Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου 2017

Ο "ηλεκτρονικώς αναλφάβητος" Σπύρος Ασδραχάς για τον "αμητό της πληροφόρησης"



... Η πρώτη παρατήρηση αφορά στην ηλεκτρονική διάδοση της πληροφορίας: δεν βλέπω τίποτε το αρνητικό σ' αυτή, στο μέτρο όπου μεταφέρει στην οθόνη σας τον διάσπαρτο αμητό της πληροφόρησης, με ό,τι τούτο συνεπάγεται ως προς την εξοικονόμηση χρόνου και οικονομικού κόστους για τους υποψιασμένους χρήστες. Αν εμφωλεύει ένας κίνδυνος, αυτός συνίσταται στην υπαγωγή του ευρυμαθούς τεκμηριολόγου στον τεχνικό της πληροφορικής, αλλά κι αυτός ο κίνδυνος είναι υπερβάσιμος με τη σύμπτωση των δύο ιδιοτήτων στο ίδιο πρόσωπο. Οι κίνδυνοι αυτοί είναι υπερβάσιμοι σε ό,τι αφορά τα κέντρα τεκμηρίωσης, αρχεία και βιβλιοθήκες. Προφανής είναι επίσης η ευεργετική επίπτωση της ταχείας και μάλιστα εξατομικευμένης διάδοσης άλλων πληροφοριών που δεν αφορούν τα κέντρα τεκμηρίωσης, αλλά τις τρέχουσες δημοσιεύσεις.

.....................................................

Ηλεκτρονικώς αναλφάβητος εγώ, υποψιάζομαι τη δυναμική, δηλαδή την άμεση σύνδεση των ενδιαφερομένων μεταξύ τους και την ταχύτητα της πληροφόρησής τους ή, τουλάχιστον, της πρόσβασής τους στις πηγές των πληροφοριών, εν μέρει εμμέσως, κάποτε συνολικώς αμέσως: στους τίτλους και στα περιεχόμενα με τη βοήθεια των πολλαπλών ανακλήσεων. Πριν από την τωρινή στιγμή, όλα αυτά προϋπόθεταν πολύ χρόνο κι ακόμη πολύ χρήμα. Όλα αυτά είναι ωραία και οδηγούν, ανάμεσα στ' άλλα, στην αναπρόσληψη της χρονικότητας. Συνεχίζουν ωστόσο να υπάρχουν οι σταθερές: για να διαβάσεις τα Μετά τα Φυσικά, το Κεφάλαιο ή ακόμη και τις Βυζαντινές Μελέτες του Ζαμπελίου, χρειάζεται ένας χρόνος που υπακούει σε άλλες ταχύτητες· για να κατανοήσεις τα κείμενα αυτά χρειάζεται μια επίσκεψη εννοιών και πραγμάτων που κι αυτή υπακούει στον δικό της αργό χρόνο. Το αιτούμενο είναι με ποιους τρόπους συντίθενται οι ταχύτητες αυτές, ώστε να γίνεται δυνατή η συγκρότηση πνευματικών προσωπικοτήτων, ιστορικών για το δικό μας μικρό, ίσως, αλλά πολυσήμαντο πεδίο...

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από την ομιλία του Σπύρου Ασδραχά στην ημερίδα που διοργάνωσαν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας στις 18 Δεκεμβρίου 2006 και στην οποία παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος "Πολιτισμός και Αριστερά στον 20ο αιώνα. Ψηφιοποίηση τεκμηρίων από τις συλλογές των ΑΣΚΙ". Έκανα την αντιγραφή από το Αρχειοτάξιο, τεύχος 9, Μάιος 2007 (οι υπογραμμίσεις δικές μου).

Πλούσιο λεξιλόγιο, νεολογισμοί, μεγάλες προτάσεις, και συχνά δυσκολία κατανόησης του λόγου του. Δεν χρησιμοποιεί τα χιλιοειπωμένα, τα "μυριόλεκτα", όπως γράφει ο ιστορικός Αντώνης Λιάκος στη χθεσινή Εφημερίδα των Συντακτών, αλλά χρησιμοποιεί "ένα λεξιλόγιο πλούσιο, προϊόν μιας απέραντης ενδοχώρας πολυμάθειας, που δεν χρησιμοποιείται σήμερα, πολύ κοντά στις πηγές, αντιστοιχεί σε μορφές ζωής που έχουν εξαφανιστεί σήμερα και συνδυάζεται με τολμηρούς νεολογισμούς οι οποίοι διαδόθηκαν όχι μόνο ως όροι αλλά και ως σημαίνοντα μιας ιστοριογραφικής ταυτότητας". Ο Ασδραχάς, γράφει ο Λιάκος, "τόνιζε ότι θα έπρεπε κανείς να δει την Ιστορία ως τρόπο ανάγνωσης των πραγμάτων, μέσα από εμβρίθεια, μέσα από εκείνη τη γεφύρωση ανάμεσα στο eruditio και τη σημειολογία, ως τρόπο σκέψης... Η εμμονή με τη γλώσσα άγγιζε τον πυρήνα της ιστοριογραφικής θεωρίας του. Αν και δεν την κωδικοποίησε, η θεωρία αυτή συναρτά το παρελθόν με την εξιστόρησή του. Αυτή η συνάφεια εκφράζεται πρωτίστως στη γλώσσα."

Και ο χρόνος, η "χρονικότητα" όπως λέει, στοιχείο των συλλογισμών του διαρκώςΑυτή του την εμμονή με τη χρονικότητα και ταυτόχρονα με τη γλώσσα ("επίσκεψη εννοιών και πραγμάτων που κι αυτή υπακούει στον δικό της αργό χρόνο") τη βρίσκω και αλλού. Ξεφυλλίζω τα πρακτικά της ημερίδας που διοργάνωσε η Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία στις 2 Μαρτίου 2001 με τίτλο " Δικαίωμα στην πληροφόρηση: νέα όρια και αντιφάσεις". Η συζήτηση γίνεται για τα νομικά και άλλα ζητήματα που σχετίζονται με την πρόσβαση στα αρχειακά τεκμήρια, είναι γνωστή η θέση των ΑΣΚΙ για τα ανοικτά αρχεία· και λέει ο Ασδραχάς, απαντώντας στη χρήση από τους νομικούς της έννοιας "νομικά πλάσματα" ("expedients juridiques - πώς τα λέμε, τεχνάσματα;" αναρωτιέται, για να του απαντήσει "πλάσματα" ο Νίκος Αλιβιζάτος) ):

Πλάσμα είναι οι έννοιες, οι γενικές έννοιες με τις οποίες είστε αναγκασμένοι να δουλεύετε, κατόπν αυτές τις γενικές έννοιες τις φέρνετε σε αντιπαράθεση με μία πραγματικότητα, δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί η πραγματικότητα από τις γενικές έννοιες... Με τη διαφορά πως είστε αχρονικοί. Στο σκεπτικό σας, όπως στην περίπτωση των δογματιστών του Δικαίου τι λείπει; Η χρονικότητα...

Και συνεχίζοντας τις "α-νομικές και άνομες ίσως παρατηρήσεις" του, προβληματίζεται για το ρόλο που μπορεί να έχει μια Αρχή προστασίας δεδομένων στην ιστορική έρευνα μέσα από τα αρχεία, τα οποία λειτουργούν σε όλο τον κόσμο περίπου με τον ίδιο τρόπο. "Υπάρχουνε πρακτικές κατακτημένες, πρακτικές που διευκολύνουνε να γίνεται η έρευνα και δεν υπάρχει καμία περίπτωση, δεν υπάρχει καμία απολύτως περίπτωση, να θέτουμε προβλήματα του είδους, πού σταματάει η ατομική βούληση. Πού σταματάει η ατομική βούληση τίνος; Εκείνου στον οποίο αφορούν τα δοκουμέντα... Η δίκη του Μπελογιάννη, η δίκη του Βαβούδη, η δίκη του Αργυριάδη, είναι γνωστές με δύο τρόπους: ο ένας είναι με πρόσβαση στα έγραφα τα οποία παρήχθησαν κατά τη διάρκεια της δίκης και ο δεύτερος είναι διά των εφημερίδων... Τα δοκουμέντα δεν μπορεί να τα απαγορεύσει κανείς, την επίκληση του ευαίσθητου στοιχείου θα την ανατρέψει μία επιχειρηματολογία που θα προέρχεται από τη λογική της επιστήμης την οποία καλλιεργεί - ο ιστορικός στην περίπτωση: καμία Αρχή δεν μπορεί να καταργήσει τη λογική των επιστημών..."

Ο Σπύρος Αδραχάς έφυγε πριν λίγες μέρες στα 84. Αύριο θα τον δεχτεί η γη της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Λευκάδας. Τούτο το σημείωμα, στη μνήμη του, ξεκίνησε με αφορμή την αναφορά του στον αμητό της πληροφόρησης· πόσο όμορφα πλουτίζεται ο λόγος. Κι όμως, πόσοι από εμάς, αλήθεια, έχουμε χρησιμοποιήσει αυτή την έκφραση; Ακόμη κι όσοι λέμε πως έχουμε ιδιαίτερη επαφή με την πληροφόρηση, κάνουμε λόγο για αύξηση, για μεγάλο όγκο, για εκθετικούς ρυθμούς, για έκρηξη, τόσο κοινότοπα και ... τόσο "μυριόλεκτα" πια. Όσο για τον χρόνο και τη χρονικότητα, κρατώ αυτό που ο ίδιος λέει: Για να κατανοήσεις τα κείμενα αυτά χρειάζεται μια επίσκεψη εννοιών και πραγμάτων που κι αυτή υπακούει στον δικό της αργό χρόνο.

Ή, για να αντιγράψω το πνεύμα του Ασδραχά, πώς το 'λεγε ο Κοραής αναφερόμενος στον Επίκτητο;

Δικαίως λοιπόν έλεγεν ο φιλόσοφος Επίκτητος ότι η παιδεία των ανθρώπων πρέπει ν' αρχίζη απ' αυτήν των λέξεων την έρευναν, "αρχή παιδεύσεως η των ονομάτων επίσκεψις"... Την τοιαύτην έρευναν ονομάζει ο Επίκτητος "παρακολούθησιν των ονομάτων" και την διακρίνει από την απλήν αυτών χρήσιν... (Αδαμάντιου Κοραή Χρυσά Έπη, Ακαδημία Αθηνών, 1934).
--------------------------------------------------------------
Σημειώσεις

- Η φωτογραφία είναι από την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας Δρόμος της Αριστεράς, φύλλο 228 - 13/9/2014, όπου δημοσιεύεται και η πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που έδωσε ο Σπύρος Ασδραχάς στον Σταμάτη Μαυροειδή. Αξίζει να διαβαστεί.
- Πρέπει να σημειώσω επίσης ότι η χρήση του όρου τεκμηριολόγος με έχει βάλει σε σκέψη· γιατί αλήθεια είναι πιο σωστό το τεκμηριωτής (documentalist) που έχει ήδη καθιερωθεί. Και θυμάμαι τον φίλο μου Δημήτρη Καρακώστα που στις αρχές της δεκαετίας του '80, τότε που εμφανίστηκε το επιστημονικό πεδίο information science και η ιδιότητα information scientist, πρότεινε την ελληνική απόδοση "πληροφοριολόγος". Ούτε αυτό καθιερώθηκε, λέμε επιστήμονας της πληροφόρησης. Για την ιστορία...
- Για την ιστορία επίσης, και για όποιον ενδιαφέρεται, να σημειώσω ότι το συγκεκριμένο τεύχος του Αρχειοτάξιου, έχει ως κύριο περιεχόμενο το αφιέρωμα "Ιστορία και Φωτογραφία", με αναφορές στους σπουδαίους φωτογράφους Μελετζή, Τλούπα, Παπαϊωάννου και Μπαλάφα, με φωτογραφίες από τα αρχεία ΑΣΚΙ, ΕΛΙΑ κ.ά. και με φωτογραφικές μαρτυρίες που δίνουν ξεχωριστή διάσταση στο ρόλο και στην ανάγνωση της φωτογραφίας.

2 σχόλια:

  1. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάρτηση!
    Καλώς να τον δεχθεί η πατρώα γη του...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ευχαριστώ! Το ενδιαφέρον, βέβαια, πηγάζει από τον άνθρωπο στον οποίο αναφέρομαι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή