Τετάρτη 16 Μαρτίου 2016

Τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο: Μπάτλερ και Σπίβακ για το δικαίωμα στα δικαιώματα ή τι σημαίνει να είσαι άπατρις, παράνομος, ξένος τον 21ο αιώνα


"Τι σημαίνει να είσαι άπατρις, παράνομος, ξένος τον 21ο αιώνα;"


Έτσι ξεκινά την εισαγωγή της η Μίνα Κραβαντά στο βιβλίο με τίτλο "Τραγουδώντας τον εθνικό ύμνο: γλώσσα, πολιτική και το δικαίωμα του ανήκειν (εκδ. Τόπος, 2015), στο οποίο οι δυο σημαντικές σύγχρονες φιλόσοφοι Τζούντιθ Μπάτλερ και Γκαγιάτρι Τσακραβόρτι Σπίβακ συζητούν για το δικαίωμα κάθε ανθρώπου που διάγει "ένα είδος βίου πολιτικού μέσα στα πλαίσια κάποιου έθνους-κράτους ή και στο διάκενο ανάμεσα σε σύνορα κρατών" να έχει δικαιώματα.

Αναρωτιέται η Καραβαντά:

"Πώς ορίζεται αυτός ο βίος και πώς επαναπροσδιορίζεται ο ρόλος του έθνους-κράτους μέσα από αυτόν τον πολιτικό βίο των εξόριστων, των μεταναστών, των ανθρώπων που έχουν εξαναγκαστεί να μεταναστεύσουν, συχνά χωρίς χαρτιά, προκειμένου να επιβιώσουν και, επομένως, να ζήσουν;"

Χρησιμοποιώντας αναφορές από την Χάνα Άρεντ, τον Έντουαρντ Σαϊντ, τον Ιμμάνουελ Βάλερστάιν, τον Μισέλ Φουκώ και τον Τζιόρτζιο Αγκάμπεν, η Μίνα Καραβαντά αναπτύσσει το ζήτημα των μετακινήσεων τον 20ο και 21ο αιώνα, σε σύνδεση "με τις συνέπειες της αποικιοκρατίας και των μετα-αποικιοκρατικών αγώνων και ιδεολογιών", με τη γέννηση του εθνικισμού σε τοπικές κοινωνίες, με εμφυλίους πολέμους, με οικονομικές κρίσεις και βέβαια με τις συζητήσεις για το έθνος-κράτος. Κάνει έτσι μια εισαγωγή στο έργο των δύο φιλοσόφων, αναλύοντας έννοιες που έχουν αναπτύξει  οι ίδιες όπως "ευάλωτη ζωή" (precarious life) και "υποτελείς άνθρωποι" (subaltern), στο πλαίσιο των τοποθετήσεων των παραπάνω σχετικά με τα δικαιώματα και κυρίως το δικαίωμα του ανήκειν και το δικαίωμα στα δικαιώματα, με την άποψη για τη γυμνή ζωή, για την κατάσταση εξαίρεσης, για τη βιοπολιτική κτλ.

Αυτά συζητούν οι δύο φιλόσοφοι, έχοντας ως αφετηρία κυρίως το λόγο της Χάνα Άρεντ που πρώτη μίλησε για το δικαίωμα στα δικαιώματα, για αυτούς που έχουν φωνή και όμως δεν ακούγονται.


Αφορμή στην κουβέντα τους ήταν οι διαμαρτυρίες που είχαν ξεσπάσει την περίοδο 2006-2007 στις ΗΠΑ επί προεδρίας Μπους ενάντια στο νομοσχέδιο για την παράνομη μετανάστευση. Τον Απρίλιο του 2006 ακούστηκε πρώτη φορά σε 500 Ισπανόφωνους ραδιοφωνικούς σταθμούς των ΗΠΑ ο αμερικάνικος εθνικός ύμνος στα ισπανικά. Τον ονόμασαν nuestro himno, τον έκαναν δηλαδή και δικό τους ύμνο οι Μεξικάνοι πλάι στον μεξικάνικο. Ο Μπους είχε πει τότε ότι ο εθνικός ύμνος πρέπει να τραγουδιέται στα αγγλικά, αλλά και ότι οι ξένοι της χώρας πρέπει να μιλούν αγγλικά. Ξεπρόβαλε έντονα ο προβληματισμός για την έννοια του ανήκειν, σε ποιον ανήκει ο ύμνος, σε ποιον ανήκει η σημαία, σε ποιον ανήκει η γλώσσα, σε ποιον ανήκει ο τόπος, σε ποιον τέλος πάντων ανήκει η πατρίδα;

Οι Μπάτλερ και Σπίβακ συζητούν για τις διακριτές έννοιες έθνος και κράτος που συνδέονται μεταξύ τους ως έθνος-κράτος, για την έννοια "πολιτεία" ως εναλλακτική στο "έθνος-κράτος", για την ιδιότητα του πολίτη και για το καθεστώς των μη πολιτών, για τους απάτριδες και τους πρόσφυγες, για αυτούς που "αποβάλλονται από τις νομικές διατάξεις του ανήκειν", για τις έννοιες του τόπου και του χώρου, για την εξουσία και την ελευθερία, για την πολιτική υπόσταση, για τη γλώσσα, για τη "γυμνή ζωή" των μεταναστών της Γερμανίας και των Παλαιστίνιων που ζουν υπό κατοχή, για την παγκοσμιοποίηση και την παρακμή του έθνους-κράτους, για τον ιμπεριαλισμό κα τη διαχείριση των αποικιών, για τον τρίτο κόσμο, για την αυτοδιάθεση και τον εθνικισμό, για τον κριτικό τοπικισμό, για τις αντιφάσεις στις έννοιες και στις συμπεριφορές.

Πολλά τα νοήματα, πυκνά και συχνά δύσκολα, αξίζει όμως να βουτήξουμε στις 120 σελίδες του βιβλίου. Ακόμη κι αν μερικές φορές βρούμε υπερβολικές κάποιες απόψεις, όμως κι αυτές κινητοποιούν τη σκέψη και την ευαισθησία. Η συζήτηση έγινε το 2007, τότε εκδόθηκε το βιβλίο στα αγγλικά, δηλαδή πρό κρίσης ή στα πρόθυρα της σημερινής παγκόσμιας κρίσης. Όμως, μήπως μας θυμίζει την πολύ μακρινή περίπτωση εκείνου του μαθητή από την Αλβανία που, αν και πρώτος μαθητής στην τάξη, δεν του επέτρεπαν να σηκώσει την ελληνική σημαία; Μήπως οι αναφορές στους απάτριδες και στους πρόσφυγες και σε αυτούς που διαβιούν (;) στο διάκενο ανάμεσα σε σύνορα κρατών μας φέρνει στο νου τις πολύ πρόσφατες εικόνες της Ειδομένης, της Λέσβου, της Κω, της θάλασσας του Αιγαίου. Μήπως, μήπως όλα αυτά είναι απάντηση και μήνυμα στη σημερινή τραγωδία, να κάνει τόση φασαρία ένα κυβερνητικό κόμμα γιατί ο υπουργός μεταναστευτικής πολιτικής Γιάννης Μουζάλας είπε Μακεδονία την ΠΓΔΜ (πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας - Fyrom). Και αύριο είναι η σύνοδος για το προσφυγικό. Και οι άνθρωποι βρίσκονται σε απελπισία, σε απόγνωση. Άλλα λόγια ν' αγαπιόμαστε δηλαδή. Ή μήπως όλα αυτά έχουν άλλο νόημα και άλλη στόχευση; Μήπως;




Για να γυρίσω πάντως στο θέμα του αμερικάνικου ύμνου, να πω ότι και ο Τζίμι Χέντριξ είχε παίξει με την ηλεκτρική κιθάρα του "πειραγμένο" τον ύμνο της αστερόεσσας. Ήταν το 1969 στο Γούντστοκ. Και τότε είχε θεωρηθεί πρόκληση... 

Τελικά, τι σημαίνει να είσαι άπατρις, παράνομος, ξένος τον 21ο αιώνα; Μια ματιά στην Ειδομένη. Και μετά δίπλα μας, σήμερα, ειδικά σήμερα, στους ... περί την γλώσσαν τυρβάζοντες.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Αξίζει να γίνει αναφορά στη μεταφραστική ομάδα που δούλεψε στο πλαίσιο του διατμηματικού προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών "Μετάφραση - μεταφρασιολογία" του Πανεπιστημίου Αθηνών.

6 σχόλια:

  1. Κατερίνα,η ανάρτησή σου καραβάκι στην σκοπίμως ανταριασμένη θάλασσα των μκδ.Να΄σαι καλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Δυστυχώς, σκοπίμως! Βλέποντας καθημερινά τι γίνεται, τι άλλο να σκεφτούμε. Σ' ευχαριστώ Βιβή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Πρόσφυγες

    «Κανένας δεν αφήνει την πατρίδα του,
    εκτός αν πατρίδα, είναι το στόμα ενός καρχαρία.


    Τρέχεις προς τα σύνορα μόνο όταν βλέπεις ολόκληρη την πόλη
    να τρέχει κι εκείνη.

    Οι γείτονές σου τρέχουν πιο γρήγορα από σένα
    με την ανάσα ματωμένη στο λαιμό τους,
    το αγόρι που ήταν συμμαθητής σου,
    που σε φιλούσε μεθυστικά πίσω από το παλιό εργοστάσιο τσίγκου,
    κρατά ένα όπλο μεγαλύτερο από το σώμα του.
    Αφήνεις την πατρίδα μόνο
    όταν η πατρίδα δεν σε αφήνει να μείνεις.

    Κανένας δεν αφήνει την πατρίδα εκτός αν η πατρίδα σε κυνηγά.
    Φωτιά κάτω απ' τα πόδια σου, ζεστό αίμα στην κοιλιά σου -
    δεν είναι κάτι που φαντάστηκες ποτέ ότι θα έκανες μέχρι που η λεπίδα χαράζει απειλές στο
    λαιμό σου και ακόμα και τότε ψέλνεις τον εθνικό ύμνο ανάμεσα στα
    δόντια σου και σκίζεις το διαβατήριό σου σε τουαλέτες αεροδρομίων
    κλαίγοντας καθώς κάθε μπουκιά χαρτιού δηλώνει ξεκάθαρα ότι δεν
    πρόκειται να γυρίσεις.

    Πρέπει να καταλάβεις ότι
    κανένας δε βάζει τα παιδιά του σε μια βάρκα,
    εκτός αν το νερό είναι πιο ασφαλές από την ξηρά,
    κανένας δεν καίει τις παλάμες του κάτω από τρένα, ανάμεσα από βαγόνια
    κανένας δεν περνά μέρες και νύχτες στο στομάχι ενός φορτηγού
    τρώγοντας εφημερίδες, εκτός αν τα χιλιόμετρα που ταξιδεύει σημαίνουν κάτι παραπάνω από ένα ταξίδι.

    κανένας δεν θέλει να σέρνεται κάτω από φράχτες
    κανένας δεν θέλει να τον δέρνουν ή να τον λυπούνται
    κανένας δεν διαλέγει τα στρατόπεδα προσφύγων ή την φυλακή, παρά μόνο
    επειδή η φυλακή είναι ασφαλέστερη από μια πόλη που φλέγεται
    κανένας δεν θα το μπορούσε
    κανένας δεν θα το άντεχε
    κανένα δέρμα δε θα ήταν αρκετά σκληρό για να ακούσει τα:
    γυρίστε στην πατρίδα σας μαύροι, πρόσφυγες, βρομομετανάστες,
    ζητιάνοι ασύλου που ρουφάτε τη χώρα μας,
    αράπηδες με τα χέρια απλωμένα που μυρίζετε περίεργα
    απολίτιστοι
    κάνατε λίμπα τη χώρα σας και τώρα θέλετε να κάνετε και τη δική μας.

    Πώς αντέχουμε στα λόγια, στα άγρια βλέμματα;
    ίσως επειδή τα χτυπήματα είναι πιο απαλά από το ξερίζωμα ενός χεριού ή ποδιού
    ή τα λόγια είναι πιο τρυφερά από δεκατέσσερις άντρες ανάμεσα στα πόδια σου
    ή οι προσβολές είναι πιο εύκολο να τις καταπιείς από τα χαλίκια κι από τα κόκαλα από το κομματιασμένο κορμάκι του παιδιού σου.

    Θέλω να γυρίσω στην πατρίδα,
    αλλά η πατρίδα είναι το στόμα ενός καρχαρία
    πατρίδα είναι η κάνη ενός όπλου
    και κανένας δεν θα άφηνε την πατρίδα
    εκτός αν η πατρίδα σε κυνηγούσε μέχρι τις ακτές
    εκτός αν η πατρίδα σού έλεγε να τρέξεις πιο γρήγορα,
    να αφήσεις πίσω τα ρούχα σου να συρθείς στην έρημο
    να κολυμπήσεις ωκεανούς, να πνιγείς για να σωθείς, να πεινάσεις, να εκλιπαρήσεις
    να ξεχάσεις την υπερηφάνεια - η επιβίωσή σου είναι πιο σημαντική.

    κανένας δεν αφήνει την πατρίδα εκτός αν η πατρίδα είναι μια ιδρωμένη
    φωνή στο αυτί σου που λέει φύγε, τρέξε μακριά μου,
    τώρα δεν ξέρω τι έχω γίνει εγώ η πατρίδα σου
    αλλά ξέρω ότι, οπουδήποτε αλλού, θα είσαι πιο ασφαλής από ό,τι εδώ.»

    Warsan Shire – Ουαρσάν Σάιρ


    https://www.youtube.com/watch?v=f-3DNeIjr0I

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Mohammad Bashir al-Aani, το όνομα του ποιητή από τη Συρία που εκτέλεσαν πριν λίγες μέρες οι τζιχαντιστές, δεν πρόλαβε να φύγει από το στόμα του καρχαρία!
      Σ' ευχαριστώ για το ποίημα, είναι συγκλονιστικό!

      Διαγραφή
  4. Αλήθεια;
    Επειδή κι εγώ το βρήκα συγκλονιστικό και κυκλοφορεί στο διαδίκτυο αδέσποτο χωρίς μεταφραστή, πώς μπορούμε να τσεκάρουμε το όνομα του Ποιητή;
    Είναι τουλάχιστον ιεροσυλία να αποδίδεται σε λάθος πρόσωπο κάτι που ο άλλος πλήρωσε με τη ζωή του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ω με συγχωρείς, δεν το διατύπωσα σωστά. Το ποίημα μουφερε στο νου τον Σύρο ποιητή που εκτελέστηκε τις προηγούμενες μέρες! Όμως, το ποίημα είναι όντως της Shire, ειναι μια πολύ νεαρή κοπέλα με καταγωγή από την Κένυα που ζει στην Αγγλία, και το ποίημα λέγεται Home! Λέει όλη την αλήθεια.

      Διαγραφή