Κυριακή 23 Ιουλίου 2017

Η Κως όπως την είδε ο Εβλιγιά Τσελεμπί





Το νησί έχει μέγεθος εκατόν είκοσι μίλια. Το τετράγωνο κάστρο, που απέχει έξι μίλια από τις απέναντι ακτές, κατασκευάστηκε από τους Γενουάτες. Περιβάλλεται από θάλασσα, ενώ κατά το βαρόσι1 η στεριά έχει πλάτος πενήντα βήματα.  Η τάφρος του είναι πενήντα βήματα βαθιά. Η περίμετρος του κάστρου είναι χίλια βήματα. Η αποβάθρα είναι εξήντα πόδια πλατιά. Στα τείχη υπάρχουν οι τάφοι των μαρτύρων.2 Μερικές φορές φαίνεται να τρέχει φως από τα τείχη. Στη μέση του κάστρου υπάρχει ένα τετράγωνο μονώροφο εσωτερικό φρούριο. Στο εσωτερικό του υπάρχουν τριακόσια σπίτια και είκοσι έξι πετροστρωμένα δρομάκια. Και τα δυο κάστρα έχουν μια σιδερένια πύλη που βλέπει στα νότια...

Αυτά γράφει για την Κω ο Εβλιγιά Τσελεμπί, ο Οθωμανός περιηγητής του 17ου αιώνα από την Κωνσταντινούπολη, ο «ταξιδιώτης του κόσμου», όταν ταξίδεψε στην Ελλάδα τα χρόνια 1668-1671 (Οδοιπορικόστην Ελλάδα (1668-1671): Πελοπόννησος - Νησιά Ιονίου, Κρήτη – Νησιά Αιγαίου, Εκδόσεις Εκάτη 2005, μετάφραση Δημ. Λούπης).

Παρακάτω, ο Τσελεμπί περιγράφει τον μεγάλο πλάτανο του νησιού.

Στην πλατεία ανάμεσα στο κάστρο και το βαρόσι υπάρχει ένας μεγάλος πλάτανος. Εγώ ο φτωχός που γύρισα τριάντα ένα χρόνια στις χώρες δεκαοχτώ ηγεμόνων, έτσι το είδα... Ο πλάτανος της Κω δεν είναι τόσο ψηλός. Τον κορμό του μπορούν να τον αγκαλιάσουν δέκα άντρες. Όμως, όλη του η δύναμη πήγε στα τριακόσια κλαδιά του, που το καθένα αγκαλιάζουν δυο με τρεις άντρες... Τη ρίζα του δέντρου δεν τη βλέπει ο ήλιος κι εκεί έχουν στήσει σαράντα τρία παγκάκια. Τα έντεκα είναι για τους επισκέπτες. Μερικά είναι σκεπασμένα με κεραμίδια για την περίπτωση της βροχής. Υπάρχουν ακόμη και τρία παγκάκια για να πιείς καφέ, καθώς και βρύσες για το αμπντέστ3, που έφτιαξε ο Καπουντάν Αλή Πασάς, γιος του Χουσάμ. Οι βρύσες γύρω από τη στέρνα είναι τέσσερις, μια σε κάθε γωνία. Στη δυτική πλευρά και κάτω από τη σκιά του πλατάνου μέχρι την αρχή της αγοράς υπάρχει ένα παγκάκι με διακόσια βήματα μήκος κι ολόγυρα εβδομήντα με ογδόντα πορτοκαλιές...

Περιγράφει το βαρόσι με τις οχτώ γειτονιές των απίστων (έτσι ονομάζει τους μη μουσουλμάνους), τις οχτώ εκκλησιές, μια εβραϊκή γειτονιά, εκατόν δέκα καταστήματα και σαράντα δρόμους. Στα ανατολικά του είναι η πύλη του λιμανιού όπου άραζαν τα πλοία. Εκεί υπήρχε κι ένα χαμάμ, όπου μετά το μεσημέρι πήγαιναν οι γυναίκες. Περιγράφει επίσης το εξωτερικό μεγάλο βαρόσι, με αμπέλια και δέντρα, με διακόσια πέτρινα σπίτια με κήπους, δεκαοχτώ γειτονιές απίστων και εφτά μουσουλμάνων.

Σε πολλά σημεία γράφει για τις ελκυστικές γυναίκες και την ομορφιά τους:

Το νερό και το κλίμα είναι τόσο καλά, που οι άντρες και οι γυναίκες είναι αξιέραστοι. Οι γυναίκες είναι πολύ ετυγενικές. Ακόμα και οι Ρωμιές καλύπτουν το κεφάλι. Ακόμα και τότε όμως είναι αξιέραστες. Αφήνουν γυμνό το πρόσωπο και γυρνούν με φουστάνια. Οι μουσουλμάνες φορούν φερετζέ...

Γράφει και για το κάστρο Κέφαλος που βρίσκεται στα νότια του νησιού, είναι μικρό, δεν έχει τάφρο.

Οι κάτοικοι φέρνουν νερό με τους γαϊδάρους από κάτω. Πολλές φορές προσπάθησαν πλοία από τη Μάλτα, τον Παπα και το Δούκα να το καταλάβουν, αλλά έφευγαν άπραγα. Ολόγυρα υπάρχουν καλλιέργειες. Στο λιμάνι ψαρεύονται διάφορα ψάρια...

Ο Τσελεμπί πέρασε ένα μήνα ευχάριστα στην Κω, το νησί με τους πολλούς πορτοκαλεώνες, τις λεμονιές, τ’ αμπέλια και τα πεπονόδεντρα, τα γαϊδούρια, τα μουλάρια και τις πέρδικες. Από την κορφή δε του κάστρου της Αντιμάχειας είδαν νότια το νησί της Κρήτης που απέχει εκατόν τριάντα μίλια.


Υστερόγραφο
Τυχαίνει να διαβάζω αυτές τις μέρες το οδοιπορικό του Τσελεμπί. Ήθελα να γράψω για την Κρήτη, όπου περιγράφει την πολιορκία του Χάντακα με πολλές λεπτομέρειες, αλλά ο σεισμός στο νησί της Κω έδειξε ότι ... οι τοπικισμοί καμιά φορά κλείνουν τα μάτια σε όμορφα πράγματα που βρίσκονται παντού και γύρω μας. Μακριά από μένα, πάντως, οι εθνοτοπικισμοί κάθε είδους και μορφής.

Παραπομπές
(Αντιγράφω από το γλωσσάριο που περιέχεται στο τέλος του βιβλίου και είναι πολύ κατατοπιστικό για τη σημασία ειδικών όρων που χρησιμοποιούνται.)

1 βαρόσι: ουγγρική λέξη, που δηλώνει το τμήμα της πόλης που αναπτύσσεται εκτός των τειχών του φρουρίου.
2 μάρτυρες: εδώ ο μεταφραστής ορίζει αρχικά τον γαζή, που είναι ο πολεμιστής της «ιερής πίστης των μουσουλμάνων, και ο οποίος με το θάνατό του γινόταν μάρτυρας (έλεγαν: «αν επιστρέψω θα είμαι γαζής, αν σκοτωθώ θα είμαι μάρτυρας»).
3 αμπντέστ: το τελετουργικό πλύσιμο των χεριών, του προσώπου και των ποδιών, απαραίτητο πριν από την προσευχή.


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου