτι θα γίνει θα δείς, Αθήνα, Πόλις, 2010. [δανεισμένο]

Σειρά διηγημάτων που αναφέρονται σε ανθρώπους λαϊκούς, περιθωριακούς, από τις εργατικές γειτονιές του Πειραιά, Κορυδαλλό, Κοκκινιά, Κερατσίνι. Με όμορφη λογοτεχνική γλώσσα, δίνει και δείχνει τα αδιέξοδα και τις ανάγκες του ανθρώπου. Σε δύο μάλιστα διηγήματα κάνει αναφορές στα Χανιά. Ξεχώρισα τα “Κι ένα αυγό Κίντερ για το παιδί”, “Ξένα ερωτικά”, Τα πράγματα που κουβάλαγαν”, χωρίς να αποκλείω και όλα τα άλλα. Μερικές φορές η διάθεση και το πνεύμα της αφήγησης μου θύμιζαν τα “Σακκιά” της Καρυστιάνη...

• Σερζ Λατούς, Το στοίχημα της αποανάπτυξης, Βάνιας, 2008 (μτφρ. Χρ. Σαρίκα).

Η θεωρία του συγγραφέα για την αποανάπτυξη όπου προσπαθεί με πολλές αναφορές και επιχειρήματα να στηρίξει την άποψή του για τη μείωση των μεγεθών ανάπτυξης (ως αποανάπτυξη έχει αποδοθεί ο όρος decroissance, δηλαδή απομεγέθυνση). Με ενδιαφέρον επίσης αντιμετωπίζει τις απόψεις οργανώσεων, όπως της Attac κ.ά. ... Επειδή η καραμέλα της ανάπτυξης πιπιλίζεται από τον καθένα μας γιατί έτσι μας έμαθαν και όταν οι παραπάνω λένε ανάπτυξη κι εννοούν μεγέθυνση, είναι ένα χρήσιμο βιβλίο με θέσεις και παραδείγματα για το ρόλο και τη “συμβολή” των πολιτικών ανάπτυξης.

• Θέμος Κορνάρος & Γαλάτεια Καζαντζάκη, Το νησί των σημαδεμένων. Σπιναλόγκα – Η άρρωστη πολιτεία, Αθήνα, Καστανιώτης, 2010. [δανεισμένο]

Μαζί σε ένα βιβλίο τα δύο διηγήματα των Κορνάρου και Καζαντζάκη, με ιστορίες ανθρώπων που πήγαν λεπροί στη Σπιναλόγκα. Λογοτεχνική γλώσσα, περιγραφή της ασθένειας με λεπτομέρειες (καμιά φορά και ανατριχιαστικές). Ποιητικό το κείμενο (“Επιλεγόμενα” το ονομάζει) του Μάνου Λουκάκη, που αφιερώνει το βιβλίο στη μνήμη του πατέρα του, γιατρού στη Νεάπολη Λασηθίου, που συχνά πήγαινε απέναντι. Ο Λουκάκης στέκεται στο “ουλή σημασίας τηλαυγής” από το Λευιτικόν (ΙΓ'), πληγή που λάμπει από μακρά... (Για το Μάνο Λουκάκη που έφυγε πολύ πρόωρα πριν από δύο χρόνια και είχα την τύχη να τον γνωρίσω τη δεκαετία του '70, είχα γράψει στο ιστολόγιό μου).

• Νίκος Θέμελης, Η συμφωνία των ονείρων, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2010.

Η ιστορία μιας πλούσιας αστικής οικογένειας. Η γιαγιά η Μαριάνθη πίστευε στα όνειρα και όλα τα ερμήνευε με τα όνειρα. Ο μεγάλος γιος ο Άγης , δωσίλογος, ήταν με τους κρατούντες. Ο άλλος, ο Στέλιος, αποκηρυγμένος, αντάρτης, άφησε ένα κορίτσι – την κόρη του – δεν ξαναφάνηκε, πέθανε πολιτικός πρόσφυγας στην Ουγγαρία. Χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον και λογοτεχνική γλώσσα. Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται μόνο στη μικρή που μεγάλωσε, τη Μυρσίνη, ήταν σε ένα νησί με τον παπά πατέρα της, δεν αναφέρεται στους υπόλοιπους, μεγάλες περιγραφές ονείρων χωρίς λόγο, εύκολο ανάγνωσμα, χωρίς ενθουσιασμό το τελείωσα...

• Νίκη Τρουλλινού, Ένα μολύβι στο κομοδίνο, Αθήνα, Κέδρος, 2010.

Μικρές ιστορίες γραμμένες τη δεκαετία του '70 που επανεκδίδονται. Πινελιές νοσταλγίας από τα παιδικά χρόνια στα Χανιά.

• Γιώργος Γ. Αλισανδράτος, Μανόλης Τριανταφυλλίδης (1883-1959). Σελίδες από τη ζωή και το έργο του. Αθήνα, Βιβλιοθήκη Μουσείου Μπενάκη, 2010.

Γλαφυρή κι ενδιαφέρουσα αφήγηση για τη ζωή του Μανόλη Τριανταφυλλίδη από τον μαθητή και φίλο του Γιώργο Αλισανδράτο. Ο πατέρας του Τριανταφυλλίδη, νομομηχανικός ο ίδιος, ήθελε να σπουδάσει και ο γιος του το ίδιο. Μπήκε στη Φυσικομαθηματική, αλλά το 2⁰ χρόνο πήγε στη Φιλοσοφική. Περιγράφεται όλη η διαδρομή του Τριανταφυλλίδη, η στάση του και οι αγώνες του για τη γλώσσα, καθώς και τα τελευταία δύσκολα χρόνια του όταν τον ταλαιπωρούσε η ασθένεια Πάρκινσον. Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, ξεδιπλώνει με πολλή αγάπη πτυχές από τη ζωή και την προσωπικότητα του φωτισμένου δημοτικιστή.

• Hubert Pernot, Μετακλασική και νεοελληνική γλώσσα και λογοτεχνία, Αθήνα, Καρδαμίτσας, 1999. (μτφρ. Σ. Σπυρόπουλος)

Ένα μικρό βιβλιαράκι για τη νεοελληνική γλώσσα από τον σημαντικό Γάλλο νεοελληνιστή Pernot.

• Αχμέτ Γιορουλμάζ, Τα παιδιά του πολέμου. Από την Κρήτη στο Αϊβαλί. Αθήνα, Ωμέγα, 2005. (μτφρ. Στ. Ροϊδης)

Οι Τουρκοκρητικοί στην Κρήτη στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο συγγραφέας περιγράφει τη ζωή μιας οικογένειας Οθωμανών που ζούσαν αρμονικά με τους Χριστιανούς στα χωριά των Χανίων, αλλά και τις περιπέτειες που πέρασαν μετά το 1897. Πώς οι φίλοι και γείτονες έγιναν εχθροί, αλλά και πώς κάποιοι παρέμειναν φίλοι. Περιγράφει τη ζωή Χριστιανών και Οθωμανών χωρίς μίσος, τη ζωή στα χωριά και στην πόλη των Χανίων, καθώς και τη δράση του Βενιζέλου από το ξεκίνημά του.

• Του Κορνήλιου Καστοριάδη “Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας”, Αθήνα, Πόλις, 2000. [Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Ευγενίδη]

Κείμενα από συνεντεύξεις του Κορνήλιου Καστοριάδη στην Τέτα Παπαδοπούλου την περίοδο 1994-1999, δικές του ομιλίες και κείμενα γι' αυτόν των Μορέν, Βιντάλ-Νακέ, Κον-Μπετίτ, Παζ, Προγκίδη, Στεφανάτου. Συνοψίζεται η αντίληψη του Καστοριάδη, η θεωρία του για την αυτονομία. Ο άνθρωπος είναι αυτόνομος με την έννοια όχι ότι κάνει ό,τι θέλει αλλά έχει τους δικούς του κανόνες, αυτοπροσδιορίζεται (αυτοθέσμιση της κοινωνίας). Το κράτος στην Ελλάδα, λέει, από το 1821 είναι ντοβλέτι, αρχή ξένη, είμαστε ραγιάδες όχι πολίτες. Πολλές αναφορές στον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης έλεγε ότι ο άνθρωπος επιζητεί γνώση, εγώ το λέω πίστη (θρησκεία!), αυτό ζητά ο άνθρωπος. Στο πολύ όμορφο κείμενό του για τον Καστοριάδη ο Λάκης Προγκίδης πρότεινε να διαβαστεί η τριλογία του Μπρόχ “Υπνοβάτες” (που για μένα αποτέλεσε αντικείμενο διαβάσματος το επόμενο διάστημα και ένα από τα σημαντικότερα έργα που έχω διαβάσει).

• Μιχάλης Γκανάς, γυναικών, μικρές και πολύ μικρές ιστορίες, Αθήνα, Μελάνι, 2010.

Μικρές, τρυφερές ιστορίες γυναικών. Έχει ενδιαφέρον ότι τις ιστορίες τις αφηγείται ένας άνδρας. Ιδιαίτερα τρυφερή, συγκινητική η ιστορία “Κοιτάζει τα χέρια της”, μια 70χρονη κοιτάζει τα χέρια της, δεν το 'χε κάνει τόσα χρόνια, θέλει να τα χαϊδέψει μα ντρέπεται, τα πλένει με μοσχοσάπουνο, “κοίτα, λέει, που μ' έβαλαν να τα χαϊδέψω θέλοντας και μή τα σκασμένα...”. Και ιστορίες με τις γυναίκες που καθαρίζουν το σπίτι. Και η “μυρωδιά βρεγμένης θάλασσας” με την Άννα που είχε επιληψία... Όλες οι ιστορίες είναι αφιερωμένες σε κάποιον άντρα.

• Ζαχαρένια Σημανδηράκη, Μαρία Παπαδογιαννάκη-Τσελεπάκη. Άννα Παπαδογιαννάκη-Γερασιμίδου: Δυο δυναμικές γυναίκες στο γύρισμα του αιώνα, Χανιά, Κοινωφελές Ίδρυμα “Αγία Σοφία”, 1997.

Οι αδελφές Παπαδογιαννάκη είχαν καταγωγή από το Καλαμίτσι του Αποκόρωνα, ήταν από ευκατάσταστη οικογένεια, αδελφές του Μιλτιάδη (ιδρυτή της Αλμυρούπολης, μετέπειτα Γεωργιούπολης και της Γεωργικής Εταιρείας Γεωργιούπολης). Έχασαν νωρίς συζύγους και παιδιά και αφιερώθηκαν σε έργα φιλανθρωπίας και στην υποστήριξη των Κρητών που έφευγαν σε Αθήνα και Πειραιά κυνηγημένοι από τους Τούρκους. Ίδρυσαν τον Σύνδεσμο Χριστιανών και Οθωμανίδων Κρησσών με υφαντοργείο στη Χαλέπα Χανίων, όπου εργάζονταν πολλές γυναίκες και ανάμεσά τους οι μοναχές από τη μονή Κορακιών στο Ακρωτήρι. Ανέλαβαν τη διάθεση μωρεόσπορου και μεταξόσπορου για εξάπλωση της μωρεοφυτείας και σηροτροφίας στην Κρήτη που συνεχίστηκε από την Γεωργική Εταιρεία Γεωργιούπολης. Πήγαν στους Άγιους Τόπους όπου έγιναν μοναχές. Πέθαναν τη δεκαετία του '30.

• Κλεοπάτρα Πρίφτη, Κρήτη. Πορεία στο χρόνο (1878-1941), Αθήνα, Ιωλκός, 1991.

Σύντομη περιήγηση στην ιστορία της Κρήτης τα χρόνια από τη Σύμβαση της Χαλέπας (1878) μέχρι τη Μάχη της Κρήτης (1941). Έχει αναφορές σε ονόματα και στις δραστηριότητες στα Γράμματα, στη Μουσική, στις Τέχνες (λαογραφία, σχολεία, Λύκειο Ελληνίδων, Ωδείο, Σύνδεσμος Διάδοσης των Τεχνών, Χρυσόστομος με τη βιβλιοθήκη “Αθηνά” που κάηκε το 1941 κτλ.). Σημαντικός ο συνοπτικός οδηγός σε προσωπικότητες όπως Παρρέν, Στυλιανός Αλεξίου, Καλούτση, Καζαντζάκης, Μινωτής, Φανδρίδου, Σφακιανάκης κ.ά.

• Χαρίδημος Ανδ. Παπαδάκης, Οι λεπροί στην Κρήτη. “Μεσκίνηδες”, Ρέθυμνο, 2011.

Πολύ ενδιαφέρουσα εργασία για τους λεπρούς στην Κρήτη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, που έγραψε, όπως λέει ο συγγραφέας με αφορμή μια ιστορία που του διηγήθηκε ένας Τουρκοκρητικός. Έχει πολλές αναφορές από περιηγητές που ήρθαν στην Κρήτη και κάνουν ανατριχιαστικές περιγραφές για τους λεπρούς που συναντούν στα λεπροχώρια, έξω από τις πόλεις, στα Μεσκιναριά (στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο τα ονομάζουν έτσι, miskin στα τούρκικα είναι ο λεπρός) και στα Κομμεναριά (ήταν στην περιοχή Βαρούσι στα Χανιά). Έχει επίσης σχετικές αναφορές από άλλα βιβλία, από τουρκικά αρχεία, από το Λευιτικό (εδώ θυμήθηκα το Μανόλη Λουκάκη και το “ουλή σημασίας τηλαυγής”) και άλλα θρησκευτικά κείμενα. Η λέπρα αποδίδεται στις κακές συνθήκες διαβίωσης (εξαθλίωση και από τις συνεχείς επαναστάσεις) και διατροφής (λάδι, παστά). Τέλος, έχει λεπτομέρειες για τη Σπιναλόγκα και τη ζωή εκεί, καθώς και για τον Ρεμουντάκη, τον πρόεδρο των χανσενικών του νησιού. Ένα ιδιαίτερα αξιόλογο βιβλίο που φανερώνει το μεράκι του συγγραφέα να αναζητά σημεία από την ιστορία της Κρήτης, αλλά και την ικανότητά του να τα παρουσιάζει τεκμηριωμένα και προσιτά. Πριν από το βιβλίο αυτό, ο ίδιος είχε εκδώσει το επίσης πολύ αξιόλογο για τους Χαλικούτες, τους Αφρικανούς της Κρήτης.

• Χέρμαν Μπρόχ, Οι Υπνοβάτες Ι. 1888, Πάσενοβ ή ο ρομαντισμός, Αθήνα, Μέδουσα, 1987 (μτφρ. Κ. Κουντούρης). [Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Ευγενίδη]
• Χέρμαν Μπρόχ, Οι Υπνοβάτες ΙΙ. 1903, Ές ή η αναρχία, Αθήνα, Μέδουσα, 1987 (μτφρ. Κ. Κουντρούρης). [Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Ευγενίδη]
• Χέρμαν Μπρόχ, Οι Υπνοβάτες ΙΙΙ. 1918, Χούγκενάου ή ο ρεαλισμός, Αθήνα, Μέδουσα, 1987 (μτφρ. Κ. Κουντρούρης). [Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Ευγενίδη]

Η εξαιρετικού ενδιαφέροντος τριλογία του Χέρμαν Μπροχ δίνει την εικόνα της εποχής που περιγράφει, τα προβλήματα, τους αγώνες αλλά και την υποκρισία των κοινωνικών ομάδων. Οι ήρωες των ιστοριών του ανήκουν σε διαφορετικά συστήματα αξιών, δεν τους ωραιοποιεί, ενώ από το κάθε βιβλίο στο επόμενο δίνει την αλλαγή που έχει επέλθει ή που φαντάζεται ο ίδιος να έρχεται (και που δεν είναι έξω από την πραγματικότητα τελικά). Δείχνει να αναζητά συνεχώς αξίες μέσα από τις συμπεριφορές και τις αγωνίες των ηρώων του. Πολύ συχνά φιλοσοφεί χωρίς να κουράζει και πολύ συχνά αναφέρεται στις έννοιες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης (δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αυστρία κυνηγημένος από το ναζιστικό καθεστώς και μάλιστα με τη βοήθεια του Τζέϊμς Τζόυς), καθώς και στον έρωτα. Γράφει: “Τα ξεπερασμένα σχήματα χαρακτηρίζονται πάντα από αδράνεια, χρειάζεται να απαυδίσεις για να μπορέσεις ν' απαλλαγείς από τις νεκρές και ρομαντικές συναισθηματικές συμβάσεις” και “Μόνο όποιος υποτάσσεται ελεύθερα και χωρίς δεσμεύσεις στις επιταγές των συναισθημάτων του και της ύπαρξής τους μπορεί να φτάσει στην ολοκλήρωση” και “... η ολοκλήρωση προσκρούει πάντα στην πραγματικότητα, ενώ ο δρόμος της νοσταλγίας και της ελευθερίας είναι ατέλειωτος και αιώνια αδιαπόρευτος...” και “Πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος που είναι δημιουργός των αξιών και συμμετέχει σ' αυτές να συλλάβει την ιδεολογία του πολέμου, να την δεχτεί και να υποταχτεί σ' αυτήν χωρίς καμιά αντίρρηση;” και “Αν οι γιατροί όλων των εμπόλεμων χωρών απεργούσαν, ο πόλεμος θα τελείωνε αμέσως”. Οραματίζεται την επανάσταση ως “πράξη αυτοαναίρεσης και αυτοανανέωσης, στιγμή της ριζικής αναίρεσης του χρόνου και αναδημιουργίας της ιστορίας μέσα στο πάθος του απόλυτου μηδενός”. Για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, τα διακοσμητικά στοιχεία και για το ύφος της εποχής γράφει στο τρίτο βιβλίο και αναφέρει ότι “το στυλ της εποχής δεν είναι στυλ αλλά σύμπτωμα” και ότι αποτελεί “προειδοποίηση για την πνευματική κατάσταση μιας αντιπνευματικής εποχής”. Και για την ποίηση: “Η ποίηση είναι η ανυπομονησία της γνώσης, είναι μια εξερεύνηση που προπορεύεται του ορθολογικού, είναι μια προετοιμασία του δρόμου... Από αυτή την άποψη θα μπορούσαμε να αποπειραθούμε να καταλάβουμε ποιο είναι το καθήκον της ποίησης στο σημερινό κόσμο. Αυτό που επεδίωκε η φιλοσοφία: να απεικονίσει τον κόσμο και μέσω αυτής να βρει και πάλι το δρόμο προς την ηθική και την ικανότητα να θέτει αξίες...” Ήταν ονειροπόλος; Ίσως. Και γιατί όχι;

Συνεχίζεται...